DENİZ TİCARETİ VE ÇALIŞANLARIN HAKLARI: ULUSLARARASI DÜZENLEMELER VE TÜRKİYE’DEKİ YASAL DURUM

Deniz Ticareti ve Çalışanların Hakları
Deniz ticareti, dünya ekonomisinin bel kemiğini oluşturan ve ülkeler arasındaki
ticaretin büyük bir kısmını taşıyan bir sektördür. Ülkeler arasındaki mal ve hizmet
alışverişini sağlayan deniz taşımacılığı, küreselleşmenin en önemli unsurlarından
biridir. Deniz ticareti, küresel ekonomide önemli bir role sahip olsa da, denizciler özel
ve zorlu çalışma koşullarında görev yapmaktadırlar. Bu nedenle, deniz çalışanlarının
hakları uluslararası deniz hukuku ve birçok ülkenin ulusal mevzuatı tarafından özel
olarak düzenlenmiştir.
Uluslararası Düzenlemeler:
 Deniz İşçileri Sözleşmesi (MLC 2006): Denizcilerin çalışma ve yaşam
koşullarını iyileştirmek amacıyla Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından
kabul edilen en kapsamlı uluslararası sözleşmedir. Bu sözleşme, denizcilerin
ücretleri, çalışma saatleri, tatil hakları, sağlık ve güvenlik gibi konularda
minimum standartlar belirler.
 STCW Sözleşmesi (Uluslararası Deniz Personelinin Eğitimi,
Belgelendirme ve Nöbet Hizmetleri için Standartlar Sözleşmesi): STCW
(Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers) kısaca
Gemi Adamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Tutma Standartları
anlamına gelir. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından kabul edilen
bu sözleşme, denizde çalışan tüm personelin eğitim, belgelendirme ve vardiya
tutma standartlarını belirleyerek deniz güvenliğini artırmayı amaçlar.
STCW Sözleşmesinin Amacı:
 Dünya genelinde standartlaştırma: Farklı ülkelerde farklı eğitim ve
belgelendirme sistemlerinin olduğu denizcilik sektöründe ortak bir standart
oluşturmak.
 Güvenlik: Denizde çalışan personelin yeterliliğinden emin olarak deniz
güvenliğini sağlamak.
 Çevre koruma: Deniz kirliliği gibi çevresel sorunları önlemek için gerekli
önlemleri almak.
 Sosyal sorumluluk: Denizcilerin çalışma koşullarını iyileştirmek ve haklarını
korumak.
STCW Sözleşmesinin Kapsamı:
 Eğitim: Denizcilerin görevlerini yerine getirebilmeleri için gerekli olan teorik ve
pratik eğitimleri kapsar.
 Belgelendirme: Eğitimlerini tamamlayan denizcilere verilen sertifikaları ve bu
sertifikaların geçerlilik sürelerini belirler.

 Vardiya tutma: Denizcilerin vardiya görevlerini nasıl yapacakları ve bu
görevler sırasında nelere dikkat etmeleri gerektiği konusunda standartlar
belirler.
Türkiye, STCW sözleşmesini imzalamış ve uygulamaktadır. Ülkemizde denizcilik
eğitimi veren okullar, bu sözleşmeye uygun olarak eğitim programları hazırlar ve
mezunlarına STCW sertifikaları verir. Deniz İş Kanunu, STCW sözleşmesindeki
hükümleri içerir ve denizcilerin haklarını korur.
Türkiye'de Deniz İşçilerinin Hakları:
Türkiye'de deniz işçilerinin hakları, başta 854 sayılı Deniz İş Kanunu olmak üzere
çeşitli yasal düzenlemelerle korunmaktadır. Bu düzenlemeler, uluslararası deniz
hukukunda kabul gören standartları da dikkate alarak denizcilerin çalışma koşullarını
iyileştirmeyi ve haklarını güvence altına almayı amaçlar.
854 Sayılı Deniz İş Kanunu:
Bu kanun, Türk deniz ticaretinde çalışan tüm denizcilerin hak ve yükümlülüklerini
kapsamlı bir şekilde düzenler. Deniz çalışanı yani gemi adamı ile işveren veya
işveren vekili arasındaki hizmet sözleşmesi, yazılı olarak gerçekleştirilmeli ve her iki
tarafa da birer nüsha verilmelidir. Kanunda yer alan bazı önemli haklar şunlardır:
 Ücret: Gemi adamlarının ücret hakları, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve
uluslararası sözleşmeler (MLC 2006 gibi) ile düzenlenmektedir. Bu
düzenlemeler, denizcilerin yaptıkları işin zorluğunu ve sorumluluğunu göz
önünde bulundurarak, onlara adil bir ücret ödenmesini amaçlar. Gemi
adamına; yaptığı iş karşılığında, işveren veya işveren vekili tarafından ücret,
prim ve ikramiye gibi ödemeler yapılır.
 Çalışma saatleri: Çalışma saatleri genel olarak günde sekiz ve haftada kırk
sekiz saattir.
 Yıllık izin: Gemi adamları en az altı ay çalışmış olmak kaydıyla yıllık ücretli
izne çıkma hakkına sahiptir.
 Sağlık ve güvenlik: Güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarında çalışma hakkı.
 Sosyal güvenlik: SGK kapsamında sigortalı olma hakkı.
 Gemide yaşama koşulları: Gemi adamları, uzun süreler boyunca denizde
çalıştıkları için yaşam koşullarının kaliteli olması, hem sağlıkları hem de iş
verimleri açısından büyük önem taşır. Bu nedenle, uluslararası ve ulusal
mevzuatlar, gemi adamlarının gemideki yaşam koşullarına ilişkin belirli haklar
tanımlamıştır.
Denizcilerin Karşılaşabileceği Sorunlar ve Çözüm Yolları:
 Dar ve sıkışık yaşam alanları: Özellikle küçük gemilerde bu sorun
yaşanabilir.

 Yetersiz beslenme: Besin çeşitliliği ve kalitesi konusunda sorunlar
yaşanabilir.
 Sağlık hizmetlerine erişimde zorluk: Özellikle açık denizlerde sağlık
sorunları yaşandığında müdahalede gecikmeler olabilir.
 İletişim sorunları: Bazı bölgelerde internet bağlantısı zayıf olabilir veya hiç
olmayabilir.
Bu sorunların çözümü için;
 Sözleşmelerin dikkatli okunması: İmzalanan sözleşmelerde yaşam
koşullarına ilişkin maddelerin detaylı bir şekilde incelenmesi.
 Sendikalara üye olunması: Denizciler, haklarını daha iyi savunabilmek için
sendikalara üye olabilirler.
 Yetkili kurumlara başvurulması: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı gibi
yetkili kurumlara başvurarak haklarınızı öğrenebilirsiniz.
 Uluslararası sözleşmelerin uygulanmasının takip edilmesi: MLC 2006 gibi
uluslararası sözleşmelerin denizde çalışan herkes için geçerli olduğunu
unutmamak gerekir.
 Sözleşme hakları: Yazılı iş sözleşmesi yapma ve sözleşme şartlarına uygun
olarak çalıştırılma hakkı.
 Kıdem tazminatı: Gemi adamlarının hizmet sözleşmelerinin bu kanunda
belirtilen haller sebebiyle sona ermesi halinde gemi adamının işe başladığı
tarihten itibaren hizmet sözleşmesi devam ettiği süre boyunca her bir yıl için
işveren tarafından gemi adamına otuz günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı
verilir.
Türkiye’;de deniz işçilerinin hakları yasal olarak korunmasına rağmen, uygulamada
bazı sorunlar yaşanabilmektedir. Denizciler, haklarını bilmeli ve bu hakları savunmak
için gerekli adımları atmalıdırlar. Devlet, işverenler ve sendikaların ortak çabalarıyla
denizcilerin çalışma koşulları daha da iyileştirilebilir.

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu