Kusur İlkesi ve Kusursuz Ceza Olmaz Prensibi

1. Giriş: Kusur İlkesinin Ceza Hukukundaki Yeri ve Önemi

Ceza hukukunda kusur ilkesi ve bunun klasik ifadesi olan “kusursuz ceza olmaz” prensibi, bir kişiye ceza verilebilmesinin temel şartını belirleyen, hem teorik hem de pratik açıdan vazgeçilmez bir ilkedir. En basit ifadeyle, bir kimsenin cezalandırılabilmesi için hukuka aykırı bir fiil işlemesi yetmez; bu fiilin o kişiye kusur olarak yüklenebilmesi gerekir. Kusur bulunmadığı yerde ceza sorumluluğu doğmaz.

Bu ilke, hem Anayasa’da güvence altına alınan ceza sorumluluğunun şahsiliği ve masumiyet karinesi ile, hem de Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) yer alan sorumluluk hükümleriyle yakından bağlantılıdır. Özellikle TCK’de yer alan kast, taksir, manevi unsur, ceza sorumluluğunun şahsiliği ve kusurun bulunmadığı hâllerde cezasızlık düzenlemeleri, “kusursuz ceza olmaz” prensibinin kanuni yansımalarıdır.

Günümüzde ceza yargılamasına konu olan birçok olayda, “suçun işlendiği sabit görünse bile” sanığın kusur durumu, cezanın varlığını, türünü, miktarını ve hatta cezasızlık kararını belirlemektedir. Bu nedenle kusur ilkesi, sadece teorik bir kavram değil; soruşturma, kovuşturma, hüküm ve infaz aşamalarında doğrudan sonuç doğuran, somut dosyaya yön veren bir kriterdir.

Bu makalede, kusur ilkesi ve “kusursuz ceza olmaz” prensibi, Türk Ceza Hukuku bakımından ayrıntılı olarak ele alınacak; ilgili anayasal ve yasal düzenlemeler, kusur teorileri, kast ve taksir açısından kusur, kusurun kaldıran veya azaltan hâller, kusur ilkesinin uygulamadaki yansımaları ve Yargıtay içtihatlarına atıf yapılarak kapsamlı şekilde değerlendirilecektir.

---

2. Kusur Kavramı Nedir? Kusur İlkesi Ne İfade Eder?

2.1. Kusur Kavramının Ceza Hukukundaki Anlamı

Ceza hukukunda kusur, en sade anlatımla, işlenen hukuka aykırı fiilin fail açısından manevi olarak kınanabilir olmasıdır. Bir başka deyişle, hukuk düzeni, “bu kişi bu fiili işlerken hukuken farklı davranabilirdi ve buna rağmen fiili gerçekleştirmeyi seçmiştir” diyorsa, o kişiden kusurlu olarak söz edilir.

Kusur kavramı, salt fiilin sonucuna odaklanmak yerine, failin iç dünyasına, psikolojik hâline, bilgi ve irade düzeyine, sosyal durumuna, olay anındaki öznel şartlarına bakılmasını gerektirir. Bu nedenle kusur, sadece objektif bir zarar veya tehlike yaratan fiili tespit etmekle sınırlı olmayan, faille fiil arasındaki psikolojik bağa ilişkin bir incelemedir.

2.2. Kusur İlkesi: Kusur Olmadan Ceza Olmaz

Kusur ilkesi, ceza sorumluluğunun temelinde yer alan şu düşünceyi ifade eder:

Kusuru bulunmayan kimse cezalandırılamaz. Hukuka aykırı fiilin, failin kast veya taksiriyle, yani kusuruyla bağlantılı olması zorunludur.

Bu ilkenin pratik sonucu şudur:

• Failin kastı yoksa,

• Taksiri yoksa,

• Ya da fiil ona manevi anlamda yüklenemiyorsa (örneğin yaş küçüklüğü, akıl hastalığı gibi nedenlerle),

ceza sorumluluğu doğmayacak ve kişi hakkında ceza verilemeyecektir. Kusur ilkesi, bir bakıma ceza hukukunda “objektif sorumluluk” (sırf neticeye göre cezalandırma) mantığını reddeden güvence niteliğinde bir prensiptir.

---

3. Kusur İlkesinin Anayasal Temeli

3.1. Anayasa m. 38 ve Suç ve Cezalarda Şahsilik

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 38. maddesi, ceza hukukunun birçok temel ilkesini barındırmaktadır. Burada yer alan “ceza sorumluluğu şahsidir” vurgusu, aynı zamanda kusur ilkesine de dayanak oluşturur.

Ceza sorumluluğunun şahsiliği, bir kişinin başkasının fiilinden dolayı cezalandırılamayacağı anlamına gelir. Ancak bu sadece başkasının fiilinden sorumlu tutulamama değildir; aynı zamanda kişinin bizzat kendi fiilinden dolayı cezalandırılabilmesi için de kusurlu olması gerektiğini ima eder. Çünkü kusur yoksa, fiil ile kişi arasında ceza sorumluluğunu haklı kılacak manevi bağ kurulmamış demektir.

3.2. Masumiyet Karinesi ile Bağlantı

Anayasa’da yer alan masumiyet karinesi, her sanığın suçluluğu sabit oluncaya kadar masum sayılacağını öngörür. Bu karine, sadece fiilin objektif varlığı değil, aynı zamanda kusurlu bir biçimde işlendiğinin de ispatını gerektirir.

Dolayısıyla masumiyet karinesi, ceza yargılamasında kusurun varlığının ispat yükünün iddia makamında olması gerektiğini de dolaylı olarak ortaya koyar. Kusurun ispat edilemediği hâllerde, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi gereği, kusur ilkesinin doğal sonucu olarak beraat kararı verilmelidir.

---

4. Türk Ceza Kanunu’nda Kusur İlkesinin Yansıması

4.1. Manevi Unsur (Kast ve Taksir) ve Kusur

Türk Ceza Kanunu’nda suçun unsurları arasında manevi unsur önemli bir yer tutar. Manevi unsur, failin fiile ilişkin bilgi ve irade durumunu ifade eder. TCK sistematiği açısından iki temel kusur türü vardır:

• Kast (TCK m. 21)

• Taksir (TCK m. 22)

Her iki durumda da kanun, fiilin cezalandırılabilmesi için failin kusurlu davranışta bulunmasını şart koşmuştur. Kusur ilkesi, burada kendisini net şekilde gösterir: Kanun, kusur türleri olan kast ve taksir olmaksızın ceza sorumluluğu doğmayacağını kabul eder.

4.2. TCK’da “Kusursuz Ceza Olmaz” Prensibi

Türk Ceza Kanunu’nun temel yaklaşımı, “kusursuz ceza olmaz” prensibine uygun olarak şekillenmiştir. Fiil ile fail arasında ceza sorumluluğunu haklı kılacak manevi bağ aranmakta; kanun koyucu, kast veya taksir bulunmayan hâllerde cezalandırmayı reddetmektedir.

Bu bağlamda özellikle şu hususlar önem taşır:

• Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar bakımından dahi, ağır neticeden sorumluluk için failin en azından taksir düzeyinde kusurlu olması gerekmektedir.

• İhmali davranışla işlenen suçlarda, ihmali hareketin cezalandırılabilmesi için, failin yasal veya sözleşmesel bir yükümlülüğü bulunduğu ve bu yükümlülüğe aykırı davranışının kusurlu olduğu gösterilmelidir.

• Tehlike suçlarında dahi, failin tehlike yaratan fiiline ilişen kast veya taksir bulunmuyorsa, “ortaya çıkan tehlike” tek başına cezalandırma için yeterli değildir.

4.3. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği (TCK m. 20) ve Kusur

TCK m. 20, ceza sorumluluğunun şahsiliğini düzenler. Bu maddede:

• Hiç kimsenin başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamayacağı,

• Tüzel kişilerin cezai sorumluluğunun bulunmadığı, ancak haklarında güvenlik tedbirlerine hükmedilebileceği

açıkça ifade edilmiştir. Burada da yine kusur ilkesi ile bağ kurulur; çünkü cezai sorumluluk ancak bireyin kendi kusuruna dayanabilir. Tüzel kişiler ise, klasik anlamda kusur sahibi olamayacaklarından, haklarında ceza değil, ancak güvenlik tedbiri uygulanabilmektedir.

---

5. Kusur Türleri: Kast, Olası Kast, Bilinçli Taksir ve Taksir

5.1. Kast: Suçun Bilinerek ve İstenerek İşlenmesi

Kast, failin suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşmesini bilerek ve isteyerek fiili işlemesidir. Klasik kusur teorisine göre kast, kusurun en yoğun biçimidir. Kusur ilkesi açısından bakıldığında, kastın varlığı, fiilin fail bakımından en ağır biçimde kınanabilir olduğunu gösterir.

Kastın varlığı hâlinde:

• Suçun tipikliğine uygun fiil bilinçli ve iradi olarak gerçekleştirilmiş,

• Fail, hukuka aykırı sonucun doğacağını öngörmüş ve bu sonucu istemiş,

• Hukuken ondan beklenen farklı davranış mümkünken, bilerek ve isteyerek hukuka aykırı yolu tercih etmiştir.

Dolayısıyla kasten işlenen suçlarda kusur yoğunluğu yüksek olduğu için, genellikle daha ağır ceza yaptırımları öngörülmektedir.

5.2. Olası Kast: Sonucu Kabullenme Yoluyla Kusur

Olası kast (dolus eventualis), failin fiili işlerken suçun kanuni tanımında yer alan neticenin gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, “olursa olsun” düşüncesiyle hareket etmesini ifade eder. Fail sonucu doğrudan istememekte, ancak sonucun gerçekleşmesini göze almaktadır.

Olası kastta da kusur mevcuttur; çünkü fail, öngördüğü neticeyi engellemek yerine, bilinçli olarak fiiline devam etmeyi seçmektedir. Kusur ilkesi gereği, olası kastta kusurun derecesi doğrudan kasta göre daha hafif görülse de, ceza sorumluluğu devam eder; ancak kanun koyucu çoğu durumda cezayı indirime tabi tutma imkânı tanımıştır.

5.3. Bilinçli Taksir: Öngörülen Neticeyi Engelleme Umuduyla Hareket

Bilinçli taksir, failin neticeyi öngörmesine rağmen, bu neticenin gerçekleşmeyeceğine güvenerek fiili işlemeye devam etmesini ifade eder. Burada fail, suçun kanuni tanımındaki neticenin meydana gelebileceğini bilmekte, fakat buna rağmen kendi becerisine, şansına veya başka sebeplere güvenerek hareket etmeyi sürdürmektedir.

Bilinçli taksirde de kusur vardır, ancak kasttan farklı olarak fail neticeyi istememekte, sadece umursamaz veya aşırı güven içinde davranmaktadır. Bu nedenle kanun, bilinçli taksir hâlinde taksirli suça göre daha ağır ceza öngörerek, kusur derecesindeki artışı dikkate alır.

5.4. Taksir: Dikkat ve Özen Yükümlülüğüne Aykırılık

Taksir, failin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışı sonucu, suçun kanuni tanımındaki neticenin öngörülebilir olmasına rağmen öngörülmeyerek meydana gelmesidir. Taksirli suçlarda kusur daha hafif seviyededir; fail neticeyi hiç istememekte ve öngörmemektedir, ancak normal koşullarda öngörmesi gereken bir neticeyi öngörmemiştir.

Taksirli suçlarda kusur ilkesi, şu şekilde işler:

• Eğer netice makul bir kişiden beklenen dikkat ve özen gösterilseydi önlenebilir idi,

• Fail bu dikkat ve özeni göstermemiş,

• Bu nedenle netice, ona kusur olarak yüklenebilir hâle gelmiştir.

