ABD Göçmenleri Hangi Sağlık, Eğitim ve Sosyal Haklardan Yararlanabilir?

Giriş

Amerika Birleşik Devletleri’ne göç edenler için, ülkede sunulan sağlık, eğitim ve sosyal haklar; hem yeni bir yaşam kurmanın hem de topluma uyumun temel taşlarıdır. Ancak göçmenlerin bu haklara erişimi, yasal statülerine, oturum izni türüne ve ABD federal ile eyalet düzeyindeki mevzuat farklılıklarına göre değişmektedir. Bu nedenle, hem ABD’ye yeni yerleşen göçmenler hem de uzun süredir ABD’de yaşayanlar için, hangi haklardan, ne ölçüde ve ne zaman yararlanılabileceğinin hukuki çerçevede net olarak bilinmesi kritik önem taşır.

---

1. ABD’de Göçmen Statüsüne Göre Haklara Erişim

1.1. Göçmen Statüsü Çeşitleri

ABD’de göçmenler temelde üç ana statüye ayrılır:

• Daimi ikamet sahibi (Green Card – Permanent Resident)

• Geçici oturum/çalışma izni sahipleri (non-immigrant visa holders)

• Vatandaşlık başvurusu yapmamış/illegal statüde bulunanlar

Haklardan yararlanma koşulları, en çok daimi ikamet (Green Card) ve vatandaşlık statüsünde geniştir.

---

2. Sağlık Hakları

2.1. Kamu Sağlık Hizmetleri ve Federal Sigorta Sistemleri

ABD’de sağlık sistemi büyük oranda özel sektöre dayansa da, kamu finansmanlı önemli sigorta ve sağlık destek programları mevcuttur:

a) Medicaid

• Nedir?

• Düşük gelirli bireyler ve aileler için, eyalet-federal ortak finansmanıyla yürütülen kapsamlı bir sağlık sigortasıdır.

• Kimler yararlanabilir?

  • ABD vatandaşı veya en az 5 yıldır Green Card sahibi olan daimi ikamet sahipleri.

  • Belirli kategorilerde, “qualified non-citizen” olarak tanımlanan (örn. iltica başvurusu kabul edilmiş, belirli sığınmacı statüleri) göçmenler.

  • Genelde yeni Green Card sahipleri ilk 5 yıl Medicaid’e başvuramaz. Ancak hamile kadınlar ve çocuklar için bazı eyaletlerde istisnalar vardır.

• Neleri kapsar?
  Hastane, poliklinik, acil servis, reçeteli ilaçlar, doğum, çocuk aşıları vb.

b) Medicare

• Nedir? 65 yaş üstü ve belirli engelli bireyler için federal sağlık sigortasıdır.

• Göçmenler nasıl yararlanır?
  En az 10 yıl ABD’de yasal olarak çalışmış ve sosyal güvenlik primi ödemiş göçmenler, Medicare’e başvurabilir.

c) ACA (Obamacare)

• Nedir? Düşük gelirli ya da sigortasız olanlara, devlet destekli sağlık sigortası satın alma imkanı sağlayan sistemdir.

• Kimler yararlanabilir?

  • Green Card sahipleri

  • Çoğu yasal statüdeki göçmenler

  • ACA kapsamında başvuranlar, gelire göre federal destek (premium tax credit) alabilir.

d) Acil Sağlık Hizmetleri

Statüden bağımsız olarak, herkes ABD’de acil sağlık hizmeti alabilir. Hastaneler, özellikle “emergency” durumlarda, yasal statü ve ödeme gücüne bakmaksızın ilk müdahaleyi yapmak zorundadır (Emergency Medical Treatment and Labor Act – EMTALA).

2.2. Özel Sağlık Sigortası

Her göçmen, özel sağlık sigortası satın alabilir. Özellikle yeni Green Card sahipleri ve öğrenci/çalışma vizesiyle bulunanlar için özel sigorta yaptırmak kritik öneme sahiptir.

2.3. Kamu Sağlığı ve Aşı Programları

Tüm çocuklar, göçmen statüsü ne olursa olsun, eyalet bazında zorunlu aşı programlarından ücretsiz faydalanabilir. Ayrıca, halk sağlığı kampanyaları kapsamında bulaşıcı hastalıklar ve pandemi aşıları da ücretsizdir.

---

3. Eğitim Hakları

3.1. Temel Eğitim (K-12)

ABD’de her çocuk, statüsüne bakılmaksızın devlet okullarında ücretsiz temel eğitim (ilkokul, ortaokul, lise) hakkına sahiptir. ABD Yüksek Mahkemesi’nin Plyler v. Doe (1982) kararıyla, yasadışı/kaçak göçmen çocukların da kamusal eğitime erişimi anayasal hak olarak tanımlanmıştır.

3.2. Yükseköğretim ve Üniversite Hakları

a) Green Card Sahipleri

• Devlet üniversitelerinde “in-state tuition” (eyalet içi öğrenci harcı) ödeyebilirler.

