Galeriden Araç Alırken Teminat Senedi Verilmesi: Hangi Durumda Geçersiz Sayılır?
Türkiye’de ikinci el araç alım satımında, galerilerin alıcıdan “teminat senedi” istemesi oldukça yaygın bir uygulama. Çoğu zaman bu senet, alacağın tahsili için değil, “her ihtimale karşı” güvence amacıyla alınır; üstelik çoğu kez boş bırakılmış kısımları sonradan doldurulmak üzere imzalatılır. Bu durum, özellikle tüketici konumundaki araç alıcıları açısından ciddi hukuki riskler doğurur ve belirli şartlarda teminat senedinin geçersizliği veya en azından galerinin bu senede dayanarak takip yapamaması gündeme gelir.
Bu makalede, galeriden araç alırken teminat senedi verilmesinin hukuki niteliği, hangi durumlarda geçersiz sayılabileceği ve alıcı ile galerinin hak ve yükümlülükleri, Türk Borçlar Kanunu (TBK), Türk Ticaret Kanunu (TTK), Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) ve Yargıtay’ın yerleşik içtihatları çerçevesinde ele alınacaktır.
1. Teminat Senedi Nedir? Araç Satışında Nasıl Karşımıza Çıkar?
Teminat senedi, çoğunlukla bono (emre muharrer senet) şeklinde düzenlenen, asıl borç ilişkisini güvence altına almak için verilen kambiyo senedidir. Esasen “teminat amacıyla verilen bono” diye de ifade edilir.
TTK’ya göre bono; belirli bir bedelin, kayıtsız şartsız, belirli bir tarihte veya belirli bir vadede ödenmesini içeren, sıkı şekil şartlarına tabi bir kambiyo senedidir. Normal şartlarda bono, üzerinde yazan bedel üzerinden alacaklıya, doğrudan icra takibi yapma imkânı sağlar.
Araç galerilerinde ise uygulama çoğu zaman şu şekildedir:
-
Araç bedeli peşin veya kısmen peşin ödenir,
-
Kalan kısım taksitlendirilebilir ya da banka kredisi kullanılır,
-
Buna ek olarak galerici, “ödemelerde aksama olursa, aracı geri getirmezsen, hasar olursa, trafik cezası çıkarsa, kredi ödenmezse” gibi gerekçelerle alıcıdan boş veya bedeli yüksek bir teminat senedi alır.
İşte bu noktada, senedin ne amaçla alındığı, temel borç ilişkisinin ne olduğu ve tüketici–satıcı dengesinin korunup korunmadığı hukuki açıdan kritik hale gelir.
2. Galeriden Araç Alımında Hukuki İlişki: Satış Sözleşmesi ve Tüketici İşlemi
Galeriden araç alımı, kural olarak TBK anlamında bir satış sözleşmesidir. Araç alıcısı çoğu olayda tüketici, galeri ise ticari veya mesleki faaliyeti kapsamında hareket eden satıcıdır. Bu nedenle işlem, TKHK anlamında “tüketici işlemi” niteliğindedir.
Tüketici işlemlerinde:
-
Sözleşme hükümlerinin açık, anlaşılır ve şeffaf olması,
-
Tüketicinin aleyhine, dürüstlük kuralına aykırı, dengeyi bozan haksız şartların geçersiz olması,
-
Tüketiciye, borç altına girdiği tutar, faiz, masraf ve tüm yükümlülükler konusunda önceden ve açıkça bilgi verilmesi zorunludur.
Teminat senedi de, bu sözleşmenin bir parçası olarak tüketiciyi ağır şekilde bağlayabileceğinden, TKHK ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde sıkı bir denetime tabidir.
3. Teminat Senedinin Geçerliliği İçin Gerekli Şartlar
Teminat senedinin geçerli ve alacaklı tarafından icrada ileri sürülebilir olması için, genel anlamda şu şartların bulunması gerekir:
-
Şekil şartlarına uygun düzenlenmiş bono olması (TTK’daki zorunlu unsurların bulunması),
-
Tarafların gerçek ve serbest iradesiyle imzalanmış olması,
-
Teminat altına alınan geçerli bir temel borç ilişkisinin bulunması (satış sözleşmesi, kredi borcu vb.),
-
Teminat iradesinin hile, tehdit, gabin (aşırı yararlanma) gibi irade fesadı hallerinden uzak olması,
-
Özellikle tüketici işlemlerinde, açık ve şeffaf bilgilendirme yükümlülüğüne uyulmuş olması.
Bu şartlarda ciddi aykırılıklar olması halinde, teminat senedi tamamen geçersiz sayılabilecek veya alacaklı, kambiyo yoluyla takip hakkını kaybedebilecektir.
4. Hangi Durumlarda Galerinin Aldığı Teminat Senedi Geçersiz Sayılabilir?
4.1. Boş Senet İmzalatılması ve Yetkisiz Doldurma
Uygulamada en sık karşılaşılan durum, galericinin alıcıya tutarı, vadesi, düzenleme tarihi gibi kısımları boş bırakılmış bir senedi imzalatması ve sonradan kendi lehine doldurmasıdır.
-
Alıcının açık rızası olmaksızın, senedin kayıtsız şartsız bedelini artıracak şekilde doldurulması,
-
Hiç borç doğmadığı veya borç miktarının çok altında kaldığı halde, senedin yüksek bedelle doldurulması,
-
Teminat amacıyla verildiği halde sanki asıl borç senedi gibi düzenlenmesi,
gibi durumlarda, doldurma yetkisinin kötüye kullanılması, hatta zaman zaman sahtecilik iddiaları gündeme gelebilir. Bu hallerde borçlu, kambiyo takibine karşı, senedin teminat senedi olduğunu, boş bırakılan kısımların yetkisiz doldurulduğunu ileri sürerek menfi tespit davası, kambiyo takibine itiraz veya sonrasında istirdat davası açabilir.
Yargıtay uygulamasında, teminat senedi iddiasında bulunan borçluya genellikle temel ilişkiyi ispat külfeti yüklenmekle birlikte, tüketici işlemlerinde bu külfet daha esnek yorumlanmakta, galerinin de “tüketiciyi açıkça bilgilendirme” yükümlülüğü dikkate alınmaktadır.
4.2. Satış Gerçekleşmediği veya Araç Teslim Edilmediği Halde Senedin Kullanılması
Bazı uyuşmazlıklarda, araç satışının hiç gerçekleşmediği veya araç teslim edilmediği halde galerici tarafından teminat senedine dayanılarak takip yapıldığı görülmektedir.
Örneğin:
-
Araç ayıplı çıkmış ve alıcı sözleşmeyi haklı nedenle feshetmiş,
-
Kredi onaylanmamış ve satış hiç tamamlanmamış,
-
Alıcı peşinatı geri almış, araç başkasına satılmış, buna rağmen senet galeride kalmış.
Bu gibi durumlarda ortada geçerli bir temel borç ilişkisi bulunmadığından, senet “bedelsiz” hale gelir. Bedelsiz kalan senede dayanılarak yapılan takipte borçlu, temel ilişkiyi ortaya koyarak kötüye kullanımı ileri sürebilir; senedin sebepsiz zenginleşme doğurur şekilde kullanıldığını ispatlayarak takibin iptalini ve ödediyse bedelin iadesini talep edebilir.
4.3. Tüketici Aleyhine Haksız Şart İçeren Teminat Düzenlemeleri
Tüketici işlemlerinde, TKHK gereği tüketici aleyhine haksız şartlar geçersizdir. Şu tür uygulamalar haksız şart kapsamında değerlendirilebilir:
-
Araç bedeli 500.000 TL iken, alıcıya 1.000.000 TL’lik teminat senedi imzalatılması,
-
Her türlü olası zarar, ceza, masraf, hatta galerinin kendi kusurundan doğan riskleri bile kapsadığı iddia edilen, aşırı geniş kapsamlı teminat senetleri,
-
Tüketicinin senedin ne amaçla kullanılacağı konusunda hiç bilgilendirilmemesi; senedin sadece “formaliteden” alındığının söylenmesi.
Bu tür hallerde, senet metni ve satış sözleşmesi birlikte değerlendirilerek, tüketici aleyhine açık dengesizlik doğuran teminat şartlarının geçersiz olduğuna hükmedilebilmektedir. Bu durumda galerici senede dayanarak takip yapabilse bile, tüketici temel ilişki çerçevesinde savunma hakkına sahiptir ve çoğu kez açılacak menfi tespit davasıyla borçtan kurtulma imkânı bulur.
4.4. İrade Fesadı, Gabin ve Zor Durumdan Yararlanma
Teminat senedinin alınması sırasında:
-
Tüketicinin acil nakit ihtiyacı,
-
Aracın “hemen satılacağı” baskısı,
-
“Senedi imzalamazsan aracı vermem” şeklinde zorlayıcı tutumlar,
-
Tüketicinin ekonomik veya bilgisizlik hâlinden açıkça yararlanma,
gibi haller söz konusuysa, TBK anlamında gabinden (aşırı yararlanma) ve irade fesadından söz edilebilir.
Bu durumda tüketici, sözleşmenin ve teminat senedinin iptalini, bedelin uyarlanmasını veya aşırı edim farkının iadesini talep edebilir. Özellikle senet bedelinin aşırı yüksek tutulduğu, tüketicinin açıkça zor durumda olduğu ve bu durumdan yararlanıldığı dosyalarda, mahkemeler teminat senedini geçersiz veya en azından tüm bedeliyle geçerli saymama eğilimindedir.
4.5. Teminat Şartının Hiç Yazılmaması veya Gizli Tutulması
Bazı durumlarda, satış sözleşmesinde teminat senedinden hiç bahsedilmez; senet adeta “kayıt dışı bir güvence” gibi alınır. Tüketici, neyi imzaladığını tam bilmeden, galericinin sözüne güvenerek senedi verir.
Bu durumda:
-
Sözleşme metninde teminata dair hiçbir hüküm olmaması,
-
Tüketicinin imza attığı senedin hukuki sonuçları konusunda bilgilendirilmemesi,
-
Senet üzerinde “teminat senedi” ibaresi yer almasına rağmen, bu teminatın neyi güvence altına aldığına dair bir açıklık bulunmaması,
senedin şeffaflık ve bilgilendirme yükümlülüğüne aykırı şekilde alındığı yönünde yorumlanabilir. Bu tür uyuşmazlıklarda mahkemeler genellikle tüketici lehine yorum yapar ve galerinin senedi kötüye kullanmasına engel olacak şekilde hüküm kurar.
5. Yargıtay Uygulamasında Teminat Senetleri: Esas Ölçüt “Temel İlişki”
Yargıtay kararlarında temel yaklaşım şu şekildedir:
-
Teminat amacıyla da olsa, usulüne uygun düzenlenmiş bir bono, kural olarak kambiyo senedi niteliğini korur.
-
Ancak borçlu, senedin teminat senedi olduğunu ve temel borç ilişkisinin hiç doğmadığını veya sona erdiğini ispat edebilirse, alacaklı bu senede dayanarak talepte bulunamaz.
-
Tüketici işlemlerinde ise, tüketicinin korunması ilkesi gereği, şüpheli durumlar tüketici lehine yorumlanır; belirsiz teminat düzenlemeleri geçersiz kabul edilebilir.
Dolayısıyla galeriden araç alırken verilen teminat senedi, otomatik olarak mutlak geçerli değildir; her somut olayda, senedin düzenlenme amacı, temel borç ilişkisi ve tarafların konumu birlikte değerlendirilir.
6. Geçersiz veya Bedelsiz Teminat Senedinin Hukuki Sonuçları
Teminat senedinin geçersiz olduğu, bedelsiz kaldığı veya kötüye kullanıldığı düşünülen durumlarda alıcı/tüketici şu yollara başvurabilir:
-
Kambiyo takibine itiraz veya şikâyet:
Galerici senede dayanarak icra takibi başlatmışsa, borçlu süresi içinde imzaya itiraz, borca itiraz veya kambiyo senedine özgü takipte şikâyet yoluna gidebilir. -
Menfi tespit davası:
Takip başlamadan önce veya takip devam ederken, borçlu olmadığının tespiti için menfi tespit davası açabilir. -
İstirdat (geri alma) davası:
Teminat senedi nedeniyle haksız tahsilat yapılmışsa, borçlu ödenen bedelin iadesi için istirdat davası açabilir. -
Kötü niyet tazminatı talebi:
Açıkça haksız ve kötü niyetli takiplerde borçlu, takip talep eden galericiden kötü niyet tazminatı talep edebilir. -
Ceza hukuku boyutu:
Sahtecilik, hileli doldurma, imzayı taklit gibi fiiller varsa, resmî veya özel belgede sahtecilik, dolandırıcılık gibi suçlar yönünden savcılığa suç duyurusunda bulunulabilir.
