Akademik İntihal Nedir ve Türkiye’de Hukuken Nasıl Cezalandırılır?

1. Giriş

Akademik dünyada bilimsel dürüstlük, bilginin güvenilirliğini ve üretkenliğini koruyan temel ilkelerden biridir. Ancak ne yazık ki bazı durumlarda, araştırmacılar veya öğrenciler başkalarının fikirlerini, verilerini veya ifadelerini kaynak göstermeden kullanarak akademik intihal (plagiarism) suçu işleyebilmektedir. Akademik intihal, yalnızca etik bir sorun değil, aynı zamanda Türk hukuk sistemi içinde hukuki ve idari yaptırımlara tabi bir fiildir. Bu makalede, akademik intihalin tanımı, türleri, hukuki boyutu, cezai ve idari yaptırımlar ile örnek olaylar üzerinden Türkiye’deki uygulama detaylı şekilde incelenecektir.

---

2. Akademik İntihalin Tanımı

Akademik intihal, en genel anlamıyla, bir kişinin başkasına ait fikirleri, verileri, ifadeleri veya eserleri kaynak göstermeksizin kendi eseriymiş gibi sunmasıdır. Türk hukukunda intihal kavramı doğrudan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında değerlendirilir. FSEK m.71’e göre, bir eseri sahibinin izni olmaksızın kısmen veya tamamen iktibas eden, çoğaltan veya kendisine aitmiş gibi yayımlayan kişi, telif hakkı ihlali yapmış olur.

---

3. Akademik İntihalin Türleri

Akademik intihal tek tip bir ihlal değildir. Yaygın görülen türleri şunlardır:

1. Doğrudan Kopyalama (Kelimesi kelimesine intihal)
   Bir kaynaktan alınan cümlelerin veya paragrafların tırnak içinde dahi olmadan, aynen kopyalanması.

2. Kaynak Göstermeden Parafraz
   Kaynaktaki bilgiyi kendi cümleleriyle ifade edip, yine de kaynak göstermemek.

3. Kısmi İntihal
   Bir çalışmanın sadece belirli bölümlerinin izinsiz alınması.

4. Oto-İntihal
   Kişinin kendi önceki çalışmalarını yeniden kullanması ancak bunu belirtmemesi.

5. Veri veya Bulguların Uydurulması / Çarpıtılması
   Araştırma sonuçlarının değiştirilmesi veya hayali veri sunulması.

---

4. Hukuki Çerçeve

Türkiye’de akademik intihal, üç temel hukuki düzenleme ile ilişkilidir:

• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
  Eser sahibinin manevi ve mali haklarını korur. İntihal, eser sahibinin umuma arz, adın belirtilmesi ve eserde değişiklik yapılmaması haklarının ihlali anlamına gelir.

• Yükseköğretim Kanunu (2547 sayılı Kanun)
  Akademik personel ve öğrenciler için intihal, disiplin suçu olarak tanımlanır.

• Türk Ceza Kanunu (TCK)
  Bazı intihal fiilleri, “haksız menfaat temini” veya “belgede sahtecilik” gibi suçlarla da ilişkilendirilebilir.

---

5. Hukuki ve İdari Yaptırımlar

5.1. FSEK Kapsamında Yaptırımlar

FSEK m.71’e göre intihal yapan kişi:

• 1 yıldan 5 yıla kadar hapis veya

• Adli para cezası ile cezalandırılabilir.

Ayrıca hak sahibi, maddi ve manevi tazminat davası açabilir.

---

5.2. Yükseköğretim Kurumlarında Disiplin Cezaları

Yükseköğretim Kurumları Öğrenci Disiplin Yönetmeliği’ne göre intihal:

• Kınama

• Uzaklaştırma

• Okuldan çıkarma cezalarına sebep olabilir.

Akademisyenler için ise Üniversite Disiplin Yönetmeliği uyarınca:

• Kademe ilerlemesinin durdurulması

• Devlet memurluğundan çıkarma
  gibi ağır yaptırımlar söz konusudur.

---

5.3. TCK Kapsamında

İntihal, doğrudan TCK’da düzenlenmese de bazı durumlarda:

• TCK m.158 (Nitelikli dolandırıcılık)

• TCK m.204 (Resmi belgede sahtecilik)
  ile bağlantılı olarak cezalandırılabilir.

---

6. Örnek Olay

Olay:
A.Ü., doktora tezinde yabancı bir makaleden uzun paragrafları çevirerek, kaynak göstermeden kendi eseri gibi sunmuştur. Tez jürisi, benzerlik tarama programında %45 oranında eşleşme tespit etmiştir.

Sonuç:
Üniversite etik kurulu, A.Ü.’nün tezini geçersiz saymış, diplomasını iptal etmiş ve 3 yıl boyunca akademik atama ve projelerden men kararı vermiştir. Ayrıca eser sahibi yabancı akademisyen, FSEK uyarınca Türkiye’de dava açarak tazminat talep etmiştir.

---

7. Akademik İntihalin Tespit Yöntemleri

• Benzerlik Tespit Programları (Turnitin, iThenticate vb.)

• Hakem ve jüri incelemeleri

• Okuyucu ihbarları

• Yayın karşılaştırmaları

---

8. Önleme Stratejileri

1. Etik Eğitim: Üniversitelerde akademik dürüstlük dersleri.

2. Kaynak Yönetimi: Doğru atıf yöntemlerini öğretmek.

3. Dijital Tarama: Yayın öncesi benzerlik raporu alınması.

4. Açık Veri Politikası: Verilerin şeffaf şekilde paylaşılması.

---

9. Sonuç

Akademik intihal, hem bireysel itibarı hem de akademik kurumların güvenilirliğini zedeleyen ciddi bir ihlaldir. Türkiye’de intihal fiili, yalnızca etik değil, aynı zamanda hukuki ve cezai yaptırımlar doğuran bir fiildir. Akademik üretimin sürdürülebilirliği için hem öğrencilerin hem akademisyenlerin hem de kurumların bu konuda bilinçli hareket etmesi zorunludur.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut