Sakatlıkta İfa İmkânsızlığı ve Uyarlama
1. Giriş
Profesyonel spor sözleşmeleri, oyuncunun bedensel performansına dayalı edim içerir.
Bu nedenle, futbolcu veya basketbolcu gibi profesyonel sporcunun sakatlanması halinde en temel hukuki sorun, sözleşmenin akıbetidir:
“Sakatlık, sözleşmenin ifasını imkânsız hale getirir mi, yoksa sözleşme uyarlanarak devam edebilir mi?”
Türk Borçlar Kanunu’nda bu soruya iki temel hükümle yanıt verilir:
-
TBK m. 136 – İfa İmkânsızlığı,
-
TBK m. 138 – Aşırı İfa Güçlüğü (Uyarlama).
Her iki düzenleme, spor sözleşmelerinde risk paylaşımı ve hakkaniyet ilkeleri açısından özel öneme sahiptir.
2. Sakatlığın Hukuki Niteliği: İfa İmkânsızlığı mı?
2.1. TBK m. 136 Kapsamı
“Borcun ifası borçlunun sorumlu olmadığı bir sebeple imkânsız hale gelirse borç sona erer.”
Profesyonel futbolcu veya sporcu sözleşmesinde borçlu, edimini kendi bedeniyle yerine getiren kişidir.
Dolayısıyla, bedensel edimin fiilen yerine getirilememesi durumu (örneğin ağır sakatlık, kalıcı özür, ameliyat nedeniyle oynayamama) objektif imkânsızlık olarak değerlendirilir.
Yargıtay 9. HD 2018/13456 E., 2020/2413 K.:
“Futbolcunun kalıcı sakatlığı nedeniyle sözleşme konusu edimini ifası imkânsız hale gelmiş olduğundan, kulübün sözleşmeyi feshetmesi TBK 136 kapsamında haklıdır.”
2.2. Geçici ve Kalıcı İmkânsızlık Ayrımı
| Tür | Tanım | Hukuki Sonuç |
|---|---|---|
| Geçici imkânsızlık | Sporcu kısa süreli sakatlık nedeniyle oynayamıyor | İfa süresi ertelenir, sözleşme devam eder |
| Kalıcı imkânsızlık | Sporcu uzun süreli veya sürekli oynayamayacak | Sözleşme kendiliğinden sona erer |
CAS 2019/A/6095 – Player X v. Club Y:
“Sakatlık kalıcı nitelikte ise ve edim artık yerine getirilemeyecekse, kulüp fesih hakkını kullanabilir; ancak sakatlık süresince oyuncunun tedavisi kulübün yükümlülüğündedir.”
3. Sporcunun Kusuru ve Sorumluluk
3.1. Kusurlu Davranış
Eğer sakatlık sporcuya ait kusurlu bir davranıştan kaynaklanıyorsa, örneğin kulüp dışında tehlikeli faaliyetlerde bulunmuşsa, kulübün fesih ve tazminat hakkı doğar.
Yargıtay 9. HD 2017/11432 E., 2019/5127 K.:
“Profesyonel futbolcunun sözleşme döneminde motosiklet yarışına katılarak sakatlanması, işverenin haklı fesih hakkını doğurur.”
3.2. Kusursuz Sakatlık
Ancak sporun doğasından kaynaklanan kaza ve yaralanmalar kusursuzdur.
Bu durumda kulüp fesih hakkını ancak “kalıcı imkânsızlık” halinde kullanabilir.
4. Sözleşmenin Uyarlanması – TBK m. 138
4.1. Aşırı İfa Güçlüğü Şartları
“Sözleşmenin kurulmasından sonra taraflardan birinin ediminin ifası beklenemeyecek ölçüde ağırlaşırsa, hâkimden uyarlama istenebilir.”
Uyarlama talebi için şartlar:
-
Öngörülemeyen bir olay,
-
Taraf kusuru olmaması,
-
Denge bozulması,
-
Edimin ifasının dürüstlük kuralına aykırı ağır hale gelmesi.
Sporcunun sakatlığı genellikle bu koşulları sağlar.
Kulüp, sporcunun ücretini azaltmak veya sözleşme şartlarını uyarlamak için mahkemeye başvurabilir.
5. Yargıtay ve CAS İçtihatlarıyla Uyarlama Uygulaması
5.1. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay 15. HD 2020/1756 E., 2021/2135 K.:
“Edimin ifası mümkün olmakla birlikte borçlunun konumunu ağırlaştıran olağanüstü durum vardır; uyarlama yapılmalıdır.”
Bu görüş uyarınca, sakatlık geçici ve iyileşme olasılığı varsa, sözleşme feshedilmemeli, ücret ve süre yeniden dengelenmelidir.
