Maaş Haczi ve Emekli Maaşı Haczi

1. Maaş Haczi Nedir?

1.1. Tanım ve hukuki nitelik

Maaş haczi, icra takibi sırasında borçlunun bir işverenden elde ettiği ücret veya maaş gelirine icra dairesi aracılığıyla el konulması ve bu gelirin belirli bir oranının düzenli olarak icra dosyasına aktarılmasıdır. Burada borçlunun işvereni, icra takibine doğrudan taraf olmamasına rağmen, bir anlamda üçüncü kişi sıfatıyla icra işleminin muhatabı hâline gelir.

Maaş haczinin temel özellikleri şöyle özetlenebilir:

• Haciz, icra müdürü kararı ve haciz müzekkeresi ile tesis edilir.

• Haciz, maaşın tamamına değil, kanunda öngörülen oran dâhilinde kısmen uygulanır.

• İşveren, icra dairesinden gelen haciz müzekkeresine uymakla yükümlüdür; aksi halde alacaklıya karşı sorumluluğu doğabilir.

1.2. Maaş haczinin dayanağı

İİK’de, borçlunun bazı mal ve haklarının tamamen haczedilmesinin yasak olduğu, bazı mal ve hakların ise yalnızca kısmen haczedilebileceği düzenlenmiştir. Ücret, maaş, yevmiye, ikramiye, prim, tayın bedeli gibi gelirler, borçlunun ve ailesinin geçimi için zorunlu sayılan kalemler olmakla birlikte, kısmen haczi mümkün gelirler arasında kabul edilmektedir.

Bu çerçevede, kanun koyucu, ücretin makul bir kısmının borçluda kalmasını, geri kalan kısmıyla da alacaklının alacağına kavuşmasını amaçlamaktadır. Uygulamada yerleşmiş kural, maaş haczi oranının net maaşın dörtte biri (¼) civarında belirlenmesidir.

---

2. Maaş Haczi Süreci: Adım Adım İşleyiş

2.1. İcra takibinin kesinleşmesi

Maaş haczi, kendiliğinden doğan bir sonuç değildir; mutlaka icra takibi sürecine bağlı olarak ortaya çıkar. Süreç ana hatlarıyla şu şekildedir:

1. Alacaklı, ilamlı veya ilamsız icra takibi başlatır.

2. İcra dairesi, borçluya ödeme emri gönderir.

3. Borçlu süresi içinde itiraz etmez veya itiraz reddedilir/iptal edilirse takip kesinleşir.

4. Alacaklı, takibin kesinleşmesi üzerine haciz talebinde bulunur.

5. Borçlunun maaşlı bir çalışan olduğu tespit edilirse, icra müdürü borçlunun işverenine maaş haciz müzekkeresi gönderir.

2.2. Maaş haciz müzekkeresinin içeriği

Maaş haciz müzekkeresinde genellikle şu unsurlar yer alır:

• İcra dosyasının esas numarası,

• Borçlunun kimlik bilgileri,

• Borç miktarı,

• Haczin konulduğu gelir türü (maaş, ikramiye vb.),

• Hangi oranda kesinti yapılacağı,

• Yapılacak kesintilerin hangi icra dairesine, hangi dosyaya gönderileceği,

• Müzekkereye uymamanın hukuki sonuçları.

İşveren, bu müzekkereyi tebliğ aldıktan sonra, borçlunun maaşından belirtilen oran kadar kesinti yapmaya ve icra dairesine göndermeye başlar.

2.3. İşverenin sorumluluğu

İşveren, kendisine gönderilen haciz müzekkeresine uymakla yükümlüdür. Aksi halde:

• Haciz konusu tutar kadar alacaktan sorumlu üçüncü kişi hâline gelebilir.

• Alacaklı, belirli şartlar dâhilinde işveren aleyhine takip yapabilir.

• İşveren hakkında, icra emrine aykırılık sebebiyle icra hukukuna özgü yaptırımlar gündeme gelebilir.

Bu nedenle işveren, maaş haczi müzekkerelerini geciktirmeden yerine getirmeli; borçlunun işten ayrılması, ücretinin düşmesi, ücretsiz izne ayrılması gibi durumları da icra dairesine bildirmelidir.

---

3. Maaş Haczi Oranı ve Birden Fazla Haciz

3.1. Maaşın ne kadarı haczedilebilir?

İcra hukukunda yerleşik kabul, borçlunun maaşının dörtte birinin (¼) haczedilebileceği yönündedir. Bunun temel gerekçesi:

• Maaşın bir kısmının borçlu ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerinin geçimi için bırakılması,

• Alacaklıların da tamamen korumasız bırakılmaması,

• Ekonomik ve sosyal dengeyi gözeten bir oran belirlenmesi ihtiyacıdır.

Bununla birlikte, tarafların anlaşması veya borçlunun yazılı rızası ile zaman zaman daha yüksek oranlarda kesinti yapılması da mümkündür. Ancak bu durumda dahi, borçlunun asgari geçim seviyesinin tamamen ortadan kaldırılmaması gerekir. Uygulamada, borçlunun zor durumda kaldığı, kesinti oranının fiilen maaşın yarısını veya daha fazlasını aşması hâlinde, oranların yeniden değerlendirilmesi için icra mahkemesine başvurulabilmektedir.

3.2. Nafaka alacaklarında maaş haczi

Nafaka alacakları, icra hukukunda özel koruma altındadır. Yeme, giyinme, barınma gibi temel ihtiyaçlarla yakından ilgili olduğundan, nafaka alacakları için maaştan yapılabilecek kesinti oranı daha yüksek tutulabilmektedir.

Bu çerçevede:

• Nafaka alacağı için yapılan maaş haczinin, diğer adi alacaklara nazaran öncelikli olduğu,

• Maaşın daha büyük bir kısmının nafakaya ayrılabileceği,

• Uygulamada nafaka için maaşın yarısına kadar kesinti yapılabildiği

kabul edilmektedir. Böylece, hem borçlunun hem de nafaka alacaklısının asgari geçim koşullarının korunması hedeflenmektedir.

3.3. Birden fazla icra dosyası ve sıra

Borçlunun aynı anda birden çok icra dosyasının bulunması sık rastlanan bir durumdur. Bu hâlde maaş haczi bakımından şu esaslar uygulanır:

• Maaşın haczedilebilir kısmı (örneğin ¼) bir bütün olarak kabul edilir.

• Birden fazla haciz söz konusuysa, bunlar sıra esasına göre uygulanır; önce gelen haciz önceliklidir.

• Uygulamada bazen “tertiple ödeme” sistemi kurularak, haczedilebilir kısım birden çok dosya arasında paylaştırılabilir.

• Nafaka dosyaları, çoğu zaman adi alacak dosyalarına göre üst sırada değerlendirilir.

Bu nedenle, maaşına haciz konulan borçlu, hangi dosyaların sırada olduğunu, ne oranda kesinti yapıldığını ve hangi dosyalara ödeme gittiğini icra dairesinden takip etmelidir.

---

4. Emekli Maaşı Haczi: Haczedilmezlik Kuralı ve İstisnalar

4.1. Emekli maaşı neden farklı korunur?

Emekli maaşı, aktif çalışma hayatını tamamlamış kişinin çoğu zaman tek ve sürekli gelir kaynağıdır. Emekli aylığı, sosyal güvenlik sisteminin bir parçası olup, yaşlılık döneminde bireyin açlık ve yoksullukla karşı karşıya kalmasını önlemek amacı taşır. Bu nedenle, emekli aylıklarının korunması, sosyal devlet ilkesinin doğrudan yansımasıdır.

Bu koruma, 5510 sayılı Kanun’da açıkça düzenlenmiş; emekli geliri ve aylıklarının kural olarak haczedilemeyeceği, devredilemeyeceği, rehnedilemeyeceği belirtilmiştir. Ancak bu kuralın da istisnaları mevcuttur.

