Ticari Yangın Sigortalarında Eksik Sigorta (Underinsurance) ve Oransal Tazmin
Ticari Yangın Sigortalarında Eksik Sigorta (Underinsurance) ve Oransal Tazmin
Giriş
Ticari yangın sigortası, işletmelerin maddi varlıklarını beklenmedik risklere karşı koruma altına alan en önemli finansal güvence araçlarından biridir. Ancak poliçe düzenlenirken sigorta bedelinin malın gerçek değerinin altında belirlenmesi, uygulamada sıkça rastlanan bir hatadır. Bu durum “eksik sigorta (underinsurance)” olarak adlandırılır ve meydana gelen zarar hâlinde oransal tazmin (pro rata compensation) kuralının uygulanmasına yol açar.
Eksik sigorta hâlinde, sigortacı zararın tamamını değil, sigorta bedeli ile gerçek değer arasındaki oran kadarını öder. Bu kuralın amacı, sigorta sisteminin “adil risk paylaşımı” prensibini korumak ve sigortalının yanlış beyanla daha az prim ödeyerek haksız avantaj elde etmesini önlemektir.
1. Eksik Sigortanın Tanımı ve Hukuki Dayanağı
1.1. Tanım
Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 1464. maddesine göre, sigorta bedeli sigorta değerinden düşükse, sigortacı zararı sigorta bedeli ile sigorta değeri arasındaki orana göre ödemekle yükümlüdür.
Örnek:
Bir fabrikanın gerçek değeri 10 milyon TL, poliçedeki sigorta bedeli ise 5 milyon TL olarak belirlenmişse; bu durumda sigorta oranı %50’dir. Yangın sonucu 4 milyon TL zarar oluştuğunda, sigortacı yalnızca 2 milyon TL tazminat öder.
1.2. Hukuki Temel
Eksik sigortaya ilişkin düzenlemeler TTK’da şu şekilde yer alır:
- m. 1464: Eksik sigorta
- m. 1465: Kısmi zararlar
- m. 1466: Aşkın sigorta
Bu hükümler, sigortacının tazminat sorumluluğunun sigorta bedeli ile sigorta değeri arasındaki orantıya bağlı olduğunu açıkça belirtir.
2. Ticari Yangın Sigortasının Kapsamı
Ticari yangın sigortaları genellikle şu varlıkları teminat altına alır:
- Fabrika binaları ve tesisler,
- Makine ve ekipmanlar,
- Ticari emtia (stoklar),
- Ofis donanımı ve elektronik sistemler.
Sigorta poliçesinin teminat kapsamı, işletmenin üretim kapasitesi, mal varlığı ve risk profili göz önünde bulundurularak belirlenmelidir. Ancak uygulamada sigorta bedelinin yanlış veya eksik belirlenmesi hâlinde, zararın gerçek değeri ile poliçe bedeli arasındaki fark sigortalının üzerinde kalır.
3. Eksik Sigortanın Nedenleri
Eksik sigorta çoğu zaman bilinçsiz veya ihmalkâr davranışlardan kaynaklanır. Başlıca nedenler şunlardır:
- Yanlış değer tespiti: İşletme, varlıklarını rayiç bedel yerine muhasebe defter değeriyle beyan eder.
- Enflasyon etkisi: Poliçe süresince mal değerleri artar ancak sigorta bedeli sabit kalır.
- Yanlış ekspertiz raporu: Eksperin tespitleri güncel piyasa koşullarına uygun değildir.
- Vergi avantajı veya düşük prim hedefi: Bazı işletmeler prim düşürmek için değerleri bilerek düşük gösterir.
Bu hatalar, riziko gerçekleştiğinde oransal tazminin uygulanmasına ve zararın büyük kısmının sigortalıya kalmasına yol açar.
4. Oransal Tazmin (Prorata Compensation) İlkesi
4.1. Hesaplama Formülü
Tazminat = (Gerçek Zarar × Sigorta Bedeli) / Sigorta Değeri
Bu formül, sigortalının ne kadar tazminat alabileceğini matematiksel olarak belirler.
Örnek:
- Sigorta bedeli: 4.000.000 TL
- Gerçek değer: 8.000.000 TL
- Gerçek zarar: 2.000.000 TL
Tazminat = (4.000.000 / 8.000.000) × 2.000.000 = 1.000.000 TL
4.2. Hukuki Niteliği
Bu hesaplama, TTK m. 1464’te yer alan oransal sorumluluk ilkesine dayanır. Sigortacı, sadece poliçede belirtilen sigorta bedelinin sigorta değerine oranı kadar tazminat ödemekle yükümlüdür.
5. Yargıtay Kararları Işığında Eksik Sigorta
Yargıtay, eksik sigorta hâllerinde tazminatın oransal esasla belirlenmesini sürekli vurgulamıştır:
- Yargıtay 17. HD, 2018/2633 E., 2019/6122 K.:
“Sigorta bedeli malın gerçek değerinden düşükse, sigortacı zararı oransal olarak ödemekle yükümlüdür.”
- Yargıtay 11. HD, 2016/8812 E., 2017/11345 K.:
“Eksik sigorta sigortalının beyanına dayandığı için, tazminat oransal esasla hesaplanır; tam tazmin talebi hakkaniyete aykırıdır.”
Bu içtihatlar, sigorta hukukunda oransal tazminin emredici nitelikte uygulandığını ortaya koymaktadır.
6. Eksik Sigortanın Ticari İşletmelere Etkileri
Eksik sigorta, özellikle sanayi ve üretim tesislerinde ciddi ekonomik sonuçlar doğurabilir:
- Yeniden faaliyete geçememe riski: Tazminatın yetersiz kalması, işletmenin onarım ve yeniden üretim sürecini sekteye uğratır.
- Finansman sorunları: Bankalar, eksik tazminat nedeniyle işletmenin kredibilitesini düşürür.
- Tedarik zinciri aksaması: Sigortalı işletme zararını karşılayamadığı için üretim durur, müşteriler kaybedilir.
- Yönetimsel sorumluluk: Şirket yöneticileri, yanlış sigorta bedeli beyanı nedeniyle pay sahiplerine karşı sorumlu hale gelebilir.
7. Eksik Sigortanın Önlenmesi İçin Alınabilecek Tedbirler
- Güncel ekspertiz raporu alınmalı: Her poliçe yenilemesinde varlıkların piyasa rayiç değeri belirlenmelidir.
- Değer artış klozu (value adjustment clause) poliçeye eklenmelidir.
- Zeyilname ile güncellemeler: Yeni makine, stok veya bina eklendiğinde sigorta bedeli artırılmalıdır.
- Acenta veya broker bilgilendirmesi: Sigorta aracısı, sigortalıyı eksik sigortanın sonuçları konusunda yazılı olarak uyarmalıdır.
- Avukat ve mali müşavir danışmanlığı: Büyük ölçekli işletmelerde profesyonel danışmanlık, risk yönetiminin parçası olmalıdır.
8. Sigortacı ve Acentenin Sorumluluğu
Eksik sigortada kural olarak sorumluluk sigortalıya aittir. Ancak bazı hallerde sigorta acentesi veya brokerin bilgilendirme yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde, aracılar da zarardan sorumlu tutulabilir.
Yargıtay 17. HD, 2017/11033 E., 2018/11745 K.
“Sigorta acentesi, sigortalıyı poliçe bedelinin düşük belirlenmesinin sonuçları hakkında bilgilendirmemişse, kusurlu davranışı nedeniyle zarardan sorumludur.”
Dolayısıyla ticari poliçelerde aracının yazılı bilgilendirme formu sunması, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önüne geçecektir.
9. Eksik Sigortanın Diğer Sigorta Türlerinden Farkı
Eksik sigorta, yalnızca yangın sigortalarında değil, tüm mal sigortalarında gündeme gelebilir. Ancak yangın sigortası uygulamasında:
- Zarar genellikle kısmi nitelikte olur (örneğin fabrikanın bir kısmı yanar),
- Ekspertiz tespitiyle gerçek değer belirlenir,
- Tazminat oransal esasla hesaplanır.
Kasko veya nakliyat sigortalarında ise bazı durumlarda eksik sigorta klozu açıkça kaldırılabilir. Ancak ticari yangın sigortalarında bu kural emredici nitelikte olduğundan, sigortalının kusuru yoksa bile oransal tazmin uygulanır.
10. Yargısal Uygulamada Tazminat Hesabı Örneği
Bir tekstil fabrikasında yangın sonucu 3 milyon TL’lik zarar meydana gelmiştir.
- Sigorta bedeli: 4 milyon TL
- Gerçek değer: 8 milyon TL
- Zarar: 3 milyon TL
Tazminat = (4 / 8) × 3 = 1,5 milyon TL
Sigortacı 1,5 milyon TL ödeyecek, kalan 1,5 milyon TL zarardan sigortalı sorumlu olacaktır.
Mahkemeler, bu hesaplamayı eksper raporu üzerinden yapar ve tarafların itirazları doğrultusunda bilirkişi incelemesi ile tazminatı kesinleştirir.
11. Aşkın Sigorta ve Eksik Sigortanın Karşılaştırılması
| Durum | Tanım | Sonuç |
|---|---|---|
| Eksik Sigorta | Sigorta bedeli, sigorta değerinden düşük | Tazminat oransal ödenir |
| Aşkın Sigorta | Sigorta bedeli, sigorta değerinden fazla | Fazla kısım hükümsüzdür, tazminat sigorta değerini aşamaz |
TTK m. 1466 gereğince aşkın sigorta, sigortalının haksız kazanç elde etmesini engellemek amacıyla sınırlandırılmıştır.
12. Sigortalının Başvuru Yolları
Eksik sigorta nedeniyle düşük tazminat ödemesi alan sigortalı şu yollara başvurabilir:
- Sigorta Tahkim Komisyonu (5684 s. Kanun m. 30)
- Asliye Ticaret Mahkemesi – tazminat farkı davası
- Acenteye veya brokera karşı sorumluluk davası
- Bilirkişi incelemesiyle tazminatın yeniden hesaplanması
Ancak, poliçe süresince eksik sigorta düzeltmesi yapılmamışsa, tazminat farkı talebinin kabul edilme olasılığı düşüktür.
13. Sonuç ve Değerlendirme
Ticari yangın sigortalarında eksik sigorta, işletmelerin en ciddi finansal risklerinden biridir. Sigortalı, poliçede düşük bedel beyan ettiğinde, riziko gerçekleştiğinde zararın yalnızca bir kısmını alabileceğini unutmamalıdır.
TTK m. 1464–1466 hükümleri, sigorta sisteminin adil işleyişini sağlamakta; sigortalının dürüstlük kuralı çerçevesinde beyan vermesini zorunlu kılmaktadır.
Bu nedenle işletmelerin:
- Poliçe hazırlarken güncel ekspertiz yaptırması,
- Değer artışlarını zeyilnameyle bildirmesi,
- Sigorta danışmanı veya avukat desteği alması,
- Poliçelere “değer artış klozu” eklemesi,
hayati önem taşır.
Eksik sigorta, yalnızca bir muhasebe hatası değil, işletmenin devamlılığını tehdit eden bir hukuki risk olarak değerlendirilmelidir.
About Post Author