5.2. CAS 2015/A/3903 – Player M v. Club Z
“Sakatlık nedeniyle sezonun yarısında oynayamayan oyuncunun ücretinin yarısının ödenmesi, sözleşmenin adil uyarlanmasıdır.”
CAS, hakkaniyet ilkesi doğrultusunda “mücbir sebep – imkânsızlık – uyarlama” dengesini her dosyada ayrıca değerlendirir.
6. Mücbir Sebep ve Sakatlık Arasındaki Ayrım
Sakatlık her zaman mücbir sebep değildir.
Mücbir sebep, tarafların iradesi dışında, önlenemez ve öngörülemez olaylardır (örneğin pandemi nedeniyle ligin iptali).
Sakatlık ise bireysel risk olarak değerlendirilir ve ancak ağır ve kalıcı ise imkânsızlık doğurur.
Yargıtay 15. HD 2016/4314 E., 2018/2167 K.:
“Sporcunun sakatlığı, mücbir sebep değil, edimin kişisel niteliğinden kaynaklanan imkânsızlıktır.”
7. Kulübün Yükümlülükleri
-
Tedavi ve rehabilitasyon sağlamak (TFF PFTT m. 27),
-
Sakatlık sigortası yaptırmak (TFF Sigorta Talimatı),
-
Fesih hakkını ölçülü kullanmak (TBK m. 2).
Kulüp bu yükümlülükleri yerine getirmeden fesih yaparsa, tazminat ve cezai şart sorumluluğu doğar.
8. Sporcunun Hakları
Sakatlanan sporcu şu haklara sahiptir:
-
Tedavi giderlerinin karşılanması,
-
Sözleşme ücretinin devamı (geçici sakatlıkta),
-
Uyarlama veya tazminat talebi,
-
Disiplin yaptırımına maruz kalmama.
CAS 2018/A/6015 – Player A v. Club B:
“Oyuncunun sakatlığı kulüp ihmalinden kaynaklanmışsa, oyuncuya tazminat ödenir.”
9. Sigorta ve Tazminat Mekanizması
Profesyonel kulüpler veya federasyonlar tarafından yapılan kaza ve sakatlık sigortaları, edim imkânsızlığının mali etkisini azaltır.
Sigorta şirketi, sakatlık süresi ve tedavi masraflarına göre tazminat öder.
Bu durumda sigorta, TBK m. 136 ile uyumlu şekilde “riskin dağıtılması” işlevi görür.
10. Fesih ve Tazminat Sonuçları
| Durum | Kulübün Hakkı | Sporcunun Hakkı |
|---|---|---|
| Geçici sakatlık | Uyarlama ve ücret indirim talebi | Ücret devamı ve tedavi |
| Kalıcı sakatlık | Haklı fesih, tazminat yükümlülüğü yok | Sigorta tazminatı veya uyarlama talebi |
| Kusurlu sakatlık | Tazminat ve cezai şart talebi | Hak kaybı |
11. Sözleşme Uyarlama Davası
11.1. Yetkili Mahkeme
Türk uygulamasında sporcu–kulüp uyuşmazlıkları öncelikle TFF Uyuşmazlık Çözüm Kurulu’na, uluslararası düzeyde ise CAS’a taşınır.
Ancak uyarlama davası TBK dayanaklı bir hukuki uyuşmazlıktır; görevli mahkeme Asliye Hukuk veya Ticaret Mahkemesi’dir.
11.2. Hâkimin Takdir Kriterleri
-
Sakatlığın niteliği ve süresi,
-
Sporcunun gelir kaybı,
-
Sözleşmenin kalan süresi,
-
Tarafların ekonomik durumu,
-
Sigorta ve yardım miktarları.
12. Etik ve İnsan Hakları Boyutu
Sporcunun sakatlığı, sözleşme ilişkisinde insan onuruna ve sağlık hakkına dokunan bir konudur.
Bu nedenle, fesih veya ücret indiriminde kulüplerin insani ölçülülük ve fair play ilkelerine uyması beklenir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) de “çalışma hakkı ve sağlık hakkı” bağlamında sporcunun korunması gerektiğini vurgular.
13. Sonuç
Sporcu sakatlığı, profesyonel sözleşmelerde en karmaşık hukuki durumlardan biridir.
Hukukun amacı, tarafları cezalandırmak değil, adil risk dağılımını sağlamaktır.
TBK 136 uyarınca imkânsızlık halinde sözleşme sona erer;
TBK 138 uyarınca aşırı ifa güçlüğü halinde ise sözleşme uyarlanır.
Her somut olayda hakim, sakatlığın niteliğine, taraf kusuruna ve hakkaniyet dengesine göre karar verir.
Sporun adaleti, ancak hukukun ölçülülüğüyle sağlanabilir.
About Post Author
