Antep Baklavası veya Ezine Peyniri Gibi Ürünlerin Taklit Edilmesi Halinde Hukuki Süreç Nasıl İşler?

1. Giriş

Türkiye, gastronomi açısından son derece zengin bir ülke olup, birçok ürünü coğrafi işaret ile korunmaktadır. Antep Baklavası ve Ezine Peyniri, bu ürünlerin en bilinen örneklerindendir. Ancak ticari kazanç elde etmek amacıyla bu ürünlerin taklit edilmesi, hem coğrafi işaret hakkının ihlali hem de tüketiciyi aldatma anlamına gelir.

Bu makalede, coğrafi işaretli ürünlerin taklit edilmesi halinde hukuki süreç, başvuru yolları, uygulanabilecek cezalar, pratikte karşılaşılan sorunlar ve örnek olaylar detaylı şekilde ele alınacaktır.

---

2. Coğrafi İşaret ve Önemi

Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökeninin bulunduğu coğrafi bölge ile özdeşleşmiş ürünleri tanımlayan işarettir.

• Antep Baklavası: Yalnızca Gaziantep’te ve belirli üretim tekniklerine uygun olarak üretilen baklava.

• Ezine Peyniri: Çanakkale’nin Ezine, Bayramiç ve Ayvacık ilçelerindeki sütlerden üretilen özel peynir.

Bu ürünlerin kalitesi, üretim yöntemi ve hammaddeleri tescil şartnamesi ile belirlenmiştir. Tescil şartnamesine aykırı üretim veya başka bir yerde üretip bu adla satış yapmak hukuka aykırıdır.

---

3. Hukuki Dayanaklar

3.1. Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK)

6769 sayılı SMK’nın 54. maddesi, coğrafi işaretlerin korunmasını düzenler. Bu maddeye göre:

• Coğrafi işaret adını şartnameye aykırı veya izinsiz kullananlar hakkında hapis ve para cezası uygulanabilir.

• Taklit ürünler toplatılıp imha edilebilir.

3.2. Türk Ticaret Kanunu (TTK)

TTK m. 54 ve devamı maddelerinde haksız rekabet düzenlenmiştir. Tüketiciyi yanıltacak şekilde coğrafi işaret kullanmak, haksız rekabet oluşturur.

3.3. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)

6502 sayılı TKHK, tüketicinin yanıltılması ve ayıplı mal satışı hallerinde idari para cezası öngörür.

---

4. Taklit Ürün Kavramı

Taklit ürün, görünüş, isim veya ambalaj itibarıyla orijinal ürüne benzetilerek üretilmiş ve satılmış, ancak tescilli ürün özelliklerini taşımayan üründür.

Taklit türleri:

• Tam taklit: Ürün, isim ve ambalaj dahil tamamen kopyalanır.

• Kısmi taklit: Ürün benzer şekilde üretilir, ancak bazı malzemeler değiştirilir.

• Yanıltıcı kullanım: Coğrafi işaret adının yanında açıklayıcı kelimeler eklenerek, şartnameye aykırı ürün satışı yapılır. (Örn: “Gaziantep Usulü Baklava” ama Gaziantep’te üretilmemiştir.)

---

5. Hukuki Süreç Adımları

5.1. Tespit

Taklit ürün satışı, tescil sahibi kurum, meslek odaları veya üretici birlikleri tarafından denetimle tespit edilir.

5.2. Delil Toplama

• Noter huzurunda ürün satın alınır.

• Ambalaj, etiket ve fatura saklanır.

• E-ticaret ilanlarının ekran görüntüleri alınır.

5.3. İhtarname

İzinsiz kullanımın durdurulması ve ürünlerin toplatılması talep edilir.

5.4. Hukuk Davası

• Coğrafi işaret hakkına tecavüz davası açılır.

• Haksız rekabet davası açılabilir.

• Maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.

5.5. Ceza Soruşturması

Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulur. SMK m. 54 kapsamında ceza davası açılabilir.

5.6. Toplatma ve İmha

Mahkeme, taklit ürünlerin toplatılması ve imhasına karar verebilir.

---

6. Örnek Olaylar

Olay 1 – Taklit Antep Baklavası

A.Y., Ankara’da bir pastane işletiyordu. Gaziantep’ten ürün getirmeden kendi mutfağında ürettiği baklavaları “Antep Baklavası” olarak satıyordu. Gaziantep Ticaret Odası’nın şikâyeti üzerine, noter tespiti yapıldı, ürünler toplatıldı ve A.Y. hakkında hem hapis hem para cezası talep edildi.

Olay 2 – Ezine Peyniri Etiketi

M.K., Balıkesir’de ürettiği peynirlere “Ezine Peyniri” etiketi basarak satıyordu. Ezine Peynir Üreticileri Birliği, bu durumu tespit edip dava açtı. Mahkeme, ürünlerin toplatılması ve tazminata hükmetti.

Olay 3 – E-Ticarette Taklit Satışı

H.S., online pazaryerinde “Orijinal Antep Baklavası” başlığıyla ürün satışı yaptı. Ancak ürün Gaziantep’ten gelmiyordu ve fıstık yerine yer fıstığı kullanılmıştı. Tüketici şikâyetleri üzerine platform satışı durdurdu, savcılık soruşturma başlattı.

---

7. Cezalar ve Yaptırımlar

• Hapis Cezası: 1 yıldan 3 yıla kadar.

• Adli Para Cezası: 20.000 güne kadar.

• Toplatma ve İmha: Taklit ürünler piyasadan çekilir.

• Tazminat: Maddi ve manevi zararlar karşılanır.

• İşletme Kapatma: Bazı durumlarda idari işlem olarak uygulanabilir.

---

8. Satıcıların Sorumluluğu

Taklit ürün satışı yapan yalnızca üretici değil, bunu bilerek veya gerekli özeni göstermeyerek satan market, restoran veya e-ticaret satıcısı da sorumlu tutulur. “Bilmiyordum” savunması, gerekli özeni göstermemek halinde yeterli olmaz.

---

9. Önleyici Hukuki Önlemler

• Tedarikçi belgelerini kontrol edin.

• Tescil şartnamesini inceleyin.

• Lisans veya yetki belgesi alın.

• Etiket ve reklam dilini dikkatle seçin.

• Düzenli denetim yaptırın.

---

10. Sonuç

Antep Baklavası veya Ezine Peyniri gibi coğrafi işaretli ürünlerin taklit edilmesi, hem ekonomik hem de kültürel değerlerimize zarar verir. Bu ihlallerin önlenmesi, hem hukuki süreçlerin etkin işletilmesi hem de bilinçli üretici ve satıcıların varlığı ile mümkündür.

Yasal düzenlemeler, tüketicinin korunması ve coğrafi işaretli ürünlerin değerinin sürdürülebilmesi için güçlü yaptırımlar öngörmektedir. Dolayısıyla, üretici ve satıcıların bu konuda yasalara uygun hareket etmesi, ticari başarılarını güvence altına almanın en temel yoludur.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut