Görev ve Yetki Uyuşmazlıklarında Merci Tayini Kurumu
Giriş
Yargı sisteminde davaların doğru mahkemede görülmesi, adil yargılanma hakkının en önemli güvencelerinden biridir.
Ancak bazen iki mahkeme arasında hangi mahkemenin görevli veya yetkili olduğu konusunda anlaşmazlık çıkabilir.
Bu durumda devreye merci tayini kurumu girer.
Merci tayini, iki mahkeme arasında ortaya çıkan görev veya yetki uyuşmazlıklarının çözümünü sağlayarak, yargılamanın tıkanmasını önleyen önemli bir usul kurumudur.
Bu yazıda merci tayininin tanımı, şartları, çeşitleri, usulü ve uygulamadaki örnekleri ele alınacaktır.
Merci Tayininin Tanımı
Merci tayini, iki mahkeme arasında ortaya çıkan görev veya yetki uyuşmazlıklarını çözmek üzere, üst mahkeme tarafından görevli/ yetkili mahkemenin belirlenmesi işlemidir.
Bu kurum, yargılamada sürekliliği sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.
Amaç, iki mahkeme arasında yaşanabilecek çelişki veya kararsızlık hâllerinde, davanın hangi mahkemede görüleceğini netleştirmektir.
Hukuki Dayanak
Merci tayini, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 21. ve 22. maddelerinde düzenlenmiştir.
HMK m.21:
“Bir mahkeme kendisini görevli veya yetkili görmez ve gönderdiği mahkeme de davayı kabul etmezse, merci tayini yapılır.”
HMK m.22:
“Merci tayinine ilişkin karar, yargı çevresinde en yakın ortak yüksek mahkeme tarafından verilir.”
Bu düzenleme, merci tayininin hem görev hem de yetki uyuşmazlıklarında uygulanabileceğini açıkça ortaya koymaktadır.
Merci Tayininin Şartları
Bir merci tayini talebinde bulunabilmek için şu üç koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekir:
-
İki farklı mahkemenin bulunması
Aynı yargı kolunda iki mahkeme arasında uyuşmazlık olmalıdır (örneğin iki Asliye Hukuk Mahkemesi). -
Olumsuz görev veya yetki uyuşmazlığı olması
Her iki mahkeme de davaya bakmayı reddetmelidir.
(Bir mahkeme görevsizlik kararı verir, diğeri de aynı gerekçeyle görevsizlik kararı verirse.) -
Uyuşmazlığın kesinleşmiş olması
Mahkemeler arasında çıkan uyuşmazlıkların kesinleşmiş kararlara dayanması gerekir.
Henüz temyiz aşamasında olan kararlarda merci tayini talep edilemez.
Olumlu ve Olumsuz Uyuşmazlık Ayrımı
🔹 Olumsuz Uyuşmazlık:
Her iki mahkeme de “ben görevli/ yetkili değilim” diyorsa, merci tayini gerekir.
Bu en yaygın durumdur.
Örnek:
İstanbul Asliye Hukuk Mahkemesi görevsizlik kararı verir, dosyayı Kadıköy Asliye Hukuk’a gönderir.
Kadıköy Mahkemesi de “ben de görevli değilim” derse, merci tayini gerekir.
🔹 Olumlu Uyuşmazlık:
Her iki mahkeme de kendini görevli görürse, genellikle üst mahkeme tarafından görevsizlik bozması ile çözülür.
Ancak uygulamada genellikle merci tayini olumsuz uyuşmazlıklarda kullanılır.
Merci Tayininde Yetkili Makam
Merci tayini kararını verecek makam, uyuşmazlığa konu mahkemelerin bağlı olduğu en yakın ortak yüksek mahkemedir.
| Uyuşmazlık Türü | Merci Tayini Yetkisi |
|---|---|
| Aynı ildeki iki mahkeme arasında | O ilin Bölge Adliye Mahkemesi |
| Farklı illerdeki mahkemeler arasında | Yargıtay |
| Sulh hukuk mahkemeleri arasında | Asliye hukuk mahkemesi (bazı istisnalarla) |
Merci Tayini Talebinin Usulü
-
Taraflardan biri veya savcılık, merci tayini talebinde bulunabilir.
-
Talep, en yakın ortak yüksek mahkemeye dilekçe ile yapılır.
-
Üst mahkeme, dosyaları inceler ve hangi mahkemenin görevli/ yetkili olduğuna karar verir.
-
Bu karar kesindir; alt mahkemeler buna uymak zorundadır.
Merci Tayini Kararının Niteliği
Merci tayini kararı:
-
Usulî niteliktedir.
-
Esasa ilişkin bir hüküm doğurmaz.
-
Kesin olup itiraz veya temyiz yolu kapalıdır.
-
Merci tayini kararı verilen mahkeme, davaya bakmakla yükümlü hale gelir.
Bu yönüyle merci tayini, yargısal sürekliliği sağlayan zorunlu bir mekanizmadır.
Uygulamada Merci Tayini Örnekleri
📘 Yargıtay 20. HD, 2021/2234 E., 2022/4521 K.
“İki farklı Asliye Hukuk Mahkemesi, davaya bakmayı reddettiğinden merci tayini gerekir. Merci tayini kararıyla görevlendirilen mahkeme davayı esastan çözmekle yükümlüdür.”
📘 Yargıtay HGK, 2020/11-1341 E., 2021/1225 K.
“Merci tayini, yalnızca iki mahkeme arasında olumsuz görev uyuşmazlığı doğduğunda uygulanabilir. Mahkemelerden birinin kararı kesinleşmeden merci tayini istenemez.”
Merci Tayini ile Görev ve Yetki İtirazı Arasındaki Fark
| Kriter | Merci Tayini | Görev/Yetki İtirazı |
|---|---|---|
| Konu | Mahkemeler arasındaki uyuşmazlık | Taraflar arasındaki uyuşmazlık |
| Başlatan | Taraf, savcı veya mahkeme | Genellikle davalı |
| Yetkili Makam | Üst mahkeme (BAM veya Yargıtay) | İlk derece mahkemesi |
| Sonuç | Hangi mahkemenin bakacağı kesinleşir | Dava başka yere gönderilebilir |
Merci Tayininin Uygulamadaki Önemi
-
Yargılamanın Durmasını Önler
Merci tayini sayesinde davalar mahkemeler arasında sürüncemede kalmaz. -
Usul Ekonomisini Sağlar
Gereksiz yargılama ve masraf kaybı engellenir. -
Yargı Düzenini Korur
Mahkemelerin görev alanlarının çakışması veya boşluk oluşturması önlenir. -
Tarafların Hak Arama Özgürlüğünü Güvence Altına Alır
Taraf, hangi mahkemeye başvuracağını kesin olarak öğrenir.
Sonuç
Merci tayini, Türk yargı sisteminde adaletin sürekliliğini ve sistemin işleyişini sağlayan bir güvenlik mekanizmasıdır.
Görev ve yetki uyuşmazlıklarının çözümünde üst mahkemelerin rehberlik rolü ile yargılamanın tıkanması engellenir.
Bu kurum, yalnızca teknik bir usul aracı değil, aynı zamanda adaletin kesintisizliğini sağlayan anayasal bir teminattır.
“Merci tayini, adaletin yönünü şaşırdığı anda pusulasıdır.”
About Post Author