• Federal öğrenci kredisi ve burslardan yararlanabilirler.

b) Geçici Statüde Olanlar

• Vize türüne bağlı olarak eğitim alabilirler. F-1, J-1 gibi vizelerde devlet ve özel okullarda okuma hakkı vardır, ancak burs/kredi imkanları kısıtlıdır.

c) Belgesiz/İzinsiz Göçmenler

• Üniversiteye başvuru hakkı vardır ancak genellikle federal yardımlar, devlet kredileri ve burslar kapalıdır.

• Bazı eyaletler, “Dream Act” çerçevesinde, lise mezunu olup eyalette uzun süre yaşamış belgesiz gençlere yerel burs ve harç indirimi sağlar.

3.3. Yetişkin Eğitimi, Dil ve Entegrasyon Programları

Göçmenlere yönelik ücretsiz/uygun fiyatlı ESL (English as a Second Language) kursları, mesleki eğitim ve adaptasyon kursları yaygındır. Kamu okulları, sivil toplum ve belediyeler tarafından sunulur.

---

4. Sosyal Yardım ve Destekler

4.1. Nakit Yardımlar ve Gıda Desteği

a) Supplemental Nutrition Assistance Program (SNAP – Food Stamps)

• Düşük gelirli ailelere gıda yardımı sağlar.

• Green Card sahipleri genellikle ilk 5 yıl boyunca yararlanamaz, ancak çocuklar ve belirli kategorideki sığınmacı/iltica sahipleri istisna kapsamında olabilir.

b) Temporary Assistance for Needy Families (TANF)

• Düşük gelirli aileler için geçici nakit yardımıdır. Green Card sahipleri için yine 5 yıl kuralı uygulanır, bazı eyaletlerde daha esnek kurallar geçerlidir.

c) Women, Infants, and Children (WIC)

• Düşük gelirli hamile kadınlar, bebekler ve 5 yaşına kadar çocuklar için gıda ve beslenme yardımı.

4.2. Engelli ve Yaşlılar İçin Destekler

• Supplemental Security Income (SSI):
  ABD vatandaşı ya da en az 5 yıl Green Card sahibi olan yaşlı ve engelli düşük gelirli göçmenler yararlanabilir.

• Social Security Retirement/Disability Benefits:
  Yeterli sosyal güvenlik primi ödemiş göçmenler, emeklilik veya malullük maaşı alabilir.

4.3. Barınma ve Kamu Hizmetleri Desteği

• Public Housing ve Section 8:
  Düşük gelirli Green Card sahipleri ve belirli yasal statüdeki göçmenler için kamu destekli konut yardımı ve kira desteği sağlanabilir.

• Utility Assistance:
  Düşük gelirli göçmenler için elektrik, su ve ısınma yardımları; eyalet ve yerel yönetimler tarafından verilebilir.

4.4. Çocuklara Yönelik Ek Haklar

• Tüm çocuklar, çocuk koruma, istismar ve eğitim haklarından statü ayrımı gözetilmeksizin yararlanır.

• Sağlık sigortası programları (CHIP) pek çok eyalette göçmen çocukları kapsar.

---

5. Hakların Sınırları ve Kamuya Yük Olma Kriteri

5.1. “Public Charge” (Kamuya Yük) Kuralı

ABD göçmenlik hukuku, göçmenlerin sosyal yardımlardan aşırı şekilde yararlanmasını engellemek için “public charge” kuralını uygular. Yani, göçmenlerin oturma izni veya vatandaşlık başvurusunda, sürekli kamuya bağımlı olmamaları ve kendi geçimlerini sağlayabilmeleri gerekir. Medicaid, SNAP, TANF gibi bazı yardımlar aşırıya kaçarsa, ileride göçmenlik işlemlerinde sorun çıkarabilir.

5.2. Federal ve Eyalet Farklılıkları

Birçok sosyal ve sağlık hakkı, eyalet yönetimlerine bırakılmıştır. Bu nedenle, bir göçmenin haklarından ne ölçüde yararlanabileceği başvurduğu eyalete göre farklılık gösterebilir.

---

6. ABD Vatandaşlığına Geçişte Hakların Genişlemesi

ABD vatandaşlığına geçenler için tüm federal, eyalet ve yerel sağlık, eğitim ve sosyal destek programlarının tamamına erişim imkanı sağlanır. Ayrıca oy kullanma, federal kurumlarda çalışabilme gibi ek haklar elde edilir.

---

Sonuç

ABD’ye göç edenlerin sağlık, eğitim ve sosyal haklardan yararlanma kapsamı, başvurulan göçmenlik statüsüne, başvuru sahibinin gelir ve çalışma geçmişine, eyalet yasalarına ve bazen ülkedeki bulunma süresine göre belirlenir. Özellikle Green Card sahipleri için haklar oldukça geniş olsa da, geçici vizeliler ve belgesiz göçmenler için önemli sınırlamalar vardır. Hak kaybı yaşamamak ve başvurularda hata yapmamak için, güncel federal ve eyalet mevzuatı düzenli olarak takip edilmeli ve gerektiğinde uzman bir göçmenlik avukatından destek alınmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut