Yetki Sözleşmesi ve Münhasır Yetki İlkesi

Giriş

Medeni usul hukukunda yetki sözleşmesi, tarafların aralarındaki bir uyuşmazlığın hangi yer mahkemesinde görüleceğini önceden belirlemeleri anlamına gelir.
Bu kurum, özellikle sözleşmesel ilişkilerde taraflara yargılama yeri konusunda özgürlük tanıyarak usul ekonomisini ve öngörülebilirliği sağlar.

Ancak her dava türünde bu serbestlik geçerli değildir.
Bazı durumlarda münhasır (kesin) yetki ilkesi devreye girer ve tarafların yetki sözleşmesi yapma hakkı sınırlandırılır.

Bu makalede, yetki sözleşmesinin hukuki dayanağı, geçerlilik şartları, kapsamı ve münhasır yetki ilkesinin istisnasız uygulanma alanları detaylı biçimde incelenecektir.

---

Yetki Sözleşmesinin Tanımı ve Amacı

Yetki sözleşmesi, tarafların aralarındaki hukuki ilişkiyle ilgili doğabilecek uyuşmazlıklarda, hangi yer mahkemesinin yetkili olacağını yazılı olarak belirlemeleridir.

HMK m.17’de bu husus açıkça düzenlenmiştir:

“Tacirler veya kamu tüzel kişileri, aralarında doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında yetkili mahkemenin belirlenmesine ilişkin yazılı anlaşma yapabilirler.”

Bu düzenleme, taraflara yargılama yeri seçme özgürlüğü tanır.
Amaç, hem uyuşmazlıkların daha hızlı çözülmesini hem de mahkemelerin iş yükünün dengelenmesini sağlamaktır.

---

Yetki Sözleşmesinin Şartları

Bir yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için belirli unsurların bir arada bulunması gerekir:

🔹 1. Yazılı Şekil Şartı

Yetki sözleşmesi mutlaka yazılı yapılmalıdır.
Bu şekil şartı, sözleşmenin ispatı ve hukuki güvenlik için zorunludur.

• Elektronik posta, dijital sözleşme veya elektronik imza da yazılı şekil olarak kabul edilir.

• Şifahi (sözlü) anlaşmalar geçerli değildir.

🔹 2. Tacir veya Kamu Tüzel Kişisi Olmak

HMK m.17 uyarınca yalnızca:

• Tacirler (TTK anlamında),

• Kamu tüzel kişileri
  yetki sözleşmesi yapabilir.

Gerçek kişiler (örneğin bir tüketici) genellikle bu kapsamda değildir.

🔹 3. Belirli Bir Hukuki İlişkiye Dayanmak

Yetki sözleşmesi, soyut olarak değil, belirli bir sözleşmeden doğabilecek uyuşmazlıklar için yapılmalıdır.

Örneğin:

“Taraflar arasında yapılan taşeronluk sözleşmesinden doğabilecek tüm uyuşmazlıklarda İstanbul mahkemeleri yetkilidir.”

🔹 4. En Az Bir Türk Mahkemesinin Yetkili Olması

Taraflar yabancı ülke mahkemesini de yetkili kılabilir; ancak Türk hukukunda en az bir Türk mahkemesi de yetkili olmalıdır.
Aksi hâlde sözleşme kısmen geçersiz olur.

---

Yetki Sözleşmesinin Türleri

Yetki sözleşmeleri, tarafların iradesine ve yetki türüne göre üç şekilde sınıflandırılabilir:

---

Yetki Sözleşmesinin Sınırları

Her ne kadar taraflara serbestlik tanınsa da, bazı durumlarda yetki sözleşmesi yapılamaz.
Bu yasakların amacı, zayıf tarafın korunması ve kamu düzeninin bozulmamasıdır.

🚫 Yetki Sözleşmesinin Geçersiz Olduğu Haller:

1. Tüketici Sözleşmeleri
   (6502 sayılı TKHK m.73)
   Tüketici, sözleşmeden önce yetki sözleşmesiyle kendi lehine olmayan bir yer belirleyemez.
   Aksi hâlde madde kesin hükümsüzdür.

2. İşçi-İşveren İlişkileri
   İş sözleşmesinde, işçi aleyhine yapılan yetki sözleşmeleri geçersizdir.
   İşçi, kendi ikametgâhındaki mahkemede dava açma hakkına sahiptir.

3. Kira Sözleşmeleri
   Kira davalarında yetki sözleşmesi yapılamaz; görev Sulh Hukuk Mahkemesi’ndedir.

4. Kesin Yetki Hallerinde
   Kanunda kesin yetkili kılınan yer mahkemesi varken, başka bir yer belirlemek mümkün değildir.

---

Münhasır (Kesin) Yetki İlkesi

Münhasır yetki, bazı davalarda yalnız belirli bir mahkemenin yetkili olmasını zorunlu kılan ilkedir.
Bu durumlarda taraflar yetki sözleşmesiyle farklı bir yer belirleyemez.

🔹 Münhasır Yetki Halleri:

• Taşınmazın aynına ilişkin davalar:
  (HMK m.12) → Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

• Vesayet işleri:
  (HMK m.384) → Vesayet altındaki kişinin yerleşim yeri mahkemesi.

• İflas ve konkordato davaları:
  (İİK m.154) → Borçlunun muamele merkezi.

• Şirket merkezine ilişkin davalar:
  (TTK m.5) → Şirket merkezinin bulunduğu yer.

Bu alanlarda yapılan her türlü yetki sözleşmesi batıldır.

---

Yargıtay Uygulamalarında Yetki Sözleşmesi

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2020/4533 E., 2021/2841 K.
“Tacirler arasındaki sözleşmelerde yetki şartı, yazılı olmak kaydıyla geçerlidir. Ancak kesin yetki halleri bu serbestliğin dışındadır.”

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2019/13245 E., 2020/3147 K.
“İşçi aleyhine yapılan yetki sözleşmeleri geçersiz olup, işçi her zaman kendi yerleşim yerinde dava açabilir.”

Bu içtihatlar, yetki sözleşmesinin yalnız güç dengesi bulunan ilişkilerde geçerli olduğunu göstermektedir.

---

Münhasır Yetkinin Kamu Düzeniyle Bağlantısı

Münhasır yetki, kamu düzenine ilişkindir.
Bu nedenle hâkim, tarafların itirazı olmasa bile münhasır yetkili mahkemeyi re’sen gözetmek zorundadır.
Aksi hâlde verilen karar, yok hükmünde sayılabilir.

Örneğin; taşınmazın aynına ilişkin bir davada, sözleşmeyle başka bir yer belirlenmiş olsa dahi, dava taşınmazın bulunduğu yerde görülmelidir.

---

Uygulamada Sık Yapılan Hatalar

1. Sözleşme Şartı Eksikliği:
   Yazılı olmayan veya e-posta ile yapılmamış yetki sözleşmeleri geçersizdir.

2. Tüketici İşlemleri:
   E-ticaret sitelerinde “İstanbul Mahkemeleri yetkilidir” ibaresi sıklıkla geçersiz sayılır.

3. Yabancılık Unsuru:
   Taraflar arasında yabancı ülke unsuru varsa, yetki sözleşmesi uluslararası özel hukuk kurallarına da uygun olmalıdır (MÖHUK m.47).

---

Sonuç

Yetki sözleşmesi, modern yargı sisteminde taraf iradesine saygı ilkesinin en önemli yansımalarından biridir.
Ancak bu özgürlük, yalnızca adil, dengeli ve hukuki güvenlik içinde kullanıldığında anlam kazanır.

Münhasır yetki ise, kamu düzenini koruyarak bu özgürlüğün sınırını çizer.
Bu iki kavram arasındaki denge, hem bireysel hak arama özgürlüğünü hem de yargı düzeninin bütünlüğünü güvence altına alır.

“Yetki sözleşmesi iradenin gücüdür;
münhasır yetki ise hukukun sınırıdır.”