İlaç Ar-Ge Sözleşmelerinde Uyuşmazlık: Patent Sahipliği, Know-How Koruması ve MÖHUK Uygulaması

Giriş: İlaç Ar-Ge Sözleşmeleri Artık Çok Uluslu, Çok Ortaklı ve Çok Hukuklu Bir Yapı Taşıyor

2025 yılı itibarıyla ilaç sektörü; üniversiteler, biotech start-up’lar, global ilaç devleri, CRO’lar ve teknoloji şirketleri arasında yapılan çok katmanlı Ar-Ge iş birlikleri üzerine inşa edilmektedir.
Bu iş birliklerinde temel hukuki riskler:

Patent sahipliği,
Know-how ve ticari sırların korunması,
Yetki ve hukuk seçimi,
Ortak buluşların paylaşımı,
Veri sahibi olma (data ownership),
Teknoloji transferi,
Ar-Ge fonlarının kullanımı

üzerinde yoğunlaşmaktadır.

MÖHUK, özellikle uluslararası Ar-Ge sözleşmelerinde çapraz hukuk çatışmalarını çözmek için kritik öneme sahiptir.

1. Ar-Ge Sözleşmelerinde Patent Sahipliği Sorunu: Uygulanacak Hukuk Nasıl Belirlenir?

Bir ilacın molekülü, formülasyonu, üretim süreci veya yeni kullanım şekli gibi patentlenebilir unsurlar üzerinde:

Sözleşme
Ar-Ge faaliyeti
Ortak buluş
İşveren–çalışan ilişkisi

gibi farklı hukuki ilişkiler bulunmaktadır.

MÖHUK m.24 gereği:

➤ “Taraflar sözleşmede uygulanacak hukuku belirleyebilir.”

Ancak:

Patent hakları, tescil edildiği ülkenin hukukuna tabidir (lex loci protectionis).

Bu ne anlama gelir?

ABD’de tescil → ABD hukuku uygulanır
AB’de tescil → AB direktifleri ve ülke hukukları uygulanır
Türkiye’de tescil → Türk Sınai Mülkiyet Kanunu uygulanır

Dolayısıyla Ar-Ge sözleşmesi İngiliz hukukuna tabi olsa bile Türkiye’de alınacak patent başvurusu için Türk hukuku uygulanır.

2. Ortak Buluşlarda (Joint Invention) Sahiplik Uyuşmazlığı

Birden fazla tarafın katkısıyla ortaya çıkan buluşlarda en büyük sorun:

➡️ “Buluşun sahibi kimdir ve pay oranı nasıl belirlenir?”

Türkiye’de:

Ortak buluş → tarafların katkı oranına göre ortaklık doğurur
Pay devri → yazılı şekle tabidir
Patent başvurusu → tüm ortakların izniyle yapılmalıdır

Yabancı sözleşmelerde sıkça görülen “joint ownership shall not require mutual consent” gibi hükümler:

➤ Türk patent hukuku ile çeliştiği ölçüde geçersizdir.

Bu durum MÖHUK’un emredici hükümler (lois de police) yaklaşımı uyarınca uygulanır.

3. Know-How (Ticari Sır) Koruması: MÖHUK Açısından En Hassas Alan

Know-how koruması Ar-Ge sözleşmelerinin kalbidir.
Sorun şudur:

❗ Know-how uluslararası tescile tabi değildir.

❗ Sözleşme ile korunur ancak kamu düzeni sınırları vardır.

Türkiye’de ticari sır koruması:

Türk Ticaret Kanunu
Borçlar Kanunu
SMK (haksız rekabet hükümleri)
KVKK (kişisel veri taşıyan know-how’lar)

tarafından düzenlenir.

Dolayısıyla:

➤ Ar-Ge sözleşmesi İsviçre hukukuna tabi olsa bile know-how’ın Türkiye’de haksız kullanımına ilişkin dava Türk hukukuna göre görülür.

Bu, MÖHUK m.35 kapsamında haksız fiil hükümlerinin devreye girmesiyle olur.

4. Data Ownership ve Klinik Veri Üzerindeki Haklar

Ar-Ge süreçlerinde en değerli unsurlardan biri:

➡️ Klinik veriler, toksisite sonuçları, formülasyon verileri ve stabilite raporlarıdır.

Bu veriler üzerinde hak sahibi kimdir?

Türkiye’de:

Veri sahipliği sözleşme ile belirlenebilir
Ancak klinik veriler sağlık verisi olduğundan KVKK kapsamındadır
Veri aktarımı izne ve açık rızaya tabidir
Düzenleyici başvurularda (TİTCK, EMA, FDA) sponsor sahip olarak kabul edilir

Bu nedenle veriye ilişkin tüm hükümler:

✔ Sözleşme +

✔ KVKK +

✔ Emredici sağlık düzenlemeleri

üçlüsüne göre değerlendirilir.

5. Ar-Ge Sözleşmelerinde Yetki Şartı Türk Mahkemelerini Dışlar mı?

Hayır, her durumda dışlamaz.

Sözleşmede:

Londra tahkimi
ICC tahkimi
İsviçre mahkemeleri

belirlenmiş olsa bile aşağıdaki durumlarda Türk mahkemeleri kendini yetkili sayar:

A. Patent Türkiye’de tescil edilecekse

Patent başvurusu ve SMK kaynaklı uyuşmazlıklar → Türkiye’nin münhasır yetkisi

B. Know-how Türkiye’de haksız şekilde kullanıldıysa

Haksız fiil → MÖHUK m.35 gereği Türk mahkemeleri yetkili.

C. Klinik veriler Türk gönüllülerden elde edildiyse

KVKK ve sağlık hukuku → emredici

D. Türk kamu düzenine aykırılık varsa

6. Ar-Ge İş Birliklerinde En Çok Çıkan Uyuşmazlıklar

2025’e kadar görülen en yaygın uyuşmazlıklar:

Ortak buluşun tek tarafça tescil edilmesi
Know-how’ın rakip şirkete sızdırılması
Çalışan-buluş (employee invention) haklarının ihlali
Royalty ödemelerinin yapılmaması
Teknoloji transfer sürecinin eksik yapılması
“Background IP” ile “Foreground IP” ayrımının yanlış yapılması
Klinik veriye erişim anlaşmazlıkları
Ar-Ge fonunun usulsüz harcanması

Bu uyuşmazlıkların her biri çoğu zaman çoklu hukuk sistemi barındırır.

7. Yabancı Patent ve Ar-Ge Kararlarının Türkiye’de Tenfizi

Bir yabancı mahkeme Ar-Ge sözleşmesine ilişkin karar vermiş olabilir.
Bu kararın Türkiye’de tenfizi için:

Karar kesinleşmiş olmalı
Kamu düzenine aykırılık olmamalı
Patent Türkiye’de tescilli ise karar uygulanamaz (münhasır yetki)
Know-how’ın Türkiye’deki kullanımına ilişkin karar haksız fiil niteliğinde olabilir
Royalty hesaplaması Türk kamu düzeni ile çelişmemeli
Çalışan buluşlarına ilişkin karar SMK’ya uygun olmalı

Bu nedenle Ar-Ge kararlarının tenfizi en yüksek riskli dosya türlerindendir.

8. Ar-Ge Sözleşmelerinde Riskleri Azaltmak İçin Yapılması Gerekenler

✔ Uygulanacak hukuk açıkça belirlenmeli

✔ Emredici Türk hükümlerine uyum maddeleri eklenmeli

✔ Patent stratejisi ülke bazlı olarak planlanmalı

✔ Know-how koruma protokolleri hazırlanmalı

✔ KVKK uyumu sağlanmalı

✔ Data ownership netleştirilmeli

✔ Tahkim şartı açık, kapsamlı ve uygulanabilir olmalı

✔ Çalışan buluşları için ayrı protokoller hazırlanmalı

9. Sonuç: Ar-Ge Sözleşmeleri Artık MÖHUK + Fikri Mülkiyet + Veri Koruma Hukukunun Kesiştiği En Zor Alan

2025 uygulamasına göre:

Patent hakları tescil edilen ülkenin hukukuna tabidir
Know-how’ın haksız kullanımında Türk mahkemeleri yetkilidir
Klinik veri KVKK ve sağlık hukuku tarafından korunur
Uygulanacak hukuk seçimi emredici hükümleri bertaraf edemez
Ar-Ge sözleşmelerinin yabancı kararlarının tenfizi ciddi risk taşır

Bu nedenle ilaç Ar-Ge projeleri için MÖHUK uyumu, ticari başarı kadar kritik bir unsur hâline gelmiştir.

Single Blog Title