7. Araç Alıcıları İçin Pratik Öneriler
Galeriden araç alırken teminat senedi talebiyle karşılaşan alıcıların dikkat etmesi gereken bazı temel noktalar şunlardır:
-
Mümkünse teminat senedi vermeyin. Teminat ihtiyacı varsa, bunun yazılı sözleşmede açıkça düzenlenmesini ve sınırlarının net olmasını isteyin.
-
Mutlaka yazılı satış sözleşmesi düzenlettirin; araç bedeli, ödeme planı, varsa kredi bilgileri açıkça yer alsın.
-
Teminat senedi verilecekse, senet üzerinde “teminat senedi” ibaresi yer alsın ve neyi teminat altına aldığı sözleşmede açıkça belirtilsin.
-
Boş senet imzalamayın; tutar, vade, düzenleme tarihi gibi kısımların doldurulmuş olmasına dikkat edin.
-
Ödemeleri mümkün olduğunca banka kanalıyla, açıklama kısmında araç, plaka ve fatura numarası belirterek yapın.
-
İmzaladığınız senetlerin mutlaka fotokopisini veya fotoğrafını alın; ileride senetlerin kötüye kullanımını ispatta büyük önem taşır.
-
Herhangi bir icra takibiyle karşılaşırsanız; süreler çok kısa olduğundan (kambiyo takibinde genelde 5 gün), ivedilikle hukukçudan yardım alın.
8. Galeriler Açısından da Risk: Haksız Teminat Uygulamalarının Sonuçları
Bu konu sadece tüketici değil, galeriler açısından da önemlidir. Zira:
-
Hukuka aykırı, haksız şart içeren teminat senedi uygulamaları, tüketici davalarında aleyhe yargı kararları,
-
Haksız takip nedeniyle tazminat ödemeleri,
-
Bazı ağır vakalarda dolandırıcılık, sahtecilik gibi ceza soruşturmaları,
-
Ticari itibarın zedelenmesi ve müşteri şikâyetleri
gibi sonuçlar doğurabilir.
Bu nedenle galerilerin de:
-
Tüm satış ve teminat ilişkilerini yazılı sözleşme ile netleştirmesi,
-
Tüketiciyi bilgilendirme yükümlülüğüne uygun davranması,
-
Gerekmediği sürece yüksek bedelli veya boş teminat senedi istemekten kaçınması,
-
Gerektiğinde teminatı farklı hukuki araçlarla (rehin, ipotek, banka teminat mektubu vb.) sağlaması
kendi menfaatlerinedir.
Sonuç: Teminat Senedi “Kader” Değil, Hukuken Denetlenebilir Bir Belgedir
Galeriden araç alırken teminat senedi verilmesi, tek başına alıcıyı mutlak ve kaçınılmaz bir borç altına sokan “kader belgesi” değildir.
-
Senedin hangi amaçla alındığı,
-
Tüketicinin bilgilendirilip bilgilendirilmediği,
-
Temel borç ilişkisinin gerçekten doğup doğmadığı veya sona erip ermediği,
-
Senet bedelinin makul olup olmadığı,
-
İmza aşamasında baskı, hile, gabin gibi unsurların bulunup bulunmadığı
dikkatle incelenerek; gerektiğinde mahkemelerce teminat senedinin geçersizliğine, bedelsizliğine veya sınırlı geçerliliğine karar verilebilmektedir.
Bu nedenle, galeriden araç alırken teminat senedi imzalamak zorunda kaldığını düşünen alıcıların, henüz imza atmadan önce dikkatli davranması; imza attıktan sonra ise kendisine karşı senede dayanılarak haksız takip yapıldığını düşünüyorsa, süreleri kaçırmadan hukuki yollara başvurması büyük önem taşır.
About Post Author
