Akıl Hastası Üzerindeki Bakım ve Gözetim Yükümlülüğünün İhlali: TCK m.175, AİHM Kararları ve Güncel Sorunlar
Giriş
Toplumun en hassas kesimlerinden biri, akıl hastalığı bulunan bireylerdir. Bu kişilerin bakım ve gözetimi yalnızca insani bir sorumluluk değil, aynı zamanda hukuki bir yükümlülüktür. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) bu konuda özel bir düzenleme yapmış ve TCK m.175’te “akıl hastası üzerinde bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali” suçunu tanımlamıştır. Bu suç, yalnızca mağdurun değil, aynı zamanda toplumun güvenliğini de korumayı hedefleyen özel bir düzenlemedir.
1. Suçun Yasal Tanımı ve Unsurları
TCK m.175’e göre;
“Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünü ihmal eden kişi, başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakır veya kontrol altında tutmazsa cezalandırılır.”
Bu düzenlemede dikkat çeken husus, suçun soyut tehlike suçu değil, somut tehlike suçu olmasıdır. Yani cezalandırılabilmesi için başkalarının hayatı veya sağlığı açısından gerçek bir tehlikenin doğması gerekir.
Suçun unsurları şunlardır:
-
Fail: Akıl hastasının bakım ve gözetiminden sorumlu kişi (aile bireyi, yasal vasi, sağlık personeli vb.).
-
Mağdur: Akıl hastası doğrudan mağdur değildir; mağdur konumunda potansiyel olarak zarar görebilecek üçüncü kişiler vardır.
-
Hareket: Akıl hastasının başkalarının hayatı veya sağlığı açısından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakılması veya kontrol altında tutulmaması.
-
Netice: Somut bir tehlikenin ortaya çıkması.
-
Manevi unsur: Kast. Taksirle bu suç işlenemez.
2. Korunan Hukuki Değer
Bu suçla korunan hukuki değer, hem toplum güvenliği hem de bireylerin yaşam hakkı ve vücut dokunulmazlığıdır. Kanun koyucu, akıl hastalarının bakımının ihmal edilmesi sonucu oluşabilecek saldırı veya kazaları önlemeyi amaçlamaktadır.
3. Günümüzdeki Sorunlar ve Uygulamada Karşılaşılan Zorluklar
a. Bakımevleri ve Psikiyatri Servislerindeki İhmaller
Son yıllarda, özel bakım merkezlerinde çalışan personelin yetersiz eğitim alması veya iş yükünün fazlalığı nedeniyle denetim zaafiyetleri yaşandığı görülmektedir. Bu durum, akıl hastalarının izinsiz olarak dışarı çıkmasına veya tehlikeli davranışlarda bulunmasına neden olabilmektedir.
b. Evde Bakımın Yetersizliği
Birçok aile, maddi imkansızlıklar veya bilinç eksikliği nedeniyle akıl hastası yakınlarının bakımını üstlenememekte, bu da tehlike riskini artırmaktadır.
c. Şehirleşme ve Toplu Taşıma Sorunları
Büyükşehirlerde akıl hastalarının kontrolsüz şekilde sokakta dolaşması, toplu taşıma araçlarında saldırı vakalarına yol açabilmektedir.
4. AİHM Perspektifi: İnsan Hakları ve Devletin Pozitif Yükümlülüğü
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), bu tür olayları yaşam hakkı (AİHS m.2) ve işkence ve kötü muamele yasağı (AİHS m.3) kapsamında değerlendirmektedir.
Özellikle şu ilkeler öne çıkmaktadır:
-
Pozitif Yükümlülük: Devlet, akıl hastalarının hem kendilerine hem de başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almak zorundadır.
-
Koruma Yükümlülüğü: Devlet, akıl hastalarının bakım ve gözetimini üstlenen kişileri denetlemeli, gerekli durumlarda müdahale etmelidir.
-
Etkin Soruşturma Yükümlülüğü: Bir olay sonrası ihmali bulunan kişiler hakkında etkin bir ceza soruşturması yapılmalıdır.
Örnek AİHM Kararı:
Renolde / Fransa (2008) kararında, akıl hastası bir tutuklunun intihar etmesi üzerine, AİHM devletin gerekli gözetim ve bakım önlemlerini almadığını belirterek yaşam hakkı ihlali bulmuştur. Bu yaklaşım, Türkiye’de de akıl hastalarının üçüncü kişilere zarar vermesi halinde, devletin gerekli denetim görevini yerine getirip getirmediği açısından önemlidir.
5. Yargıtay’ın Yaklaşımı
Yargıtay uygulamasında, bu suçun oluşabilmesi için somut tehlikenin varlığı aranmaktadır. Örneğin:
-
Akıl hastasının kontrolsüz şekilde sokağa çıkıp insanlara saldırması,
-
Evdeki kesici aletlerle başkalarını tehdit etmesi,
-
Toplu taşıma araçlarında saldırgan davranışlar sergilemesi.
Yargıtay kararlarında ayrıca şu husus vurgulanmaktadır:
-
Fail, akıl hastasının bakımından hukuken sorumlu olmalıdır.
-
Tehlike ihtimali soyut değil, somut olmalıdır.
-
Olayda başka suçlar da oluşabilir (örneğin taksirle yaralama).
6. Suçun Cezası
TCK m.175’e göre, bu suçun cezası:
-
Üç aydan bir yıla kadar hapis cezasıdır.
Eğer akıl hastasının serbest bırakılması sonucu başkasının yaralanması veya ölmesi söz konusu olursa, ayrıca yaralama veya öldürme suçlarından da cezalandırma gündeme gelir.
7. Uygulamada Örnek Senaryolar
-
Evdeki Tehlikeli Durum
Akıl hastası olan oğlu, ilaçlarını düzenli kullanmayan anne, oğlunun komşulara saldırması üzerine TCK m.175 kapsamında cezalandırılabilir. -
Hastane İhmali
Psikiyatri servisinde görevli hemşire, agresif davranışlar sergileyen hastanın koğuş kapısını kilitlemeyi ihmal etmiş ve hasta başka bir hastaya saldırmıştır. -
Bakımevindeki Güvenlik Zafiyeti
Özel bakım evinde kalan akıl hastası, bahçeden çıkıp trafikte kazaya neden olmuştur.
8. Ceza Sorumluluğunun Belirlenmesinde Kriterler
-
Yükümlülük Kaynağı: Kanundan, sözleşmeden veya fiili durumdan doğan bakım sorumluluğu.
-
Tehlikenin Niteliği: Hayat veya sağlık açısından ciddi risk.
-
Failin İhmali: Kontrol görevini yerine getirmeme.
-
Bağlantı: Tehlikenin doğrudan ihmalle bağlantılı olması.
9. Günümüzde Alınabilecek Önlemler
-
Bakımevlerinde kamera ve alarm sistemlerinin zorunlu hale getirilmesi
-
Evde bakım yapan ailelere eğitim verilmesi
-
Sağlık personeline düzenli hizmet içi eğitim
-
Yerel yönetimlerin akıl hastaları için kriz müdahale ekipleri kurması
-
İlaç takip sistemlerinin uygulanması
Sonuç
Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu, sadece bireysel bir ihmal değil, toplumsal güvenliği ilgilendiren ciddi bir meseledir. TCK m.175 bu konuda önemli bir düzenleme sunarken, AİHM kararları devletin de pozitif yükümlülüklerini vurgulamaktadır. Günümüzde artan şehirleşme, sosyal sorunlar ve sağlık hizmetlerindeki yoğunluk, bu suça konu ihmallerin önlenmesi için daha kapsamlı tedbirler alınmasını zorunlu kılmaktadır.
About Post Author
