İşveren Mali Sorumluluk Sigortası: İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatıyla İlişki
İşveren Mali Sorumluluk Sigortası: İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatıyla İlişki
1) Kavramsal Çerçeve: Bu Sigorta Neyi Teminat Altına Alır?
İşveren Mali Sorumluluk Sigortası (İMSS), işverenin iş kazası veya meslek hastalığı sonucu işçiye veya hak sahiplerine karşı Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve ilgili mevzuattan doğan hukuki tazminat sorumluluğunu poliçe limitleri dahilinde güvenceye alır. Burada teminatın konusu, işçinin uğradığı zarar nedeniyle işverene isnat edilen hukuki sorumluluktur; yoksa her olay otomatik şekilde poliçeden ödenir anlamına gelmez.
İMSS, işverenin iş sağlığı ve güvenliği (İSG) yükümlülüklerine aykırılığı (ör. risk değerlendirmesi yapmamak, eğitim vermemek, koruyucu donanım sağlamamak) gibi ihlallerde doğan sorumluluğun finansal sonuçlarını yönetir.
2) Hukuki Dayanaklar ve Sorumluluğun Kaynağı
- TBK m.417: İşverenin gözetme borcunu, işçinin kişiliğini koruma ve iş sağlığı ile güvenliğini sağlama yükümlülüğünü düzenler.
- 6331 sayılı İSG Kanunu: İşverenin risk değerlendirmesi, eğitim, periyodik kontrol, ölçüm, kayıt ve raporlama dahil proaktif önlem alma zorunluluğunu getirir.
- 5510 sayılı Kanun: İş kazası/meslek hastalığı kavramlarını, SGK yardımları ve Kurumun rücu imkânını düzenler.
- 4857 sayılı İş Kanunu: Çalışma koşulları, çalışma süreleri ve işin organizasyonu bağlamında işverenin organizasyon kusurunun tespitinde başvurulan birincil normlardandır.
Yargıtay uygulaması, işverenin sorumluluğunu değerlendirirken şu mihenk taşlarını öne çıkarır:
- Kusur ve illiyet bağı: İhlal ile zarar arasında uygun illiyet bulunmalı.
- İşverenin ağırlaşan özen borcu: Tehlikeli işlerde ve objektif özen ölçütünde daha yüksek standart aranır.
- Kusur paylaşımı: İşçinin kusuru oranında tazminattan indirim yapılabilir; ancak işverenin organizasyon kusuru varsa indirim sınırlıdır.
- Kaçınılmazlık (mücbir sebep/beklenmeyen hâl): Olay, tüm makul önlemlere rağmen kaçınılmaz ise işveren lehine sorumluluk daralabilir.
3) İş Kazası ve Meslek Hastalığında Tazminat Kalemleri
İş kazası veya meslek hastalığı sonrası talep edilebilecek başlıca tazminatlar:
- Maddi Tazminat
- Geçici iş göremezlik dönemi ücret kaybı.
- Sürekli iş göremezlik (maluliyet) nedeniyle çalışma gücü kaybı tazmini.
- Bakıcı/tedavi giderleri ve ekonomik geleceğin sarsılması.
- Destekten yoksun kalma tazminatı (ölüm halinde hak sahiplerine).
- Manevi Tazminat
İşçinin veya ölüm halinde yakınlarının duyduğu elem ve ızdırabın karşılığı olarak hâkim takdiriyle belirlenir.
Not: SGK’nın yaptığı yardımlar tazminat hesabında dikkate alınır; çifte ödeme önlenir fakat SGK yardımı işverenin tüm sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
4) SGK Yardımları, Rücu Davaları ve İMSS’nin Rolü
SGK, 5510 kapsamında gelir/aylık bağlar, geçici iş göremezlik ödeneği ve sağlık hizmeti sunar. Ancak iş kazasının işverenin kastı veya iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına aykırı hareketi nedeniyle doğduğu kanaati oluşursa, SGK işverene rücu edebilir (karşılayan kısmı için).
Bu noktada İMSS, SGK’nın işverene açtığı rücu davasında poliçe şartları ve teminat limiti ölçüsünde devreye girebilir. Rücuya konu kalemlerin bir kısmı poliçe teminat dışı sayılabilir; dolayısıyla poliçe genel/özel şartlarının somut olaya uyarlanması kritiktir.
5) Teminatın Sınırları, Özel Şartlar ve Teminat Dışı Haller
Genel olarak poliçelerde rastlanan teminat-dışı düzenlemeler (örnek niteliklidir; satın alınan poliçenin özel şartları esas alınır):
- Kast (işverenin bilerek ve isteyerek zarara sebep olması).
- Ağır kusur niteliğinde olup poliçede açıkça hariç tutulan haller.
- İşveren vekilinin kişisel kusuruna ilişkin bazı istisnalar (özel şartla genişletilebilir).
- İşçi dışı kişilerin (ziyaretçi/taşeronun kendi işçisi vb.) uğradığı zararlar (ek teminatla kapsanabilir).
- Ceza ve idari para cezaları (teminat dışı).
- İş kazası sayılmayan olaylar (örneğin, işyeriyle illiyeti bulunmayan kişisel eylemler).
- Poliçe öncesi gerçekleşen olaylar (geriye dönük teminat yoksa).
- Eksik ihbar/gecikmiş ihbar nedeniyle doğan hak kayıpları.
İpucu: İnşaat, maden, kimya gibi yüksek riskli sektörler için ek teminat ve yüksek limit planlaması kritik önemdedir.
6) İlliyet Bağı, Kusur Dağılımı ve İşçinin Kusuru
Tazminat sorumluluğu için, ihlal ile zarar arasında uygun illiyet aranır. İşçi talimatlara aykırı davranmış veya kişisel koruyucu donanımı kullanmamış ise kusur indirimi söz konusu olabilir. Ancak Yargıtay, işverenin eğitim ve denetim yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde işçiye atfedilen kusurun indirim etkisini sınırlı yorumlar: Önleyici organizasyon yükümlülükleri kural olarak işverene aittir.
7) Poliçe Limiti, Muafiyet ve Dönem Kavramı
- Limit: Olay başına ve yıllık toplam limit ayrı ayrı düzenlenir; manevi tazminat için çoğu poliçede ayrıca alt limit vardır.
- Muafiyet: Tazminattan poliçedeki muafiyet oranı/bedeli indirilebilir.
- Poliçe Dönemi: “Claims-made” (talep esaslı) veya “occurrence” (olay esaslı) benzeri mantıklar söz konusu olabilir; ihbarın hangi sürede ve nasıl yapılacağı özel şartlarda ayrıntılıdır.
8) Hasar Yönetimi: Olaydan Mahkeme Safhasına
- Olayın tespiti ve bildirimi: İş kazası 3 iş günü içinde SGK’ya bildirilir; poliçe şartlarına göre sigortacıya derhal ihbar yapılır.
- Delil zinciri: Kaza yeri tutanağı, görgü tanığı ifadeleri, kamera kayıtları, İSG evrakı (risk değerlendirmesi, eğitim katılım listeleri, talimatlar, periyodik ölçümler) dosyaya alınır.
- Uzlaşma/Ödeme: Sigortacı, risk ve sorumluluk analizine göre uzlaşma teklif edebilir.
- Yargılama: Tazminat davası veya SGK rücu davası açılırsa, sigortacı ihbar edilir; aksi hâlde rücu imkânı ve teminatın işletilmesi bakımından hak kayıpları doğabilir.
9) Yargıtay’dan Uygulama İlkeleri (Özet)
- Öngörülebilirlik ve önlem: Tehlikeli işlerde yüksek özen standardı aranır; işveren riskleri öngörmek ve bertaraf etmek zorundadır.
- Eğitim-denetim zinciri: İşveren, eğitim verdiğini belgelemek ve talimatlara uyulmasını denetlemek zorundadır; salt imza listesi değil, içerik ve etkinlik aranır.
- Organizasyon kusuru: İşin planlanması, vardiya düzeni, makine koruyucuları, bakım-onarım periyotları gibi organizasyonel eksiklikler işveren aleyhine ağırlaştırıcı kabul edilir.
- İşçinin kusuru: İlliyeti tamamen kesmedikçe tam sorumsuzluk doğurmaz; çoğunlukla nispi indirim söz konusu olur.
- Kaçınılmazlık: Bilim ve tekniğin gerektirdiği tüm önlemler alınmışsa ve yine de olay gerçekleşmişse, kaçınılmazlık indirimi uygulanabilir.
Not: Karar numarası ve daire farklılık gösterebilir; somut dosyada güncel içtihat taraması yapılmalıdır.
10) Meslek Hastalığı Özelinde: Uzun Süreli Maruziyetlerin İspatı
Meslek hastalığı, belirli bir süre zarfında işin yürütümü kaynaklı maruziyetle gelişir. Bu nedenle:
- Periyodik sağlık muayeneleri,
- İş hijyeni ölçümleri (toz, gürültü, kimyasal),
- Kişisel koruyucu donanım kayıtları ve eğitim tutanakları
kritik ispat araçlarıdır. Delil yetersizliği, hem işveren sorumluluğu hem de poliçe teminatı bakımından risk yaratır.
11) Zamanaşımı ve Süreler
- İş kazası/meslek hastalığına dayalı tazminat taleplerinde genel olarak TBK’daki haksız fiil zamanaşımı uygulanır (2 yıl/10 yıl; suç teşkil eden fiillerde ceza zamanaşımı).
- SGK bildirimi ve sigortacıya ihbar süreleri kaçırılırsa hem idari yaptırımlar hem de teminat bakımından hak kaybı doğabilir.
- Meslek hastalığında başlangıç; hastalığın öğrenildiği/tespit edildiği tarihtir. Bu, süre hesaplarında önemlidir.
12) Poliçe Alırken/Sürdürürken Yapılacaklar (Check-List)
- Risk analizi ve sektör uyumu: İnşaat, maden, metal vb. için yüksek limit ve ek teminat planlayın.
- Manevi tazminat limiti: Ayrı limitleri kontrol edin; destekten yoksun ve maluliyet senaryolarında yeterliliği test edin.
- Taşeron klozu: Alt işveren/üst işveren ilişkisi ve müşterek sorumluluk kapsamını netleştirin.
- Geriye dönük teminat ve ihbar süresi: Claims-made poliçelerde genişletilmiş raporlama süresi (ERP/tail) değerlendirin.
- Muafiyet ve istisnalar: Ağır kusur, idari para cezaları, cezai şart vb. hariçler için özel düzenleme var mı bakın.
- İSG dokümantasyonu: Risk değerlendirmesi, eğitim, talimat, bakım kayıtları güncel olsun; her hasarda ilk sorulanlar bunlar olur.
- İş kazası senaryo testleri: Olası kayıpları (maddi + manevi + SGK rücu) limitlere karşı stres testine tabi tutun.
13) Örnek Senaryo (Kurgusal)
Bir metal atölyesinde pres makinesinde çalışan A, koruyucu bariyer devre dışı bırakıldığı için elini kaybeder.
- Hukuki tablo: İşveren; makine koruyucularını aktif tutmama, denetim eksikliği ve eğitimin yetersizliği nedeniyle kusurlu sayılır.
- Tazminat: Geçici iş göremezlik, maluliyet tazminatı ve manevi tazminat; ayrıca SGK gelir bağlar ve rücu eder.
- İMSS devreye girişi: Poliçe limitleri ölçüsünde maddi/manevi tazminatlar ve SGK rücu kalemleri için ödeme yapabilir; ancak kast/ağır kusur istisnası, manevi tazminat alt limiti ve muafiyet uygulanabilir.
- Kritik belge: Risk değerlendirmesi, eğitim kayıtları, makine bakım tutanakları ve işyeri kamera kayıtları.
14) Sık Yapılan Hatalar ve Pratik Çözümler
- Geç ihbar: Poliçe ve SGK bildirim sürelerini takvime bağlayın.
- Eksik dokümantasyon: Eğitim, talimat, KKD teslim tutanağı, ölçüm raporları dijital arşivlenmeli.
- Yetersiz limit: Özellikle ölüm/destekten yoksun dosyaları ve toplu olay risklerine karşı limitleri yılda bir revize edin.
- Taşeron ilişkisi belirsizliği: Alt işveren sözleşmeleri ve iş organizasyonu yazılı ve açık olsun; poliçede müşterek sigorta hükümleri kontrol edilsin.
- Manevi tazminatı göz ardı etmek: Ayrı limitleri mutlaka kontrol edin; mahkeme pratiği bu kalemi sıklıkla hükmediyor.
15) SSS – Kısa Yanıtlar
İMSS zorunlu mu?
Genel hatlarıyla zorunlu değildir; bazı sektörlerde kamu ihaleleri/şantiye girişlerinde fiilen zorunlu tutulur.
SGK’nın ödediği bedelleri sigorta karşılar mı?
Rücuya konu kalemler poliçe şartlarına göre karşılanabilir; kapsamı özel şartlar belirler.
Manevi tazminat kapsama girer mi?
Çoğu poliçede manevi tazminat teminat altındadır; ancak ayrı ve genellikle daha düşük limit söz konusudur.
İşçinin ağır kusuru halinde ödeme olur mu?
İşçinin tam kusuru illiyeti kesebilir; kusur paylaşımı söz konusuysa ödeme oranlama ile yapılabilir.
Ceza/İdari para cezası teminata girer mi?
Kural olarak hayır; teminat dışıdır.
16) Sonuç ve Stratejik Öneri
İşveren mali sorumluluk sigortası, iş kazası ve meslek hastalığı kaynaklı yüksek tazminat risklerini poliçe limitleri altında yönetir; fakat tek başına kalkan değildir. Etkin bir koruma için:
- İSG sisteminizi (6331) prosedür ve belgeleriyle canlı tutun.
- Poliçeyi sektör riskine göre limit/ek teminat ile özelleştirin.
- Olay anında hızlı bildirim ve delil yönetimi yapın.
- Her ciddi olayda Yargıtay içtihatlarına uygun kusur-illiyet analizi kurun.
Doğru kurgulanmış bir İMSS, SGK rücu ve tazminat davaları karşısında işverenin finansal dayanıklılığını artırır; ancak başarının anahtarı önleyici İSG kültürü + doğru poliçe mimarisi + sağlam delil yönetimi üçlüsüdür.
Gözdenur TURNA
About Post Author
