Yayın Hakkı ve Sponsorluk Sözleşmelerinde Mücbir Sebep Kayıtları
Bu sözleşmeler, uzun vadeli, yüksek bedelli ve taraflara önemli ekonomik yükümlülükler getiren “süreli borç ilişkileri”dir.
Ancak pandemi (COVID-19), doğal afet, savaş, liglerin ertelenmesi veya iptali gibi olağanüstü durumlar, bu sözleşmelerin ifasını geçici ya da kalıcı olarak imkânsız hale getirebilir.
İşte bu noktada devreye “mücbir sebep” kayıtları girer.
Türk Borçlar Kanunu’nun m. 136 ve 138 maddeleri, bu durumlarda sözleşmenin uyarlanması veya sona erdirilmesine imkân tanır.
2. Mücbir Sebep Kavramı ve Hukuki Dayanak
2.1. TBK m. 136 – İfa İmkânsızlığı
“Borcun ifası borçlunun sorumlu olmadığı bir sebeple imkânsız hâle gelirse borç sona erer.”
Mücbir sebep;
-
Öngörülemez,
-
Kaçınılmaz,
-
Tarafların kontrolü dışında gelişen olaylardır.
COVID-19 pandemisi, FIFA ve CAS kararlarıyla açıkça mücbir sebep olarak kabul edilmiştir.
Türkiye’de de Yargıtay 15. HD 2021/431 E., 2022/1364 K. kararında, pandemi nedeniyle sözleşme fesihlerinin “mücbir sebep” kapsamında değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
2.2. TBK m. 138 – Aşırı İfa Güçlüğü (Uyarlama)
“Sözleşmenin kurulmasından sonra ortaya çıkan olağanüstü durum, borçludan edimini ifasının dürüstlük kuralına göre beklenemeyeceği ölçüde ağırlaştırırsa, hâkimden uyarlama istenebilir.”
Bu hüküm, tamamen ifa imkânsızlığı olmayan ama ekonomik dengeyi bozan durumlarda devreye girer.
3. Yayın Hakkı Sözleşmelerinde Mücbir Sebep Uygulaması
3.1. Sözleşmenin Niteliği
Yayın hakkı sözleşmeleri genellikle lisans sözleşmesi veya karma nitelikli eser sözleşmesi olarak değerlendirilir.
Kulüp veya federasyon “yayın hakkı lisansını” verir, yayıncı kuruluş ise bedel karşılığında bu hakkı kullanır.
Pandemi veya doğal afet nedeniyle ligler oynanmadığında, yayıncı kuruluş “yayın yapma imkânı” bulamaz.
Dolayısıyla objektif imkânsızlık oluşur.
3.2. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay 15. HD 2020/2431 E., 2021/1756 K.:
“Spor müsabakalarının oynanmadığı dönemde yayıncı kuruluşun ödeme yükümlülüğü askıda kalır; bu dönem için ücret talep edilemez.”
3.3. CAS ve FIFA Yaklaşımı
CAS 2020/O/6673 – Broadcasting Rights v. Football Federation:
“Müsabakaların oynanmaması, yayın hakkının fiilen kullanılamaması anlamına gelir; mücbir sebep hükümleri uygulanır.”
4. Sponsorluk Sözleşmelerinde Mücbir Sebep
4.1. Sponsorluk Edimi ve Risk Dağılımı
Sponsorluk sözleşmeleri TTK ve TBK çerçevesinde karma nitelikli borç ilişkileridir.
Sponsorluk, marka görünürlüğü ve reklam karşılığında yapılan bir bedel ödemesidir.
Pandemi döneminde liglerin iptali veya seyircisiz oynanması, sponsorluk sözleşmelerinde amacın gerçekleşmemesi sorununu doğurmuştur.
4.2. Aşırı İfa Güçlüğü (TBK m. 138)
Sponsorun, beklediği reklam değerinin düşmesi veya etkinliğin iptali durumunda, sözleşmeyi uyarlama veya fesih hakkı vardır.
Yargıtay 15. HD 2021/1542 E., 2022/1924 K.:
“Pandemi nedeniyle etkinliklerin yapılamaması halinde sponsorluk sözleşmesi uyarlanmalı; tarafların menfaat dengesi korunmalıdır.”
4.3. Uluslararası İçtihat: CAS 2020/A/7272 – Club v. Sponsor S.
“Mücbir sebep gerçekleştiğinde sponsorluk bedeli ertelenebilir veya sözleşme kısmen feshedilebilir; tam fesih son çaredir.”
5. Mücbir Sebep Kayıtlarının Sözleşmede Yer Alması
5.1. Örnek Hüküm
“Tarafların kontrolü dışında meydana gelen pandemi, doğal afet, savaş, grev veya devlet kararı nedeniyle ifa imkânsız hale gelirse, taraflar sorumlu olmaz. Bu hallerde sözleşme askıya alınır ve müzakere yoluyla uyarlanır.”
Bu tür kayıtların yer almadığı sözleşmelerde dahi, TBK 136–138 hükümleri emredici nitelikte uygulanır.
5.2. Risk Dağılımı İlkesi
-
Yayıncı kuruluş açısından: Yayın yapılamadığında ödeme yükümlülüğü askıya alınır.
-
Federasyon açısından: Yayın hakkı bedelinin iadesi gündeme gelir.
-
Sponsor açısından: Sözleşme süresi uzatılarak reklam görünürlüğü telafi edilir.
6. Mücbir Sebep Bildirim Yükümlülüğü
Sözleşmede genellikle şu hüküm yer alır:
“Mücbir sebep meydana geldiğinde taraf, 7 gün içinde diğer tarafa yazılı bildirimde bulunmak zorundadır.”
Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen taraf, tazminat sorumluluğuna girebilir.
Yargıtay, bildirim yapılmamasını dikkatsizlik ve dürüstlük kuralına aykırılık olarak değerlendirmektedir.
Yargıtay 19. HD 2020/1724 E., 2021/1254 K.:
“Mücbir sebebin varlığı halinde bile tarafın bildirim yükümlülüğünü ihmal etmesi hâkim indirimine engel olur.”
7. Geçici ve Kalıcı Mücbir Sebep Ayrımı
| Tür | Tanım | Hukuki Sonuç |
|---|---|---|
| Geçici Mücbir Sebep | Pandemi nedeniyle liglerin ertelenmesi | Sözleşme askıya alınır |
| Kalıcı Mücbir Sebep | Ligin tamamen iptali veya uzun süreli yasak | Sözleşme feshedilir, iade yapılır |
CAS 2021/A/7902 – Sponsor v. Federation:
“Geçici askı döneminde ödemeler durur, ama sözleşme varlığını korur.”
8. Uyarlama Davaları ve Hâkimin Takdir Yetkisi
TBK 138 uyarınca taraflar uzlaşamazsa, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara göre uyarlanması istenebilir.
Uyarlama davasında hâkim şu ölçütleri dikkate alır:
-
Mücbir sebebin süresi ve etkisi,
-
Tarafların ekonomik dengesi,
-
Edimler arasındaki aşırı orantısızlık,
-
Tarafların kusur durumu.
Yargıtay 15. HD 2021/1863 E., 2022/1987 K.:
“Pandemi nedeniyle spor etkinliği yapılmaması, borçludan edimin ifasının dürüstlük kuralına aykırı olacak kadar ağırlaştığı bir durumdur.”
9. Vergi ve Finansal Boyut
Mücbir sebep döneminde ödenmeyen yayın ve sponsorluk bedelleri, tahakkuk etmeyen gelir niteliğindedir.
Bu nedenle gelir kaydı yapılmaz.
Kulüpler açısından ertelenen ödemeler, TFRS 15 standardına göre gelir ertelenmesi olarak muhasebeleştirilir.
10. Sigorta ve Tazmin Mekanizması
Bazı uluslararası liglerde, “event cancellation insurance” poliçeleri mücbir sebep riskini kapsar.
Türkiye’de de spor federasyonlarının doğal afet veya pandemi riskini kapsayan sigorta sistemleri geliştirmesi önerilmektedir.
Sigorta, mücbir sebep nedeniyle gelir kaybını tazmin ederek sözleşme dengesi sağlar.
11. CAS ve FIFA İçtihatlarından Genel İlkeler
| İlke | Açıklama |
|---|---|
| Sözleşmeye bağlılık | Mücbir sebep olağanüstü hâller dışında fesih gerekçesi olamaz. |
| Orantılılık | Edim tamamen imkânsız değilse kısmi ödeme veya süre uzatımı yapılmalıdır. |
| Şeffaflık | Taraflar gelir kaybını belgelemelidir. |
| İyi niyet ve işbirliği | Taraflar mücbir sebep süresince uzlaşmaya çalışmalıdır. |
CAS 2020/A/7453 – Broadcast Partner v. League Z:
“Mücbir sebep nedeniyle ödeme yapılamaması, iyi niyetli davranışla desteklenmişse cezai şart uygulanamaz.”
12. Sonuç ve Değerlendirme
Yayın hakkı ve sponsorluk sözleşmeleri, spor ekonomisinin sürdürülebilirliği açısından stratejik niteliktedir.
Ancak olağanüstü durumlar, tarafların edim dengesini bozabilir.
Bu hallerde mücbir sebep hükümleri, sözleşmenin sona erdirilmesi değil, uyarlanması yolunu öncelikli kılar.
Pandemi sonrası içtihatlar ve CAS kararları, spor hukukunda artık şu prensibi yerleştirmiştir:
“Adalet, fesihte değil, uyarlamadadır.”
About Post Author