Örneğin trafik kazalarında, iş güvenliği ihlallerinde, sağlık personelinin mesleki hatalarında taksirli sorumluluk sıkça gündeme gelmektedir.

---

6. Kusurluluğu Kaldıran ve Azaltan Nedenler

6.1. Yaş Küçüklüğü, Akıl Hastalığı ve Kusur Yeteneği

Klasik kusur teorisinin önemli unsurlarından biri, kusur yeteneğidir. Kişinin kusurlu sayılabilmesi için, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayabilecek ve davranışlarını buna göre yönlendirebilecek zihinsel ve ruhsal kapasiteye sahip olması gerekir.

Türk Ceza Kanunu’nda kusur yeteneğini ortadan kaldıran veya azaltan durumlar şu başlıklar altında düzenlenmiştir:

• Yaş küçüklüğü: Belirli yaşın altındaki çocuklar hakkında ceza sorumluluğu hiç doğmaz veya sınırlı doğar.

• Akıl hastalığı: Kişinin fiili işlediği sırada akıl hastalığı nedeniyle gerçekliği algılama ve davranışlarını yönlendirme yeteneğinin ortadan kalkması hâlinde kusur yeteneği yoktur.

• Geçici nedenler: Geçici şuur kaybı, ağır sarhoşluk gibi durumlar, bazı koşullarda kusur yeteneğini etkileyebilir.

Bu hâllerde kusur ilkesi gereği, kişi ya hiç cezalandırılmaz ya da kusur derecesine göre cezada indirim yapılır. Böylece kusursuz ceza olmaz prensibi somut olayda koruma bulur.

6.2. Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Kusur

Bazı durumlarda, fiil tipik ve zararlı görünse bile, hukuka uygunluk nedenleri bulunabilir. Örneğin:

• Meşru savunma,

• Zorunluluk hâli,

• Hakkın kullanılması,

• Kanun hükmünü yerine getirme.

Bu hâllerde fiil tipik olsa dahi hukuka aykırılık unsuru ortadan kalkar. Kusur ilkesi açısından bakıldığında, hukuka uygunluk nedenlerinin varlığı hâlinde, fiil fail açısından kınanabilir olmaktan çıkar, yani kusur yüklenemez. Dolayısıyla ceza verilemez; çünkü kusur ilkesinin gerektirdiği kınanabilirlik unsuru ortadan kalkmıştır.

6.3. Şaşırma, Zorlayıcı Nedenler ve Kusurun Azalması

Bazı hâllerde fail, ağır bir tehdit, zorlayıcı sebep, çok ağır elem veya korku altında fiili gerçekleştirebilir. Bu gibi durumlarda tamamen kusursuz sayılması mümkün olmasa da, kusur derecesinin azaldığı kabul edilir.

Ceza hukuku, bu tür psikolojik hâlleri göz önüne alarak, cezada indirim imkânı tanımakta, böylece kusur ilkesine uygun olarak, failin gerçekten hak ettiği kadar ceza ile sorumlu tutulmasını sağlamaktadır.

---

7. Kusur İlkesinin Uygulamadaki Önemi

7.1. Soruşturma Aşamasında Kusurun Değerlendirilmesi

Ceza soruşturmasında Cumhuriyet savcısı, yalnızca “fiilin işlendiğini” değil, aynı zamanda şüphelinin bu fiili kusurlu olarak işleyip işlemediğini araştırmakla yükümlüdür. Özellikle:

• Şüphelinin olaydaki rolü,

• Fiilin kasten mi, taksirle mi işlendiği,

• Herhangi bir hukuka uygunluk sebebi, kusurluluğu kaldıran veya azaltan hâl bulunup bulunmadığı,

• Şüphelinin yaşı, akıl sağlığı, olay anındaki bilinci,

kusur ilkesi çerçevesinde değerlendirilmelidir. Kusurun ortaya konamadığı veya ciddi kuşku bulunduğu hâllerde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi gündeme gelebilir.

