ABD’de Mülteci ile Sığınmacı Statüsü Arasındaki Farklar Nelerdir?

GİRİŞ

Dünya genelinde savaşlar, siyasi baskı, dini veya etnik ayrımcılık nedeniyle milyonlarca insan yaşadığı ülkeyi terk etmek zorunda kalmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) de, uluslararası yükümlülükleri ve insan hakları standartları çerçevesinde, zulüm gören kişilere koruma sağlayan ülkelerin başında gelir. Ancak ABD’de mülteci (refugee) ve sığınmacı (asylee) statüleri hukuken farklı süreçler ve haklar doğurur. Bu yazıda, mültecilik ile sığınmacılık kavramları arasındaki temel farklar, başvuru yolları, süreçler ve sonuçlar uygulamaya dönük olarak detaylı biçimde incelenmektedir.

---

1. Tanımlar: Kim Mülteci, Kim Sığınmacı?

ABD mevzuatında mülteci, kendi ülkesinde zulme uğrayan ve bu nedenle ülkesini terk edip ABD dışındaki bir ülkede, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) veya ABD temsilcilikleri aracılığıyla başvuru yapan kişidir. Yani mülteci statüsü için başvuru, ABD toprakları dışında başlatılır ve ABD’ye kabul edilmeden önce mültecilik onayı alınır.

Buna karşılık sığınmacı, ABD topraklarına geldikten sonra ya da bir ABD sınır kapısında (havaalanı, liman, kara sınırı gibi) “iltica” başvurusu yapan, yani ABD içinden koruma isteyen kişidir. Kısacası, başvuru yeri mülteci ve sığınmacı ayrımının en temel unsurudur.

---

2. Başvuru Süreçlerindeki Farklar

Mültecilik başvurusu, genellikle kişinin ülkesini terk ederek üçüncü bir ülkede uluslararası koruma (UNHCR veya ABD Büyükelçiliği üzerinden) istemesiyle başlar. ABD tarafından kabul edilen adaylar, sağlık ve güvenlik taramasından geçtikten sonra ABD’ye göçmen statüsünde kabul edilir. Bu süreçte aday, ABD’ye girmeden önce hukuki olarak “mülteci” olur.

Sığınma başvurusu ise, kişi ABD’ye girdikten sonra veya ABD sınırında, ABD’ye geliş nedeninin zulümden kaçış olduğunu belirterek yapılır. ABD’ye yasal (ör. vizeyle) ya da yasa dışı yollarla giriş fark etmeksizin, herkes sığınma başvurusunda bulunabilir. Başvurunun ABD’ye girişten itibaren en geç 1 yıl içinde yapılması gerekir; bazı haklı gerekçelerle istisnai süreler tanınabilir.

---

3. Her İki Statüde Aranan Temel Hukuki Şartlar

Hem mülteci hem sığınmacı statüsünde, başvuran kişinin ırkı, dini, milliyeti, belirli bir sosyal gruba üyeliği ya da siyasi görüşü nedeniyle ciddi zulüm görmüş ya da ülkesine dönerse zulüm görecek durumda olması gerekir. Bu iddia; kişisel beyanlar, tanık ifadeleri, resmi evraklar, tehdit mektupları ve tıbbi raporlar gibi delillerle desteklenmelidir. ABD yetkili makamları, bu delillerin inandırıcılığı ve başvuru sahibinin korkusunun “makul ve gerçek” olup olmadığını titizlikle inceler.

---

4. Haklar, Ayrıcalıklar ve Sınırlamalar

Mülteciler, ABD’ye kabul edildikleri anda hemen çalışma hakkı (EAD) ve çeşitli federal/eyalet sosyal yardımlarına (barınma, sağlık, eğitim gibi) erişim hakkı kazanır. ABD’ye geldiklerinde özel mülteci yerleştirme programlarından ve sosyal uyum projelerinden de yararlanırlar.

Sığınmacılar ise, başvurularının alınmasından itibaren 150 gün sonra çalışma izni için başvurma hakkı elde eder. Nihai olarak sığınmacı statüsü onaylandıktan sonra, onlar da sosyal yardımlar ve kamu hizmetlerinden yararlanabilirler. Sığınma süreci boyunca çalışmak için EAD almadan iş bulmak mümkün değildir.

