Akıllı Sözleşmenin Hukukî Tanımı ve Türk Hukukundaki Yeri

Akıllı sözleşme; tarafların üstlendikleri edimlerin dijital ortamda tanımlandığı ve bu edimlerin gerçekleşmesini belirli koşullara bağlayarak otomatik işlemlerle yöneten bir sözleşme mimarisidir. Hukukî borcu kuran irade açıklamaları ile bu iradeyi hayata geçiren kodun birlikte çalıştığı bir düzen söz konusudur. Başka deyişle akıllı sözleşme, sözleşmenin kendisini değil, ifa sürecini programlayan bir altyapıdır; borç doğuran metin ve hukuka uygun irade uyuşması hâlâ çekirdekte yer alır.

Hukukî nitelik bakımından akıllı sözleşmeler çoğu durumda “metin + kod” hibritidir. Metin, Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesinde tarafların hak ve borçlarını, sorumluluk rejimini ve uyuşmazlık çözümünü düzenler. Kod ise bu metindeki şartlara göre tetiklenecek işlemleri (ödeme, transfer, erişim izni, kilitleme vb.) yürütür. Tasarımın temel ilkesi, çatışma çıktığında önceliğin metinde olduğunun açıkça yazılması ve kodun bu metne göre güncellenebilmesidir (upgrade/patch). Böylece yorum, ispat ve uyarlama mekanizmaları korunur.

Kuruluş ve şekil yönünden kural, TBK’da sözleşmelerin ölçüde serbest olduğudur; kanunda özel şekil aranan haller saklı kalmak üzere elektronik ortamda kurulan sözleşmeler güvenli elektronik imza ile yazılı şekil sonucunu doğurabilir. Ancak resmî şekle tabi işlemler ile bazı özel tip sözleşmelerde (örneğin kefalette el yazısı şartına ilişkin unsurlar) sırf e-imza yeterli olmayabilir. Bu nedenle akıllı sözleşme mimarisine geçmeden önce işlem türünün şekil şartları tek tek kontrol edilmelidir.

İspat hukukunda güvenli e-imza ile oluşturulan elektronik veriler senet hükmündedir; bu, taraf beyanlarının ve onaylarının ispat gücünü yükseltir. Güvenli e-imza yoksa zincir kayıtları ve sistem logları belge niteliğinde kabul edilip serbest delil rejiminde değerlendirilir. Uygulamada en sağlam yöntem; sözleşme metnini güvenli e-imza ile imzalamak, KEP üzerinden teati etmek, kod sürümlerinin ve hash değerlerinin ek listede gösterilmesi ve zaman damgası ile delil zincirinin (chain of custody) kurulmasıdır.

Standartlaştırılmış hükümlerin yaygınlığı nedeniyle genel işlem koşulları denetimi önemlidir. Taraflardan biri tarafından önceden hazırlanan ve müzakere edilmeyen hükümlerin yürürlüğe girme, yorum ve içerik denetimi yapılır; haksız şartlar yazılmamış sayılır. Tüketici işlemine konu akıllı sözleşmelerde ise ön bilgilendirme, açık onay ve cayma hakkının fiilen kullanılabilmesini sağlayacak teknik akış (örneğin “pause/rollback”) zorunludur. Aksi hâlde idari yaptırım ve hükümsüzlük riskleri doğar.

İfa ve borca aykırılık bakımından otomatik icra, TBK’nın temerrüt, imkânsızlık ve sorumluluk kurallarını ortadan kaldırmaz. Dış veri kaynaklı hatalar (oracle arızası), ağ kesintileri veya protokol değişiklikleri gibi teknik riskler için sözleşmede askıya alma, yedek oracle’ye geçiş, eşdeğer ifa ve uyarlama müzakeresi düzenlenmelidir. Sorumluluk sınırlaması klozları hazırlanırken ağır kusur için önceden sorumsuzluk kararlaştırılamayacağı unutulmamalıdır.

Milletlerarası boyutta uygulanacak hukuk ve yetki mutlaka açıkça belirlenmelidir. Hukuk seçimi yapılmadığında tüketici lehine zorunlu kurallar gündeme gelebilir. Tahkim tercih edilecekse tahkim yeri, kuralları ve dili net yazılmalı; elektronik ortamda kurulan tahkim anlaşmalarının geçerliliği ve tenfizi düşünülerek on-chain/ off-chain süreçlerin köprülenmesi sağlanmalıdır.

Kişisel verilerin korunması bakımından on-chain alana kişisel veri yazılmaması esastır. Veri mümkün olduğunca off-chain saklanmalı, zincirde yalnızca doğrulama amacı taşıyan hash referanslarına yer verilmelidir. Erişim, saklama ve imha politikalarıyla silme–yok etme–anonimleştirme yükümlülükleri yerine getirilmeli, veri minimizasyonu ilkesi gözetilmelidir.

Pratikte başarı için üç adımlı bir çerçeve önerilir: (i) TBK’ya uygun ve üstünlük sırasını açıklayan ana metin, (ii) bu metne referans veren, güncellenebilir ve denetlenebilir kod, (iii) güvenli e-imza, KEP, zaman damgası ve sürüm-hash listeleriyle güçlendirilmiş ispat altyapısı. Bu çerçeve, hem sözleşme serbestisini hem de teknik otomasyonu gözeterek akıllı sözleşmelerin Türk hukuk düzeninde güvenle uygulanmasını sağlar.