7.2. Kovuşturma ve Hüküm Aşamasında Kusurun Belirleyici Rolü

Mahkeme, hüküm kurarken:

• Suçun tipikliğini,

• Hukuka aykırılığı,

• Kusuru,

ayrı ayrı değerlendirmek zorundadır. Özellikle “kusursuz ceza olmaz” prensibi gereği, mahkeme sanığın fiile ilişkin kastını veya taksirini ortaya koymadan mahkûmiyet kararı veremez.

Kusurun derecesi:

• Mahkûmiyet veya beraat kararında,

• Ceza miktarının belirlenmesinde,

• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, erteleme, adli para cezasına çevirme gibi kurumların uygulanmasında,

doğrudan etkili olduğu için, yargılamanın sonucunu belirleyen temel ölçütlerden biridir.

7.3. Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi ve Kusur

Kusurun varlığı veya yoğunluğu konusunda açık ve ikna edici delil elde edilememişse, ceza yargılamasının temel ilkelerinden olan “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi devreye girer.

Örneğin:

• Olayda sanığın kastla mı, taksirle mi hareket ettiği net değilse,

• Taksirli sorumluluğu doğuracak dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal edip etmediği tam açıklık kazanmamışsa,

• Kusur yeteneği olup olmadığına dair ciddi çelişkili raporlar varsa,

bu şüphe sanık lehine yorumlanmalı, kusur ilkesi de dikkate alınarak, beraat veya daha hafif sorumluluk yoluna gidilmelidir.

---

8. Kusur İlkesi ve Objektif Sorumluluk Yasağı

8.1. Ceza Hukukunda Objektif Sorumluluk Neden Kabul Edilmez?

Objektif sorumluluk, failin kusuru olup olmadığına bakılmaksızın, sırf bir neticenin meydana gelmiş olması nedeniyle cezalandırılmasını ifade eder. Bu yaklaşım, modern ceza hukukunun temel ilkeleriyle, özellikle de kusur ilkesi ve insan onuru ile bağdaşmaz.

Türk Ceza Hukuku sistemi, neticeye dayanarak kusur aramaksızın ceza vermeyi reddeder. Çünkü ceza, devletin en ağır müdahale biçimidir ve böyle bir müdahalenin yalnızca kusurlu davranışa karşılık olarak uygulanması, hukuk devleti olmanın gereğidir.

8.2. Tüzel Kişiler, Güvenlik Tedbirleri ve Kusur

Tüzel kişilerin cezai sorumluluğu kabul edilmemiş, ancak haklarında güvenlik tedbiri uygulanabileceği düzenlenmiştir. Bu durum kusur ilkesiyle uyumludur; çünkü tüzel kişilerin, klasik anlamda irade ve kusur sahibi gerçek kişi gibi değerlendirilmeleri mümkün değildir.

Bununla birlikte, tüzel kişilik bünyesinde suç işleyen yöneticiler ve temsilciler, kendi kusurları oranında cezai sorumluluk taşırlar. Böylece ceza sistemi, hem kusur ilkesini korur, hem de tüzel kişi faaliyetleri içerisinde işlenen suçlara karşı güvenlik tedbirleri vasıtasıyla etkin bir tepki verebilir.

---

9. Günlük Hayattan Örneklerle Kusur İlkesinin Somut Yansımaları

9.1. Trafik Kazalarında Kusur ve Ceza Sorumluluğu

Trafik kazaları, kusur ilkesinin uygulamasının en sık görüldüğü alanlardan biridir. Örneğin:

• Aşırı hız yapan, kırmızı ışıkta geçen, alkollü araç kullanan sürücü, meydana gelen ölüm ve yaralanmalar bakımından çoğunlukla taksirli veya bilinçli taksirli sorumluluk altına girer.

• Buna karşılık, tüm trafik kurallarına uygun davranan, hız sınırına uyan, aracı teknik olarak uygun olan sürücü, başka bir sürücünün olağanüstü bir kural ihlali nedeniyle kazaya karışırsa, çoğu durumda cezai kusuru bulunmayacak ve ceza sorumluluğu doğmayacaktır.

Bu örneklerde, aynı netice (örneğin ölüm) meydana gelmiş olsa bile, sürücülerin ceza sorumluluğu kusur ilkesine göre farklılık gösterir.

9.2. İş Kazalarında İşveren ve İşçinin Kusur Durumu

İş kazalarında, hem işverenin hem de işçinin kusur durumu ayrı ayrı değerlendirilir. İşveren:

• İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almamışsa,

• Yeterli eğitim ve teçhizatı sağlamamışsa,

• Tehlikeli çalışma koşullarına rağmen gerekli önlemleri aldırmamışsa,

meydana gelen yaralanma veya ölüm neticesinden taksirle sorumlu tutulabilir. Buna karşılık, işçiye gerekli eğitim verilmiş, iş güvenliği tedbirleri alınmış ve buna rağmen işçi ağır kusurlu bir davranışla kendi güvenliğini tehlikeye atmışsa, işverenin kusur oranı azalacak, hatta bazı durumlarda ceza sorumluluğu hiç doğmayabilecektir.

9.3. Sağlık Personelinin Sorumluluğu ve Tıbbi Kusur

Doktor ve sağlık personeli açısından da kusur ilkesi kritik önemdedir. Tedavi sırasında:

• Tıbbi standartlara uygun hareket edilmiş,

• Gerekli tetkikler yapılmış,

• Hastanın durumu gözetilmiş,

olmasına rağmen istenmeyen bir netice doğarsa, her neticenin otomatik olarak cezai sorumluluk doğurmayacağı açıktır. Kusur ilkesi gereği, hekimin taksirli davranışı bulunmuyorsa, fiil hukuken kınanabilir olmadığı için ceza sorumluluğu doğmayacaktır.

---

10. Kusur İlkesinin Yargıtay İçtihatlarındaki Yeri (Genel Değerlendirme)

Yargıtay, ceza daireleri ve Ceza Genel Kurulu kararlarında, hemen her suç türünde sanığın kusurunun varlığı ve derecesi üzerinde ayrıntılı değerlendirme yapmakta; kusur ilkesini içtihatlarında kararlılıkla uygulamaktadır. Kararlarda özellikle şu noktalar vurgulanmaktadır:

• Kast veya taksir, somut olayın özelliklerine göre delillerle ortaya konulmadan mahkûmiyet verilemeyeceği,

• Özellikle taksirli suçlarda, sanığa yüklenebilecek bir dikkat ve özen yükümlülüğü bulunup bulunmadığının detaylı araştırılması gerektiği,

• Şüpheli ve kararsız kalan durumlarda, kusurun varlığının sanık aleyhine varsayılamayacağı,

• Kusur yeteneği tartışmalı olan sanıklar hakkında mutlaka sağlam ve çelişkisiz uzman raporları alınması gerektiği.

Bu yaklaşım, “kusursuz ceza olmaz” prensibinin yüksek yargı seviyesinde de temel bir ölçüt olarak benimsendiğini göstermektedir.

---

11. Kusur İlkesinin Diğer Ceza Hukuku İlkeleriyle İlişkisi

11.1. Kanunilik İlkesi ile İlişki

Ceza hukukunda kanunilik ilkesi, hangi fiillerin suç, hangi yaptırımların ceza olduğunu kanunun belirlemesini ifade eder. Kusur ilkesi ise, kanunda suç olarak düzenlenen fiili işleyen herkesin değil, yalnızca kusurlu olanların cezalandırılabileceğini ortaya koyar.

Bu iki ilke birlikte değerlendirildiğinde:

• Kanunilik ilkesi, “hangi fiil cezalandırılabilir” sorusunu,

• Kusur ilkesi ise “kim, hangi ölçüde cezalandırılabilir” sorusunu cevaplar.

