SÖZLEŞMELERİN SONA ERME HALLERİ: İBRA, YENİLEME, İFA İMKANSIZLIĞI VE DİĞER NEDENLER

Sözleşmelerin Sona Erme Halleri:

Sözleşmeler, taraflar arasında hukuki bir ilişki kuran, belirli hak ve yükümlülükler doğuran anlaşmalardır. Ancak her sözleşme, tarafların karşılıklı olarak borçlarını yerine getirmesi veya belirli diğer nedenlerle sona erebilir.Sözleşmenin sona ermesi, bir edimi yerine getirme yükümlülüğünün hukuken ortadan kalkmasını ifade eder. Asıl borç sona erdiğinde asıl borca bağlı hak ve borçlar da sona erer. Sözleşmeler belirli nedenlerle veya tarafların iradesi doğrultusunda sona erebilir. Bu haller; sözleşmenin türüne, sözleşme hükümlerine ve yasal düzenlemelere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Sözleşmelerin sona erme halleri şunlardır:

1. İbra: Tarafların; aralarında anlaşarak, borçluyu borcunu ifa etmeden borçtan kurtarmalarıdır. İbra bir anlaşma olduğundan borçlu ibrayı kabul etmedikçe borç devam eder. Taraflar sözleşmeyi sona erdirme konusunda anlaşarak, sözleşmeyi kısmen veya tamamen ortadan kaldırabilirler. İbra sözleşmelerinde; aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça ibra, borcun tamamı için yapılmış kabul edilir.

İbranın Geçerlilik Şartları:

• Tarafların serbest iradesiyle yapılmış olmalıdır.
• Anlaşma, sözleşmenin sona erdirilmesine yönelik açık bir irade beyanı içermelidir.
• Anlaşma, karşılıklı menfaatlere uygun olmalıdır.

1. Yenileme (tecdid): Yenileme, bir borcun; konusunun, tabi olduğu hükümlerin, sebebinin veya taraflarının değiştirilmesiyle yeni bir borç meydana getirilerek önceki borcun sona erdirilmesidir. Yeni bir borç meydana getirilerek mevcut bir borcun sona erdirilebilmesi için tarafların bu yöndeki açık iradesi gerekir. Yenileme, tarafların anlaşması ile mümkündür. Yenileme sonucunda meydana gelen yeni borç bağımsız bir varlık taşır. Eski alacak başka bir zamanaşımı süresine tabi olsa bile yeni alacak on yıllık zamanaşımına tabi olur.

1. Alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi: Alacaklı ve borçlu sıfatları aynı kişide toplanırsa borç sona erer.

1. İfa imkansızlığı: Sözleşmenin ifası; tarafların sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsız hale gelirse, sözleşme sona erer. Borç borçlunun sorumlu kabul edilemeyeceği sebeplerle imkansızlaştıktan sonra borçlu ifanın imkansızlaştığını gecikmeksizin alacaklıya bildirmeli ve zararın artmasını önlemeye çalışmalıdır, aksi takdirde doğan zarardan sorumlu tutulur.

İfa İmkansızlığının Türleri:

• Objektif İmkansızlık: Hiç kimsenin ifa edemeyeceği durumlar (örneğin, malın tamamen yok olması).
• Sübjektif İmkansızlık: Sadece borçlunun ifa edemeyeceği durumlar (örneğin, borçlunun kişisel nedenlerle borcunu yerine getirememesi).

1. 1. Takas: Birbirine karşı aynı türden alacağa sahip kişilerden birinin; tek taraflı irade açıklamasında bulunarak bu alacakları, az olanın tutarında sona erdirmesidir. Takasın şartları; her iki taraf da hem borçlu hem de alacaklı olmalıdır, tarafların alacaklarının konusunu oluşturan edim aynı türden olmalıdır, takas talep edenin tarafın alacağı ifaya hazır olmalıdır ve takastan feragat edilmemiş olmalıdır.
   2. Sözleşmenin İfası (Yerine Getirilmesi):Sözleşmenin taraflarının, üzerlerine düşen borç ve yükümlülükleri eksiksiz ve zamanında yerine getirmesi durumunda sözleşme sona erer. Bu durumda, sözleşmeden doğan tüm borçlar ifa edilmiş olur ve sözleşme kendiliğinden sona erer.
   3. Şartın Gerçekleşmesi: Sözleşmenin sona erme koşulu olarak belirlenen bir şartın gerçekleşmesi durumunda sözleşme sona erer. Bu tür sözleşmelerde, belirli bir olayın gerçekleşmesi halinde sözleşme kendiliğinden sona erer.

• Tazminat veya Cezai şart: Sözleşmeye aykırılık nedeniyle karşı tarafın zarar görmesi halinde, zararın tazmin edilmesi veya cezai şartın yerine getirilmesi ile birlikte sözleşme sona erer.

Cezai Şartın Türleri:

• İfa Cezası: Sözleşmeye aykırılık halinde ödenen tazminat.
• İkame Cezası: İfa imkansızlığı durumunda yerine getirilen ceza.
• Gecikme Cezası: Belirlenen süre içinde ifa edilmemesi durumunda ödenen ceza.

1. Yenilik Doğuran Hakların Kullanılması: Taraflardan birinin, sözleşmede öngörülen belirli bir hakkını kullanarak sözleşmeyi sona erdirmesi durumudur.

Yenilik Doğuran Hakların Türleri:

• Cayma Hakkı: Taraflardan birinin tek taraflı olarak sözleşmeden dönme hakkı.
• Sözleşme Süresinin Uzatılması: Belirli süreli sözleşmelerde, tarafların süreyi uzatma hakkı.

Sözleşmelerin sona ermesi, tarafların karşılıklı hak ve yükümlülüklerinin ortadan kalkması anlamına gelir ve bu durum, birçok farklı yolla gerçekleşebilir. İfa, fesih, sürenin dolması, ikale, ölüm, ifa imkansızlığı gibi durumlar, sözleşmenin sona ermesine yol açan temel hallerdir. Sözleşmelerin sona erme halleri, hukuki ilişkilerin sona ermesi ve tarafların borçlarından kurtulması açısından büyük önem taşır. Her bir sona erme hali, hukuki süreçlerde farklı sonuçlar doğurur ve tarafların haklarının korunmasında kritik bir rol oynar.

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu