Alan Adı Kavramı ve Hukuki Niteliği

Alan adı, internet web sitesine erişimi sağlayan IP adresinin bir karşılığını oluşturmaktadır. İnternet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte alan adının önemi büyümüş ve konuyla ilgili olarak bazı hukuksuzluklar gündeme gelebilmektedir. Günümüzde insanların tüm işlerini internet üzerinden halletme isteği ticaret hayatının da internet ortamında aktif rol almasına sebep olmuştur. Bu sebeple kar amacı güden kuruluşlar da web sitesi kurma yoluna gitmişlerdir. Nitekim TTK’ya göre bazı şirketler için bu bir zorunluluktur. Her web sitesi, siteye erişimi sağlayan alan adına sahiptir. Dolayısıyla alan adının hukuk dünyasındaki yeri büyük önem taşır hale gelmiştir

Alan Adı Kavramı

Her web sitesinin belli bir IP adresi mevcuttur. Sayı dizelerinden oluşan IP adreslerinin kullanım açısından elverişsiz olması nedeniyle alan adı, bir başka ifadeyle domain türemiştir. Alan adı, IP adresi gibi, web sitesine erişimi sağlayan bir vasıtadır.  IP adresinin oluşturduğu sayı dizelerine karşılık gelir. Öte yandan, IP adresinden farklı olarak, akılda kalabilir ve okunabilir özellik taşır.

Alan adı, üst düzey alan adı (top level domain) ve ikincil alan adı (second level domain) olmak üzere hiyerarşik bir yapılanma göstermektedir. İkincil alan adı, alan adının kökünü oluşuran noktadan önceki kısımdır. Buna alan adının bakıldığında ilk göze çarpan, gövde kısmı da denilebilir. Bir örnek ile açıklayacak olursak, “www.hukuk.com” alan adının “hukuk” kısmı ikincil alan adını oluşturur. Üst düzey alan adı ise ikincil alan adının sonrasında yer alan, noktanın devamını oluşturan uzantıdır. Bu uzantı “.com, .edu, .gov…” gibi alan adı sahibinin niteliğine göre belirlenen ifadelerdir. Örneğin Türkiye’de “.edu” ibaresini Yükseköğretim Kurulu Tarafından tanınan kurumların sitesinin alan adında görürüz. Zira, bu ibare ingilizce olan education (eğitim) kelimesinin kısaltımıdır. Öte yandan,  alan adı ülke kodunu da içerebilir. Her ülkenin kendisine ait kodu bulunmaktadır.

Alan Adı Kavramının Hukuki Niteliği

Alan adının temel özelliği olarak web sitesine erişimi sağlayan bir vasıta olduğunu söylemek gerekir. Ancak toplumdaki karşılığı bundan ibaret değildir. Zira, alan adının gövde kısmı olarak bahsettiğimiz ikincil alan adı, sitenin sahibi kurumu veya kişiyi tanıtma işlevi de görmektedir. Özellikle ticari hayatta bu işlev büyük önem taşımaktadır. Nitekim, tüketiciler alan adını markanın adı olarak tahmin ederek siteye erişim sağlamak isterler.

Alan adının hukuk dünyasındaki yerinin çok eskiye dayanmaması ve bu konuyla ilgili olarak uluslararası devletlerde yeterince hukuki kurallar konulmaması nedeniyle uluslararası bazı kuruluşlar oluşturulmuştur. Bu konuda birçok kuruluş olmakla birlikte, başlıcalarını ele alacağız.

ICANN hükümet dışı, kar amacı gütmeyen ve 1998’de kurulan bir kuruluştur. Her ülkenin alan adı ile ilgili kurallarını belirleyen kuruluşları olmakla birlikte, tüm bu kuruluşlar kuralları ICANN’ın çizdiği çerçeve içerisinde belirler. Yani, kuruluşlar alan adı tescilini gerçekleştirirken ICANN’in belirlediği genel şartları da yerine getirmek durumundadır.

WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü) marka ile alan adı arasında sıkı bir ilişki olduğu ve dolayısıyla marka hukuku ile ilgili hükümlerin burada da uygulanabileceği görüşüne varmıştır. Yine WIPO’nun 1999’da yayınladığı “İnternet Alan İsimleri Usulü Hakkında Rapor”una göre alan adı fikri mülkiyet hakları ile korunmaktadır.

1999 yılında ICANN tarafından UDRP (Alan adı Uyuşmazlık Çözüm Politikası) politikası gündeme gelmiştir. UDRP bir tahkim yolu olup, başvurulması için bazı şartlar vardır. Bunlar; alan adının ticari marka adıyla aynı veya benzer olması, alan adı sahibinin bu alan adını kullanmakta meşru bir menfaatinin olmaması ve bunu kötü niyetle tahsis edip kullanıyor olmasıdır. Bir de URS (İvedi Askıya Alma Politikası) yöntemi vardır ki bu yöntem adeta ihtiyati tedbir işlevi görmektedir. URS başvurusu ile alan adı tescilinin geçici süreliğine durdurulması sağlanabilmektedir. UDRP süreci daha uzun sürdüğü için öncesinde bu yola başvurulabilir. İki süreci aynı anda ilerletmek mümkündür.

Türkiye’de Alan Adı Bakımından Yetkili Kuruluş

Türkiye’nin ülke kodu tr’dir ve bazı alan adlarının sonu “tr” ile bitebilmektedir. Alan adında ülke kodunun yer alabilmesi için belirli şartların yerine getirilmesi gerekir. Söz konusu şartlar ülkeden ülkeye değişmeke olup, her biri şartlarını kendisi belirlemektedir. Türkiye’de bu konuda yetkili kuruluş önceden ODTÜ Bilgi İşlem Daire Başkanlığı’ndayken, 2018’den beri bu görevi BTK üstlenmiştir. Ancak her ülkenin bu konuda yetkili kuruluşları ICAAN (The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) tarafından benimsenen çerçeve politikaya göre hareket etmektedir.

Sonuç

Toplumun neredeyse tüm işlerini internet üzerinden halledebildiği, gününün büyük bir kısmını dijital ortamda geçirdiği ve bunun her geçen gün arttığı bir çağda yaşamaktayız.  Bununla paralel olarak alan adı kavramının önemi de her geçen gün artmaktadır.

İnternet ortamını ticari amaçlar için kullanan kişiler veya teşebbüsler bakımından ayrıca önem taşıdığı aşikardır. En büyük ihlallerin de bunlara karşı yaşandığı görülmektedir. Dolayısıyla söz konusu kullanıcılar bakımından özel hükümler mevcuttur.

İnternet ortamının global bir nitelik taşıyor olması alan adı ile ilgili genel kuralların oluşmasını zorunlu kılmıştır. Bu görevi ICANN ve WIPO üstlenmektedir. Bunun dışında her devletin kendi içinde kurallar belirlemesi gerekir. Oluşan hukuka aykırılıklara göre yeni hukuki korumalar sağlanmalı, hukuk kurallarının bu değişime ve gelişime ayak uydurması gerekir.

Şeydanur TOSUN