Dolayısıyla modern ceza hukuku sisteminde, kanunsuz suç ve ceza olmaz, kusursuz ceza olmaz ilkeleri aynı bütünün tamamlayıcı parçalarıdır.

11.2. Orantılılık İlkesi ile İlişki

Orantılılık ilkesi, verilecek cezanın işlenen fiilin ağırlığı ve failin kusur derecesiyle ölçülü olmasını gerektirir. Kusur ilkesi, cezayı doğrudan failin kusuru ile bağlantılı hâle getirdiğinden, orantılılık ilkesiyle doğal bir uyum içindedir.

Kısaca:

• Daha ağır kusur (kasten öldürme gibi) → Daha ağır yaptırım,

• Daha hafif kusur (taksir, bilinçsiz taksir gibi) → Daha hafif yaptırım.

Bu sistematik, hem adalet duygusunun tatminini, hem de ceza hukukunun önleme ve rehabilitasyon amaçlarının sağlıklı şekilde gerçekleşmesini destekler.

---

12. Kusur İlkesi ve İnsan Hakları Perspektifi

Ceza hukuku, devletin birey üzerinde en ağır müdahale araçlarını kullanmasına imkân tanıyan bir alandır. Bu nedenle insan hakları hukukuyla uyumlu olmak zorundadır. Kusur ilkesi:

• Keyfi cezalandırmanın önüne geçen,

• Devletin cezalandırma yetkisini sınırlayan,

• Birey lehine güvence işlevi gören bir ilkedir.

Uluslararası insan hakları metinlerinde açıkça “kusur ilkesi” ifadesi yer almasa da, ceza sorumluluğunun kişinin kişisel fiiline ve kusuruna dayanması gerektiği anlayışı, insan onuruna saygının doğal bir sonucudur. Bu anlamda, kusur ilkesi, sadece ulusal ceza hukuku dogmatiğine ait teknik bir kavram değil, aynı zamanda hak temelli bir yaklaşımın yansımasıdır.

---

13. Sonuç: Kusur İlkesi ve “Kusursuz Ceza Olmaz” Prensibinin Toplum ve Hukuk Düzeni Açısından Önemi

Kusur ilkesi ve “kusursuz ceza olmaz” prensibi, ceza hukukunu salt bir “sonuç hukuku” olmaktan çıkararak, bireyin iradesini, bilincini, psikolojik durumunu ve toplumsal koşullarını dikkate alan bir sistem hâline getirmiştir. Bu sayede:

• Bir kimse, yalnızca kusurlu olduğu ölçüde cezalandırılmakta,

• Kusur yeteneği olmayan veya kusuru bulunmayan kişiler hakkında ceza sorumluluğu doğmamakta,

• Cezanın adalet, orantılılık ve insan onuru kriterlerine uygunluğu sağlanmaktadır.

Türk Ceza Kanunu’ndaki kast, taksir, kusur yeteneği, hukuka uygunluk nedenleri ve cezada indirim nedenlerine ilişkin hükümler, hep birlikte değerlendirildiğinde, sistemin kusur ilkesini merkeze aldığını açıkça ortaya koymaktadır. Uygulamada da gerek soruşturma, gerek kovuşturma aşamalarında, her somut olayda sanığın kusurunun varlığı, türü ve derecesi titizlikle araştırılmalı; deliller bu çerçevede değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak, kusursuz ceza olmaz prensibi, sadece hukuk metinlerinde yer alan soyut bir ilke değil, ceza yargılamasının her aşamasında hayati önem taşıyan, bireyin özgürlüğünü doğrudan etkileyen, hukuk devleti ve insan hakları bakımından vazgeçilmez bir güvencedir. Bu nedenle hem uygulayıcıların (hakim, savcı, avukat), hem de vatandaşların bu ilkenin anlamı ve sonuçları konusunda bilinçli olması, adil, dengeli ve öngörülebilir bir ceza adalet sisteminin temel şartlarındandır.