Her iki statüde de, onaydan itibaren bir yıl sonra Green Card (sürekli oturma izni) başvurusu yapılabilir. Green Card alındıktan sonra dört yıl sonra ABD vatandaşlığına başvuru imkânı doğar. Ayrıca, eş ve 21 yaş altı çocuklar için aile birleşimi başvurusu mümkündür.

---

5. Seyahat ve Yurt Dışına Çıkış

Mülteciler ABD’ye gelirken kendilerine “Refugee Travel Document” verilir ve bu belgeyle üçüncü ülkelere seyahat edebilirler. Sığınmacı statüsü kazananlar ise önce Travel Document almak zorundadırlar ve asla zulüm gördükleri ülkeye geri dönmemelidirler. Çünkü o ülkeye dönüş, ABD’de kazanılmış statünün kaybedilmesine ve sınır dışı edilmesine yol açabilir.

---

6. Sıkça Sorulan Sorular ve Uygulamadaki Sorunlar

Sığınmacı başvurusu reddedilirse ne olur?
Başvuru reddedilirse kişi, kararın yeniden incelenmesi veya federal mahkemede itiraz hakkını kullanabilir. Tüm başvuru yolları tükendiğinde sınır dışı işlemi başlatılır.

Mülteci ve sığınmacı statüsünde haklar aynı mı?
Çoğu hak aynıdır, ancak mülteciler ABD’ye girişte hemen sosyal yardımlara erişirken, sığınmacılar başvuruları onaylandıktan sonra bu haklara kavuşur.

Her iki statüde de çalışma izni almak kolay mı?
Mülteciler hemen, sığınmacılar ise başvurudan 150 gün sonra çalışma izni için başvurabilir. İkisi de Green Card aldıktan sonra serbestçe çalışabilir.

Aile üyeleri ABD’ye gelebilir mi?
Her iki statüde de eş ve 21 yaş altı çocuklar aile birleşimi ile ABD’ye getirilebilir.

---

7. Yargıtay, ABD Federal ve AİHM Kararları Bağlamında

Türkiye’de Yargıtay, ABD’de mülteci veya sığınmacı statüsüyle bulunan Türk vatandaşlarının aile ve malvarlığı davalarında bu özel durumu dikkate alır. ABD federal mahkemeleri, mültecilik ve sığınmacılık davalarında başvuru sahibinin beyanı ile delil arasındaki tutarlılığı, zulüm iddialarının ciddiyetini sıkı şekilde denetler. AİHM kararlarında ise, geri göndermeme ilkesi, insan hakları ve adil yargılanma hakkı ön plana çıkar.

---

8. Hukuki ve Pratik Tavsiyeler

• Başvuru yolunu (mültecilik mi sığınma mı) iyi analiz edin ve tüm başvuru süresini, belgeleri dikkatle hazırlayın.

• Tüm beyanlarınızda açık, tutarlı ve delillerle desteklenmiş ifadeler kullanın.

• Başvuru, aile birleşimi ve diğer haklardan eksiksiz yararlanmak için ABD göçmenlik hukuku uzmanından danışmanlık alın.

• Özellikle ABD dışından başvuru yapacaklar için UNHCR veya ABD Büyükelçiliği süreçleri dikkatle takip edilmelidir.

---

9. Sonuç ve Değerlendirme

ABD’de mülteci ve sığınmacı statüleri, hem başvuru yeri hem de süreç açısından farklılıklar içerir. Mülteci, ABD’ye girmeden önce, sığınmacı ise ABD’ye girdikten sonra başvuru yapar. Haklar ve uzun vadeli olanaklar ise genellikle aynıdır. Ancak süreçler, ilk hak erişimi ve başvuru yöntemleri bakımından farklılık gösterir.
Her iki statüde de en önemli unsur, zulüm korkusunun gerçekliği ve inandırıcılığıdır. Başvuruda profesyonel hukuki destek alınması başarı şansını artırır.