4.2. Emekli maaşının haczedilmezliği

Genel ilke şudur:

Emekli maaşı, prim borcu ve nafaka borcu dışında, borçlunun açık rızası olmadıkça haczedilemez.

Bu ilkenin pratik sonucu, emekli aylığı alan bir kişiye karşı yürütülen icra takiplerinde, sıradan ticari veya tüketici borçları için doğrudan emekli maaşına haciz konulamamasıdır. İcra müdürü, emekli aylığına haciz talebiyle karşılaştığında, dosyada borçlunun yazılı muvafakati yoksa veya takip konusu alacak nafaka/prim niteliğinde değilse, haciz talebini reddetmekle yükümlüdür.

4.3. İstisna: Prim ve nafaka borçları

Emekli maaşı haczi bakımından iki önemli istisna vardır:

1. Sosyal güvenlik prim borçları:
   Sosyal güvenlik kurumunun kendi prim alacakları, kamu alacağı niteliği taşır. Kanun, kurumun bu alacakları bakımından emekli aylığına haciz imkânı tanır. Böylece, sistemin sürdürülebilirliği ve prim ödemelerinin ciddiyeti sağlanmaya çalışılır.

2. Nafaka borçları:
   Nafaka alacakları, emekli maaşı yönünden de özel korumaya sahiptir. Boşanma sonrası yoksulluk nafakası, iştirak nafakası veya tedbir nafakası gibi alacaklar için emekli maaşına haciz koyulabilmesi mümkündür. Zira nafaka alacaklısı da çoğunlukla temel geçim ihtiyaçlarını bu ödemelerle karşılamaktadır.

Bu iki istisna dışında, sıradan kredi, kredi kartı, çek, senet gibi borçlar için emekli maaşına re’sen haciz konulamaz.

---

5. Emekli Maaşına Muvafakatle Haciz

5.1. Borçlunun muvafakati ne demektir?

Uygulamada emekli maaşı hesapları, çoğu zaman bankalarda açılan ve aynı zamanda tüketici kredisi veya kredi kartı sözleşmeleriyle ilişkilendirilen hesaplardır. Bankalar, bu sözleşmelere “maaşımdan tahsilat yapılsın”, “hesabıma yatırılan emekli aylığı borcuma mahsup edilsin” gibi hükümler koyarlar.

Muvafakat, borçlunun emekli maaşı üzerinden belirli bir borcun tahsil edilmesine yazılı olarak rıza göstermesidir. Bu rıza:

• İcra dosyasında verilen özel bir dilekçe,

• Kredi sözleşmesinin içinde yer alan bir madde,

• Bankaya hitaben yazılmış bir kesinti talimatı

şeklinde olabilir.

5.2. Muvafakatin sınırları

Her yazılı muvafakat, emekli maaşının sınırsız ve sonsuza kadar haczedilebileceği anlamına gelmez. Burada dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

• Emekli maaşının tamamının kesilmesine yol açan muvafakat, sosyal devlet ilkesi ve haczedilmezlik kuralıyla bağdaşmayabilir.

• Muvafakatin kapsamı, borcun türü ve miktarı ile sınırlı olmalıdır; genel ve ucu açık ifadeler, tartışmaya açıktır.

• Muvafakat, borçlunun özgür iradesiyle verilmelidir; aşırı ekonomik baskı altında, matbu sözleşme maddeleriyle alınan muvafakatlerin geçerliliği tartışmaya konu olabilmektedir.

Bu nedenle, “ben zaten sözleşmede imza attım, artık hiçbir şey yapamam” düşüncesi her zaman doğru değildir. Emekli maaşı tek geçim kaynağı hâline gelmişse, daha sonra koşullar değişmişse, verilmiş muvafakatin geri alınabilmesi ve haczin kaldırılması talep edilebilir.

5.3. Muvafakatin geri alınması imkânı

Borçlunun, emekli olmadan önce aktif çalışma döneminde verdiği “ileride emekli maaşımdan kesinti yapılmasına razıyım” şeklindeki beyanların, emekli olduktan sonra sınırsız bir bağlayıcılık taşıdığı söylenemez.

Özellikle:

• Emekli maaşı dışında geliri kalmamışsa,

• Sağlık giderleri ve geçim yükü ağırlaşmışsa,

• Emekli maaşının büyük kısmı kesilerek yaşam koşulları fiilen imkânsız hâle gelmişse,

borçlunun önceki muvafakatini geri alması ve kesintilerin durdurulmasını talep etmesi mümkündür. Bu durumda, icra mahkemesine veya genel mahkemelere başvurularak, emekli maaşına konulan haczin kaldırılması ya da kesinti oranının düşürülmesi istenebilir.

---

6. Banka Blokesi, Emekli Maaşı Hesabı ve Uygulamadaki Sorunlar

6.1. Emekli maaşının yatırıldığı hesap nasıl değerlendirilir?

Emekli maaşları, çoğu zaman bankalarda açılan özel hesaplara yatırılır. Bu hesaplara ilişkin şu sorular sıkça gündeme gelir:

• Banka, emekli maaşı hesabına blokaj koyabilir mi?

• Emekli maaşı hesaba yattıktan sonra “artık sıradan mevduat” sayılır mı?

• Hesaptaki paranın hangi kısmının emekli maaşı olduğu nasıl ispatlanır?

Genel kabul, emekli maaşı hesabının, sıradan ticari mevduat hesabı gibi görülmemesi gerektiği yönündedir. Hesaptaki paranın kaynağı emekli maaşı ise, bu gelir haczedilmezlik korumasından yararlanmaya devam eder. Bankanın, yalnızca sözleşmeye dayanarak emekli maaşının tamamını bloke etmesi veya otomatik olarak tümünü borca mahsup etmesi çoğu durumda hukuka aykırı kabul edilmektedir.

6.2. Tüketici kredisi ve otomatik kesintiler

Uygulamada en çok görülen tablo şudur: Emekli, maaşını aldığı bankadan kredi kullanır. Sözleşmeye “taksitler maaştan otomatik kesilir” benzeri hükümler konulur. Ödemeler aksadığında banka, emekli maaşının tamamına yakın kısmını takas/mahsup etmek isteyebilir.

Burada dikkat edilmesi gerekenler:

• Emekli maaşının tamamının borca mahsup edilmesi, fiilen borçlunun geçimsiz bırakılmasına yol açıyorsa, kanunun koruyucu hükümleri devreye girer.

• Otomatik kesinti talimatı, emekli maaşını haczedilebilir hâle getirmez; yalnızca belirli sınırlar dahilinde ve makul oranlarda tahsilata imkân tanır.

• Aşırı ve ölçüsüz kesintiler, gerek icra mahkemesi şikâyeti gerekse genel mahkemelerde açılacak davalar yoluyla durdurulabilir ve geriye dönük iade istenebilir.

6.3. Emekli maaşının bir kısmının banka hesabında birikmesi

Bazı durumlarda emekli maaşı, düzenli olarak hesaba yatırıldığı hâlde uzun süre çekilmez ve hesapta bir miktar birikir. Bu durumda “hesapta biriken kısım hâlâ emekli maaşı mıdır, yoksa artık haczedilebilir mevduata mı dönüşmüştür?” sorusu ortaya çıkar.

Bu sorunun cevabı somut olaya göre değişir. Kural olarak:

• Emekli aylığı niteliğini kaybetmeyen, düzenli maaş ödemesinden ibaret olan tutarlar, haczedilmezlik korumasında kalmaya devam eder.

• Ancak yıllar içinde biriken, emekli maaşı ödemesini aşan, tasarruf niteliği kazanan kısımlar bakımından, “artık sıradan tasarruf” değerlendirmesi yapılarak haciz imkânının doğduğu yönünde görüşler de bulunmaktadır.

Bu ayrım, özellikle bankadaki hesap hareketlerinin incelenmesi, hangi tutarın hangi ödemenin karşılığı olduğunun tespitiyle netleşir.

---

7. Hacizden Kurtulma Yolları: Şikâyet, Dava ve Oran Değişikliği

7.1. Maaş haczi oranının düşürülmesi

Borçlu, maaşından yapılan kesinti oranının kendisini ve ailesini aşırı derecede mağdur ettiğini düşünüyorsa, icra mahkemesine başvurarak:

• Haciz oranının düşürülmesini,

• Özellikle nafaka dışındaki alacaklar için daha düşük oranda kesinti yapılmasını,

• Mevcut sosyal ve ekonomik durumunun dikkate alınmasını

talep edebilir. İcra mahkemesi, somut olayın özelliklerine göre hakkaniyete uygun bir oran belirleme imkânına sahiptir.

7.2. Emekli maaşı haczinin kaldırılması

Emekli maaşına hukuka aykırı şekilde haciz konulduğu düşünülüyorsa:

• İcra müdürü işleminin kaldırılması için icra mahkemesine şikâyet yoluna gidilebilir.

• Bankanın emekli maaşı hesabına hukuka aykırı blokaj koyması hâlinde, blokajın kaldırılması ve kesilen tutarların iadesi talep edilebilir.

• Gerektiğinde genel mahkemelerde haksız kesintilerin iadesi için alacak davası açılabilir.

Burada önemli olan, takibin türü, alacağın niteliği, hesabın kaynağı ve borçlunun daha önce yazılı muvafakat verip vermediği gibi hususların ayrıntılı şekilde değerlendirilmesidir.

7.3. Menfi tespit ve istirdat davaları

Maaş haczi veya emekli maaşı haczi kapsamında haksız tahsilat yapıldığını düşünen borçlu:

• Borcun hiç doğmadığını veya sona erdiğini ileri sürüyorsa menfi tespit davası,

• Daha önce haksız olarak tahsil edilen tutarların iadesini istiyorsa istirdat davası açabilir.

Bu davalar, icra takibinden bağımsız veya takiple bağlantılı olarak yürütülebilir. Başarı şansı, delillerin kuvvetine ve hukuki gerekçelendirmeye bağlıdır.

---

8. Sık Sorulan Sorular (SSS): Maaş Haczi ve Emekli Maaşı Haczi

8.1. Soru: Emekli maaşıma haciz gelir mi?

Kısa cevap:
Genel olarak hayır; emekli maaşı kural olarak haczedilemez. Ancak:

• Sosyal güvenlik prim borçları için,

• Nafaka borçları için,

• Borçlunun emekli maaşı üzerinden kesintiye açıkça yazılı olarak muvafakat verdiği durumlarda

emekli maaşına haciz uygulanabilir.

8.2. Soru: Emekli maaşımdan kredi borcu için kesinti yapılıyor, itiraz edebilir miyim?

Eğer kredi sözleşmesinde emekli maaşınızdan kesinti yapılmasına dair bir talimat vermişseniz, bankanın sınırlı ölçüde otomatik kesinti yapması hukuken tartışmalı olsa da tamamen imkânsız değildir. Ancak:

• Emekli maaşınız tek gelir kaynağınız ise,

• Kesilen oran çok yüksekse ve geçiminizi imkânsız hâle getiriyorsa,

• Sözleşme hükümleri genel ve matbu nitelikteyse,

icra mahkemesine veya genel mahkemelere başvurarak kesinti oranının düşürülmesini, hatta muvafakatin geçersiz sayılmasını talep edebilirsiniz.

8.3. Soru: Maaşımın yarısına haciz konuldu, bu mümkün mü?

Genel kural, maaşın dörtte birinin haczedilmesidir. Ancak nafaka alacakları söz konusu olduğunda, maaş haczi oranı daha yüksek uygulanabilir. Nafaka dışındaki adi alacaklar için maaşın yarısına varan kesintiler yapılıyorsa, borçlunun icra mahkemesine başvurup hakkaniyete uygun bir oran talep etme imkânı vardır.

8.4. Soru: Emekli olmadan önce verdiğim muvafakati emekli olduktan sonra geri alabilir miyim?

Bu, somut olaya göre değişmekle birlikte, özellikle emekli maaşının tek geçim kaynağı hâline geldiği ve borçlunun ağır ekonomik sıkıntı içinde olduğu durumlarda, önceki muvafakatin etkisinin sınırlandırılması veya ortadan kaldırılması yönünde talepte bulunulabilir. Mahkemeler, sosyal devlet ilkesini ve kanundaki haczedilmezlik kuralını gözeterek değerlendirme yapar.

8.5. Soru: İşveren maaş haczi müzekkeresine uymazsa ne olur?

İşveren, icra dairesinden gelen maaş haczi müzekkeresine uygun davranmaz, kesinti yapmaz veya kesintiyi icra dairesine göndermezse, alacaklıya karşı belirli ölçüde sorumluluk doğar. İşveren, “sorumlu üçüncü kişi” sıfatıyla takip konusu borcun belirli kısmından ötürü icra takibine maruz kalabilir.

8.6. Soru: Emekli maaşıma yanlışlıkla haciz kondu, nereye başvurmalıyım?

Öncelikle dosyanın bulunduğu icra dairesine başvurarak, emekli maaşınızın haczedilmez nitelikte olduğunu, alacağın prim/nafaka dışı olduğunu belirterek işlemin kaldırılmasını isteyebilirsiniz. Olumsuz cevap verilirse, icra mahkemesine şikâyet yoluyla haczin kaldırılmasını talep edebilirsiniz. Ayrıca banka üzerinden yapılan kesintiler varsa, blokajın kaldırılması ve kesilen tutarların iadesi için de hukuki yollara başvurabilirsiniz.

---

9. Sonuç: Alacaklı–Borçlu Dengesi ve Hak Arama Yolları

Maaş haczi, alacaklının alacağına ulaşmasını sağlayan etkili bir icra yoludur. Ancak bu yol, borçlunun ve ailesinin geçim kaynaklarını tamamen ortadan kaldıracak şekilde kullanılmamalıdır. Bu nedenle:

• Maaşın yalnızca belirli bir kısmının haczedilebilmesi,

• Genellikle dörtte bir oranının esas alınması,

• Nafaka alacakları için daha yüksek koruma ve öncelik tanınması

gibi prensipler benimsenmiştir.

Emekli maaşı haczi ise daha da hassas bir konudur. Kanun, emekli maaşını kural olarak haczedilemez kabul ederek, yaşlılık döneminde kişilerin temel yaşam güvencesini koruma altına almıştır. Prim borçları ve nafaka alacakları dışında, emekli maaşı ancak borçlunun özgür iradesiyle verdiği açık muvafakat çerçevesinde hacze konu olabilir. Bu muvafakat dahi sınırsız değildir; sosyal devlet ilkesi, insan onuruna yaraşır yaşam hakkı ve kanundaki emredici hükümler, aşırı ve ölçüsüz kesintileri sınırlayan temel kriterlerdir.

Uygulamada maaş ve emekli maaşı haczi ile karşı karşıya kalan kişiler, çoğu zaman hukuki durumlarını doğru değerlendiremedikleri için hak kaybına uğramaktadır. Oysa:

• İcra mahkemesine şikâyet,

• Haciz oranının düşürülmesi talebi,

• Emekli maaşı haczinin kaldırılması başvurusu,

• Banka blokesi ve haksız kesintiler için açılacak davalar

gibi pek çok hukuki yol mevcuttur.

Bu nedenle, maaş haczi veya emekli maaşı haczi ile karşılaşan borçluların, hem kendi ekonomik durumlarını hem de icra dosyasının hukuki temelini dikkatle analiz etmeleri, mümkünse bir hukukçudan profesyonel destek almaları büyük önem taşır. Böylece, hem alacaklının alacağına makul sürede kavuşması hem de borçlunun temel yaşam koşullarının korunması sağlanabilir.