Patente Tecavüze Karşı Davalar

1) Giriş: Patente Tecavüz Nedir, Neden Kritik?

Türkiye’de patent ve faydalı model belgeleri, buluş sahibine belirli süreyle tekel niteliğinde bir hak sağlar. Bu hak, buluş konusu ürün veya yöntemin izinsiz üretilmesi, kullanılması, satılması, satışa sunulması, ithal edilmesi veya ticari amaçla bulundurulması gibi eylemlere karşı koruma sağlar. Uyuşmazlıkların önemli bir bölümünde ihtilaf, istemlerin (claims) kapsamı ve eşdeğerlik tartışmalarında düğümlenir. Uygulamada patent sahibi açısından mesele yalnızca ihlalin durdurulması değil; pazar payının, fiyat seviyelerinin ve Ar-Ge yatırımının korunmasıdır. Bu sebeple hızlı, delile dayalı ve tedbir odaklı bir strateji fark yaratır.

2) Hukuki Çerçeve: Kapsam ve Yetkili Mahkemeler

Koruma Kaynağı: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ve ikincil mevzuat; uluslararası düzlemde EPC ve TRIPS ilkeleriyle uyum.
Kapsamın Belirlenmesi: Koruma kapsamı istemlerle belirlenir; açıklama ve çizimler yorumda yol gösterir. Eşdeğerlik ilkesi (doktrini) Türk uygulamasında kabul görür: teknik olarak aynı fonksiyonu, aynı şekilde, aynı sonucu elde eden unsurlar eşdeğer sayılabilir.
Görevli–Yetkili Mahkeme: Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri (FSHHM); bulunmayan yerlerde Asliye Ticaret Mahkemeleri. Yetki bakımından davalının yerleşim yeri ve ihlalin gerçekleştiği/sonuç doğurduğu yer.
Zamanaşımı: Tecavüzden doğan tazminat talepleri, haksız fiil rejimi uyarınca genel olarak 2 yıl (öğrenmeden) ve her hâlükârda 10 yıl; men ve ref nitelikli taleplerde ihlalin devamı süresince hukuki yarar bulunur.
Ceza Boyutu: Markada olduğu gibi patent ihlali kural olarak suç tipine bağlanmamıştır; koruma ağırlıkla özel hukuk yollarıyla sağlanır.

3) Dava Türleri ve Talepler: “Tespit–Men–Ref–Tazminat–Kazancın Devri”

3.1. Tecavüzün Tespiti

Mahkemenin “ihlalin varlığını” saptaması, sonraki men ve ref hükümlerine ve tazminata zemin oluşturur. Özellikle devam ihtimali mevcutsa tespit hükmü pratik önem taşır.

3.2. Tecavüzün Men’i (Durdurulması)

Devam eden veya tekrarı muhtemel ihlallerin derhal sona erdirilmesi hedeflenir. Üretim, satış, ithalat, reklam ve tanıtımın durdurulması, stokların piyasaya arzının engellenmesi gibi tedbirler hüküm altına alınır.

3.3. Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması (Ref’i)

Taklit ürünlerin üzerindeki ibarelerin kaldırılması, ürünlerin imhası veya mülkiyetinin devri (uygunsa bedelle).
İhlal araçlarının (kalıp, matris, yazılım modülü, özel aparat vb.) akıbeti.
Bilgi verme yükümlülüğü: İhlal yapanın üretim–dağıtım kanallarına ve stoklara ilişkin bilgilerinin açıklanması talepleri (hesap verilebilirlik).

3.4. Maddi–Manevi Tazminat ve Kazancın Devri

Gerçek zarar (kaybedilen kâr) veya haksız kazancın devri alternatifleri.
Zarar hesabında fiyat erozyonu, pazar payı kaybı, lisans bedeli esaslı (makul royalty) yöntemler.
Uygulamada mahkeme, bilirkişi eliyle satış miktarları, kârlılık, unit economics, karşılaştırmalı fiyat seyrini inceler. Manevi tazminat, ticari itibar zedelenmesi veya itibar erozyonu argümanlarıyla istisnai hallerde gündeme gelebilir.

4) Delil Stratejisi: Delil Tespiti, İhtiyati Tedbir ve Teknik İnceleme

4.1. Delil Tespiti (HMK 400 vd.)

Tecavüz şüphesi varken rapor, protokol, ürün numunesi, üretim hattı görüntüsü, cihaz yazılım versiyonu gibi kıymetli delillerin kaybolmaması için dava öncesi veya dava sırasında delil tespiti kritik. Keşif, foto–video kayıt, hash’li dijital çıktılar, firmware dump ve ürün söküm raporları (teardown) pratikte etkilidir.

4.2. İhtiyati Tedbir

Dava öncesi veya esnasında talep edilir. “Açık ihlal emareleri, telafisi güç zarar, haklılık ihtimali” üçlüsü önemlidir.
İmalatın durdurulması, stoklara el konulması, reklam–listeleme–ihracat/ithalatın önlenmesi, online pazar yerlerinde içeriklerin kaldırılması/erişimin engellenmesi gibi düzenlemeler.
Teminat uygulamada belirlenir; orantılılık ve piyasa serbestisi–rekabet hassasiyetleri gözetilir.

4.3. Bilirkişi ve Keşif

Patent metninin teknik okuması, istem yorumları, eşdeğer unsurlar ve önceki teknik analizi, genellikle çok disiplinli bir bilirkişi kurulu gerektirir. Strateji: bilirkişiye net, somut, sınırlayıcı sorular; claim chart ile öğe–karşılık tabloları sunmak.

5) İstem Yorumları, Eşdeğerlik ve “All Elements” Yaklaşımı

All elements rule: İhlal iddiasında, istemdeki her unsur ürün/yöntemde karşılanmalıdır; eksik unsur varsa doğrudan ihlal yoktur.
Eşdeğerlik ilkesi: Eksik görünen bir unsur, aynı işlevi özünde aynı yolla ve aynı sonuçla yerine getiriyorsa eşdeğer kabul edilebilir; bu durumda dolaylı/eşdeğer ihlal tartışılır.
Açıklama ve çizimler: İstem yorumu açıklama ve çizimler ışığında yapılır; ancak koruma kapsamını haksız genişletecek yorumdan kaçınılır (kamuya açıklık dengesine saygı).
Prosecution history estoppel tartışmaları: Türkiye’de mutlak bağlayıcı olmasa da, rücu şerhleri ve başvuru sürecinde daraltılan istem unsurları yorumda dikkate alınabilir.

6) Sanayiye Uygulanabilirlik, Yenilik ve Buluş Basamağı: Hükümsüzlük Def’i

İhlal davasında en güçlü savunmalardan biri, patentin hükümsüzlüğünün ileri sürülmesidir. Hükümsüzlük ayrı dava olarak açılabilir; ihlal dosyasında bekletici mesele yapılması istenebilir. Nedenler:

Yenilik eksikliği: Önceki teknik (patentler, bilimsel yayınlar, kataloglar, açık kaynak kodları, fuar sunumları).
Buluş basamağı eksikliği: Uzman kişi için aşikârlık; problem–çözüm yaklaşımıyla kombinasyon iddiaları.
Açıklığın yetersizliği: Uygulama için yeterli açıklama yoksa koruma boşa düşer.
Konu dışılık/kamu düzeni–ahlaka aykırılık, istemlerin aşılması gibi sebepler.
Kısmi hükümsüzlük: Bazı istemlerin ayıklanması, kalan istemlerin korunması.

Pratik: Hükümsüzlük argümanınızı kronoloji ile kurun: en eski önceki teknik → en yakın doküman → teknik problemi tanımlama → farklılıklar → “aşikârlık zinciri”. Bilirkişiye kılavuz olacak şekilde problem–çözüm anlatısını somutlaştırın.

7) Savunmalar: Ön Kullanım, Zorunlu Lisans, Bolar/Deney İstisnası

Ön kullanım hakkı: Patent başvurusundan önce iyi niyetle Türkiye’de kullanıma başlamış veya ciddi hazırlık yapmış kişi, aynı kapsamla kullanmaya devam edebilir.
Zorunlu lisans: Olağanüstü hâllerde; kamu yararı, bağımlı patent, kullanım yapılmaması gibi durumlarda ileri sürülebilir.
Deney ve Bolar istisnası: Deneysel çalışmalar, özellikle ilaç ruhsat süreçlerine yönelik Bolar istisnası; ruhsat otoritelerine başvuru için gerekli deney ve üretimler ihlal oluşturmaz.
Tükenme ilkesi: Patentli ürün Türkiye’de hak sahibi tarafından veya izniyle piyasaya sürülmüşse, o somut ürün bakımından yeniden satış/dağıtım ihlal oluşturmaz (yeniden üretim yoksa).

8) Dava Öncesi Adımlar: İhtarname, Müzakere ve Arabuluculuk

İhtarname: Teknik ve hukuki çerçeveyi claim chart ile somutlayıp dostane çözüm kapısını açık bırakın; aksi halde kötü niyetli savunma için malzeme vermeyin.
Arabuluculuk: Fikri ve sınai hak uyuşmazlıkları ticari dava niteliği taşıyabildiğinden, parasal talep içeren uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuk devreye girebilir. Ancak ihtiyati tedbiri geciktirmemek için başvuru paralel yürütülmelidir.
NDA ve denetimli inceleme: Karşı tarafa ürün numunesi veya prototip gösterilecekse gizlilik sözleşmesi ve sınırlı paylaşım kurgusu şart.

9) Dava Stratejisi: Hız, Odak ve Ölçülülük

Hızlandırma: Delil tespiti + ihtiyati tedbir aynı gün/hafta; online mecralarda kaldırma talepleri, gümrükte durdurma (aşağıda).
Odak: En güçlü bir–iki istem ve onların açık ihlali; tüm istemleri tartışmaya açmak yerine yüksek isabetli istemlerle başlamak.
Ölçülülük: Talep fazlası iddialar teminat riskini artırır; pazar gerçekleri ve rekabet hukuku dengeleri gözetilmelidir.
Finansal model: Tazminatta makul lisans bedeli + kayıp kâr + fiyat erozyonu; alternatif olarak kazancın devri.
Delil zinciri: Ürün tedarik akışı, fatura–irsaliye–ERP raporları, stok sayımları, GTİP bazlı ithalat verileri, internet arşivleri (WBM çıktıları), teknik teardown.

10) Tazminat Hesabı: Yöntemler ve Püf Noktaları

Makul lisans bedeli yaklaşımı: Aynı sektörde emsal lisans oranları; teknoloji olgunluk seviyesi; coğrafi–sektörel kapsama; royalty base (ciro mu brüt kâr mı).
Kayıp kâr: “But-for” analizi (ihlâl olmasa idi varsayımı); üretim kapasitesi, talep esnekliği, kanal gücü.
Fiyat erozyonu: İhlal nedeniyle referans fiyatın düşmesi; ihlâl sonrası fiyat farkı × miktar.
Kazancın devri: Davalının ihlâlden sağladığı kârın devri; muhasebe kayıtları + bilirkişi.
Faiz ve kur: Ticari dava faizi; dövizli işlemlerde değerleme tarihi; farik hesap yöntemi.

11) Dolaylı İhlal, Aracıların Sorumluluğu ve Dijital Platformlar

Dolaylı ihlal: Patentli yöntemin esas unsurlarını sağlayanların, bu unsurları bilerek ihlale özgülenmiş şekilde temin etmesi.
Aracılar: Tedarikçi, lojistik, fason; “ihlali bilmesi/öngörmesi” ve ihtara rağmen sürdürmesi.
Dijital platformlar: İlan–listeleme sorumluluğu, notice-and-takedown prosedürleri, tekrarlayan ihlalci politikaları; markaya göre daha ince ayar gerekir ama mahkemeler kaldırma/erişimin engellenmesi kararlarına patentte de giderek daha açık.

12) Gümrükte Durdurma ve Sınır Önlemleri

Patent sahibi, Gümrük idaresine başvurarak şüpheli ithalatı durdurma talebinde bulunabilir. Uygulamada patent numarası, istem özeti, riskli GTİP, foto–çizim, ayırt edici teknik özellikler içeren dosya etkili olur. Gümrükten bildirim geldiğinde çok hızlı reaksiyon (tedbir/dava) şarttır.

13) Faydalı Model ve Patent Arasındaki İnce Çizgiler

Faydalı model için buluş basamağı aranmaz; ancak yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik şartları geçerlidir. İhlal mimarisi benzerdir; fakat geçersizlik savunmalarında “aşikârlık” yerine yenilik ve açıklık daha fazla tartışılır. Hükümsüzlük riski stratejiye dâhil edilmelidir.

14) Uygulama Adımları: Kontrol Listesi

Belge ve Zaman Çizelgesi: Patent/faydalı model belgesi, istem seti, rücu şerhleri, olası devam/ek başvurular; ihlalin başlangıcı, yoğunluğu, coğrafi kapsamı.
Pazar Haritası: Satış kanalları, fiyat, kampanya–reklam, tedarik zinciri.
Teknik İnceleme: Numune temini, teardown, claim chart, eşdeğerlik değerlendirmesi.
Hızlı Araçlar: Delil tespiti, ihtiyati tedbir, gümrük ve online kaldırma.
İletişim Stratejisi: İhtar–müzakere–arabuluculuk (zorunluysa).
Dava Paketleri: Tespit–men–ref–tazminat/kazancın devri; bilgi verme ve imha talepleri.
Savunma Öngörüsü: Hükümsüzlük, ön kullanım, Bolar/deney istisnası, tükenme.
Finansal Model: Zarar/royalty/kazanç devri alternatifli; teminat kabiliyeti.
İcra–Uygulama: Kararın infazı, tekrarlayan ihlâlde artırım mekanizmaları.

15) Sık Görülen Hatalar ve Çözüm Önerileri

Aşırı geniş istem okuması: Hakim ve bilirkişinin ölçülülük ve kamusal açıklık dengesini önemsediğini unutmayın; teknik karşılaştırmayı somut unsur–unsur kurun.
Delil zafiyeti: “Herkes biliyor” tarzı genellemeler yerine numune–fatura–log–repo düzeyinde somutlama.
Yanlış pazar kıyasları: Lisans–royalty emsalleri teknoloji seviyesine ve kullanım yoğunluğuna göre seçilmeli.
Tedbirde gecikme: Piyasa bir kez fiyat/algı düzeyini yeni dengeye çekerse, sonradan telafi zorlaşır.
Tek dava–çok iddia kargaşası: Önce en güçlü istem ve en bariz ürün ile “çıpa” karar yaratmak çoğu zaman daha etkilidir.

16) Somut Senaryolar

Senaryo A: Mekanik Parça–Eşdeğerlik

Patentli parça A+B+C unsurlarından oluşuyor. Rakip A+B+C’ (farklı bir malzeme veya geometrik varyasyon) kullanıyor.

Yaklaşım: İşlev–yol–sonuç üçlüsüyle C’’nin C ile eşdeğerliğini anlatan claim chart + mühendislik analizi + performans testleri.
Tedbir: Üretim hattına yönelik keşif ve stoklar üzerinde tespit.
Tazminat: Fiyat erozyonu + makul lisans bedeli.

Senaryo B: Yazılım–Yöntem Patenti

İstemler bir yöntem ve bu yöntemi gerçekleştiren sistem modülleri içeriyor. Rakip, mikro-servis mimarisinde fonksiyonu parçalıyor.

Yaklaşım: İşlevsel modülleri veri akışı ve çağrı grafiği üzerinden ortaya koyan teknik rapor.
Tedbir: Kaynak koduna erişim genellikle mümkün değildir; ancak loglar, API uçları, davranışsal test ve sonuç eşdeğerliği ile ispat.
Savunma: Açıklık ve uygulanabilirlik def’i; kamuya açıklanmış arxiv/whitepaper’lar.

Senaryo C: İlaç–Bolar İstisnası

Rakip, ruhsat dosyası için deneysel üretim yaptığını söylüyor.

Yaklaşım: İstisnanın sınırları: miktar, kullanım amacı, ticari arz var mı?
Tedbir: Klinik dışı ticari numuneler ve pazarlama emareleri varsa tedbir kolaylaşır.

17) Kararların İcrası ve Uyum Programları

İmha/Kaldırma: Mahkeme kararında süre ve usul netleştirilmelidir.
Uyum taahhüdü: Davalıya, ihlali tekrar etmeyeceğine dair taahhüt alma; ihlalin tekrarı halinde yüksek sözleşmesel ceza içeren sulh protokolleri.
Takip: Pazar ve online kanallarda periyodik tarama ve delil günlüklemesi.

Sonuç: Etkili Bir Patente Tecavüz Stratejisi Nasıl Kurulur?

Öncelik hız: Delil tespiti, tedbir ve gümrük triadı.
Teknik doğruluk: İstem odaklı, unsur–unsur karşılaştırma; eşdeğerlik testi.
Finansal gerçekçilik: Zarar ve royalty hesaplarının iş modeliyle uyumu.
Savunma öngörüsü: Hükümsüzlük, ön kullanım, Bolar, tükenme.
İnfaz odaklılık: Kararın uygulanması, pazarın yeniden dengelenmesi ve tekrarın önlenmesi.

#patenthukuku #fikrimülkiyet #sınaimülkiyet #patentbaşvurusu #türkiyeavrupaepc #yargıtaykararları #patentihlal, #tazminatdavası, Hukuki Danışmanlık, istanbulavukat, patentetecavüz

Single Blog Title