Sulh Hukuk Mahkemelerinin Görev Alanı ve Özellikleri

Giriş

Sulh Hukuk Mahkemeleri, Türk yargı sisteminde kişiler arasındaki küçük ölçekli veya özel nitelikli hukuk uyuşmazlıklarını çözmekle görevli ilk derece mahkemeleridir.
Bu mahkemeler, toplumsal barışın ve yargı sisteminin temel taşı niteliğindedir; zira genellikle günlük yaşamdan doğan davaları karara bağlarlar.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve 4787 sayılı Mahkemelerin Kuruluş Kanunu çerçevesinde görev alanı belirlenen Sulh Hukuk Mahkemeleri, hem çekişmeli hem de çekişmesiz yargı işlerine bakar.

---

Sulh Hukuk Mahkemesinin Tanımı

Sulh Hukuk Mahkemesi, Asliye Hukuk Mahkemesi gibi genel mahkemelerden biridir ancak görev alanı kanunla sınırlandırılmıştır.
Kanunda açıkça belirtilen konular dışında başka bir davaya bakamaz.

Bu mahkemeler, genellikle maddi değeri düşük, komşuluk ilişkileri, kira, zilyetlik, miras ve çekişmesiz yargı işlerinden doğan davalara bakar.

---

Görev Alanı

Sulh Hukuk Mahkemelerinin görev alanı, HMK m.4’te açıkça düzenlenmiştir.
Buna göre, aşağıdaki dava ve işler bu mahkemelerin görevine girer:

1. Kira Hukuku Davaları

• Kira bedelinin tespiti,

• Kira sözleşmesinin feshi,

• Tahliye davaları,

• Kira alacağına ilişkin davalar.

Örneğin bir kiracının ödemediği kira bedelinin tahsili veya mülk sahibinin tahliye talebi, Sulh Hukuk Mahkemesi’nde görülür.

2. Zilyetlik Davaları

• Taşınmazın fiili hâkimiyetinin ihlali durumunda zilyetliğin korunması veya geri verilmesi.
  Bu tür davalarda mülkiyet değil, fiili hâkimiyet (zilyetlik) korunur.

3. Ortaklığın Giderilmesi (İzale-i Şuyu)

• Bir taşınmaz veya taşınır mal üzerindeki ortak mülkiyetin sona erdirilmesi için açılan davalardır.
  Mahkeme, satış veya aynen taksim kararı verebilir.

4. Vasiyetnamenin Açılması

• Vasiyetname, sulh hukuk hâkimi tarafından açılır ve ilgililere tebliğ edilir.

5. Gaiplik, Yaş Düzeltme, Ergin Kılınma (Kaza-i Rüşt)

• Kişinin belirli durumlarının tespiti gereken çekişmesiz yargı işleridir.

6. Mirasçılık Belgesi (Veraset İlamı)

• Ölen kişinin mirasçılarının belirlenmesi işlemini yapar.
  Bu işlem çekişmesiz yargı niteliğindedir.

7. Komşuluk Hukuku Uyuşmazlıkları

• Duvar, sınır ihlali, ağaç, gürültü veya ışık engeli gibi komşuluk ilişkilerinden doğan davalar.

8. Vesayet İşleri

• Vesayet altına alınacak kişinin tespiti, vasi atanması ve vesayet denetimi işlemleri.

---

Sulh Hukuk Mahkemelerinin Özellikleri

1. Basit Yargılama Usulü Uygulanır

Sulh Hukuk Mahkemelerinde yargılama süreci, Asliye Hukuk Mahkemelerine göre daha hızlıdır.
Çoğu dava basit yargılama usulü ile yürütülür; dilekçeler az, duruşmalar daha kısadır.

2. Kamu Düzeniyle Yakın İlişki

Görevli olduğu çekişmesiz işler (örneğin vesayet, mirasçılık belgesi) kamu düzenine ilişkindir.
Bu nedenle hâkim, resen araştırma ilkesi uyarınca delil toplayabilir.

3. Hâkim Takdir Yetkisi Geniştir

Özellikle aile ve miras işlerinde hâkim, tarafların beyanlarıyla sınırlı kalmaz; gerektiğinde sosyal inceleme raporu isteyebilir.

4. Görev Alanı Belirlidir

Sulh Hukuk Mahkemesi, yalnız kanunda belirtilen davalara bakabilir; aksi hâlde görevsizlik kararı verir.

5. Hızlı Karar Mekanizması

Davalarda genellikle tek hâkim bulunur.
Bu, karar sürecini hızlandırır ve usul ekonomisini sağlar.

---

Çekişmesiz Yargı İşlerinde Rolü

Sulh Hukuk Mahkemeleri, Türk hukuk sisteminde çekişmesiz yargı işlerinin merkezi konumundadır.
Bu mahkemeler, taraflar arasında uyuşmazlık olmasa bile bir hukuki durumun tespit veya düzenlenmesi amacıyla karar verir.

Örnekler:

• Mirasçılık belgesi verilmesi,

• Vesayet altına alma,

• Ad veya soyad değişikliği,

• Gaiplik kararı.

Bu işlerde mahkeme, tarafların iddialarıyla bağlı değildir; resen araştırma ilkesi geçerlidir.

---

Görev Uyuşmazlıkları ve Merci Tayini

Bazen bir davanın Asliye Hukuk mu yoksa Sulh Hukuk Mahkemesi’nin görevi içinde olup olmadığı konusunda tereddütler doğar.
Bu durumda hâkim, görevsizlik kararı verir ve dosya görevli mahkemeye gönderilir.

Görev uyuşmazlığı hâlinde:

• Olumlu görev uyuşmazlığı (iki mahkeme de görevli olduğunu söylerse),

• Olumsuz görev uyuşmazlığı (hiçbiri görevli saymazsa) ortaya çıkar.
  Bu durumda merci tayini yoluna gidilir.

---

Yargıtay Kararlarından Örnekler

Yargıtay 18. Hukuk Dairesi, 2020/1215 E., 2021/3220 K.
“Kira bedelinin tespiti ve tahliye davası Sulh Hukuk Mahkemesi’nin görevi kapsamındadır. Dava Asliye Hukuk Mahkemesinde açılmışsa görevsizlik kararı verilmelidir.”

Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, 2018/2841 E., 2019/1127 K.
“Zilyetliğin korunması davaları, mülkiyet hakkını değil fiili hâkimiyeti koruduğundan Sulh Hukuk Mahkemesi görev alanına girer.”

Bu kararlar, görev ayrımının temelinde uyuşmazlığın konusu ve niteliği olduğunu açıkça göstermektedir.

---

Sulh Hukuk Mahkemelerinin Önemi

Sulh Hukuk Mahkemeleri, yargı sisteminde “barış yargısı” işlevi görür.
Daha basit, pratik ve sosyal içerikli davalara bakan bu mahkemeler, adaleti yalnız hukuki değil, insanî bir perspektiften de ele alır.

Bu mahkemeler sayesinde:

• Toplumsal huzur korunur,

• Yargılamalar hızlanır,

• Aile ve miras uyuşmazlıklarında duygusal yük azaltılır.

Bir anlamda, Sulh Hukuk Mahkemesi “adaletin gündelik yüzü”dür.

---

Sonuç

Sulh Hukuk Mahkemeleri, Türk hukuk düzeninde adaletin en sade ve erişilebilir şeklidir.
Kira, zilyetlik, miras, vesayet gibi konularda vatandaşın doğrudan başvurabileceği ilk adli merci konumundadır.

Bu mahkemeler, yargının temel hedeflerinden biri olan hızlı, basit ve adil çözümü sağlar.
Dolayısıyla, Sulh Hukuk Mahkemeleri yalnızca küçük davalara değil, toplumun barışına da hizmet eder.