Hayat Sigortasında Lehtar Değişikliği, Miras ve Vergisel Boyut
Hayat Sigortasında Lehtar Değişikliği, Miras ve Vergisel Boyut
Giriş
Hayat sigortası, sigortalının ölüm veya hayatta kalması hâlinde lehtar olarak belirlenen kişiye veya mirasçılarına belirli bir meblağın ödenmesini sağlayan, en eski sigorta türlerinden biridir. Bu sigorta türü, hem aile ekonomisini koruma hem de finansal güvence işleviyle sosyal hayatın önemli bir parçasıdır.
Ancak uygulamada sıkça tartışılan üç temel mesele vardır:
- Lehtarın (hak sahibinin) kim olacağı ve değiştirilebilip değiştirilemeyeceği,
- Hayat sigortasının mirasla ilişkisi,
- Vergisel yükümlülükler ve muafiyetler.
1. Lehtar Kavramı ve Hukuki Niteliği
1.1. Lehtar Nedir?
Lehtar, sigorta sözleşmesiyle belirlenen ve sigorta bedelini alma hakkına sahip olan kişidir. Sigortalı, sigorta sözleşmesini yaptırırken sigorta ettiren sıfatıyla lehtar tayin edebilir.
TTK m. 1494/1:
“Hayat sigortasında sigorta ettiren, sigorta bedelinin kime ödeneceğini belirleyebilir.”
Lehtar tayini, sigorta ettirenin tek taraflı irade beyanıyla gerçekleşir ve poliçede açıkça yazılması gerekir.
1.2. Lehtar Türleri
- Belirli lehtar: İsim belirtilmiştir (örneğin, “eşim Ayşe Küle”).
- Belirsiz lehtar: “Yasal mirasçılarım” gibi genel bir ifade yer alır.
- Tüzel lehtar: Şirket veya vakıf gibi kurumlar olabilir.
Lehtar belirlenmişse, sigorta tazminatı doğrudan o kişiye ödenir; mirasın kapsamına girmez.
2. Lehtarın Değiştirilmesi
2.1. Değişiklik Hakkı
TTK m. 1497 uyarınca:
“Sigorta ettiren, lehtarı her zaman değiştirebilir; ancak bu hak, lehtarın menfaatini kazanmasından önce kullanılmalıdır.”
Bu hüküm gereği, lehtar sigorta konusu olay (örneğin ölüm) gerçekleşmeden önce sigortadan doğan menfaat kazanmaz. Dolayısıyla, sigortalı hayattayken lehtarı değiştirebilir.
Değişiklik, sigortacıya yazılı bildirim yapılmasıyla geçerlilik kazanır. Sadece vasiyetnameyle yapılan değişiklikler de geçerli kabul edilir.
2.2. Lehtarın Değiştirilemeyeceği Durumlar
Lehtar, sigorta ettirenin izniyle menfaat hakkını önceden kabul etmişse, bu durumda sigorta ettiren artık lehtarı değiştiremez.
Yargıtay 11. HD 2018/3271 E., 2020/3486 K.:
“Lehtarın menfaat hakkını kabul ettiği sigortalarda, sigorta ettirenin tek taraflı olarak lehtar değişikliğine gitmesi geçerli değildir.”
Bu durum özellikle ipotekli hayat sigortalarında (örneğin kredi teminatı olarak yapılan) sık görülür.
3. Hayat Sigortasında Miras İlişkisi
3.1. Lehtar Belirlenmişse
Sigorta tazminatı doğrudan lehtara ödenir; mirasın dışında kalır. Çünkü sigortalı, yaşamı üzerinden sigorta yaptırdığı için bu menfaat kişisel bir hakkın sonucudur.
Yargıtay 11. HD 2017/2151 E., 2019/4980 K.:
“Hayat sigortası bedeli, sigorta ettirenin ölümünden sonra belirlenen lehtara ödenir ve mirasın konusu olmaz.”
Dolayısıyla mirasçılar, lehtar lehine ödenen bedelde hak iddia edemez.
3.2. Lehtar Belirlenmemişse
Sigorta sözleşmesinde lehtar yoksa veya belirlenmemişse, tazminat mirasçılara, miras payları oranında ödenir.
TTK m. 1498/2:
“Sigorta ettiren tarafından lehtar tayin edilmemişse, sigorta bedeli mirasçılara ödenir.”
3.3. Miras Hukuku Açısından Saklı Pay Sorunu
Lehtar tayiniyle, bir mirasçı dışlanmış gibi görünse de bu tasarruf miras hukukunda saklı pay ihlali sayılmaz.
Yargıtay 2. HD 2015/7043 E., 2015/7734 K.:
“Sigorta tazminatı mirasın dışında olduğundan, lehtar tayini mirasçının saklı payını ihlal etmez.”
Bu içtihat, hayat sigortasını miras planlamasında önemli bir araç haline getirir.
4. Lehtarın Hak Kazanma Anı
Lehtar, ancak sigorta konusu olayın (ölüm veya belirli süre sonunda hayatta kalma) gerçekleşmesiyle menfaat hakkını kazanır.
Bu andan itibaren sigorta bedeli, doğrudan lehtara ait olur ve üçüncü kişilerce haczedilemez.
Yargıtay 11. HD 2020/2403 K.:
“Sigortalının vefatıyla birlikte, poliçede belirtilen lehtar sigorta bedelini doğrudan talep hakkını kazanır. Bu hak, tereke alacaklıları tarafından haczedilemez.”
Bu karar, lehtarın korunması açısından büyük önem taşır.
5. Vergisel Boyut
5.1. Vergi Muafiyeti
Gelir Vergisi Kanunu (GVK) m. 75/15 uyarınca, sigortalı veya lehtarın aldığı sigorta tazminatlarının bir kısmı vergiden muaftır.
GVK m. 25/1:
“Hayat sigortaları dolayısıyla ödenen ölüm tazminatları gelir vergisine tabi değildir.”
Bu hüküm gereği:
- Sigortalının ölümü hâlinde lehtara yapılan ödemeler vergi dışıdır.
- Sigortalı hayatta kalırsa, belirli kazanç dilimi üzerinden vergi uygulanabilir (yatırım içerikli poliçelerde).
5.2. Stopaj ve Devlet Katkısı
Bazı hayat sigortaları yatırım fonu niteliğinde olduğundan, erken fesih hâlinde getiriden stopaj kesintisi yapılır.
GVK m. 94/15-b:
“Birikimli hayat sigortalarından yapılan ödemelerde, erken çekimlerde %5 stopaj uygulanır.”
5.3. Veraset ve İntikal Vergisi
Hayat sigortası bedeli, miras dışı olduğundan veraset ve intikal vergisine tabi değildir.
Ancak lehtar, sigortalı dışında üçüncü kişi ise ve menfaati bağış niteliği taşıyorsa, istisnai olarak vergi gündeme gelebilir.
Yargıtay 11. HD 2018/6031 K.:
“Lehtar, sigortalıdan bağımsız bir üçüncü kişi ise ve sigorta bedeli bağış niteliğinde kazanılmışsa, intikal vergisi uygulanabilir.”
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
6.1. Lehtar Değişikliğinin Bildirilmemesi
Birçok uyuşmazlık, sigortacının değişiklikten haberdar edilmemesi nedeniyle çıkmaktadır.
TTK m. 1497/2’ye göre, değişiklik sigortacıya bildirilmedikçe hüküm doğurmaz.
6.2. Eski Eşin Lehtar Kalması
Boşanmalardan sonra lehtar değişikliği yapılmazsa, sigorta bedeli hâlen eski eşe ödenebilir.
Yargıtay 11. HD 2019/10345 E., 2021/4729 K.:
“Sigorta ettiren boşanma sonrası lehtar değişikliğini bildirmediği sürece, sigorta bedeli poliçedeki lehtara ödenir.”
Bu nedenle boşanma, evlilik veya miras planlaması sonrası poliçelerin güncellenmesi büyük önem taşır.
6.3. Sigorta Bedelinin Tereke Alacaklılarınca Haczi
Lehtarın menfaati şahsi bir hak olduğundan, terekedeki borçlar için bu bedel haczedilemez.
Ancak lehtar belirlenmemişse, bedel mirasın parçası sayılır ve haczedilebilir.
7. Çözüm Önerileri
- Lehtar Değişikliklerinin Yazılı Bildirimi Zorunlu Hale Getirilmeli
Sigorta şirketleri, lehtar değişikliklerini sadece yazılı başvuru ve kimlik doğrulamasıyla kabul etmelidir. - Boşanma ve Ölüm Bildirimlerinde Otomatik Uyarı Sistemi
E-Devlet entegrasyonu yoluyla boşanma, ölüm veya evlilik durumunda sigorta şirketine otomatik bildirim sağlanabilir. - Vergisel Düzenlemelerde Açıklık Sağlanmalı
Özellikle yatırım bileşeni taşıyan hayat sigortalarında gelir vergisi uygulaması netleştirilmeli; yatırım – risk teminatı ayrımı açık olmalıdır. - Lehtarın Miras Dışı Olduğu Açıkça Poliçeye Yazılmalı
Miras uyuşmazlıklarını önlemek için poliçelerde “sigorta bedeli miras kapsamı dışındadır” ibaresi zorunlu hale getirilebilir.
8. Sonuç
Hayat sigortası, hem finansal güvence sağlayan hem de miras planlamasında esneklik sunan bir kurumdur. Ancak lehtar değişikliği, miras ilişkisi ve vergisel sonuçlar doğru yönetilmediğinde ciddi uyuşmazlıklara yol açabilmektedir.
Türk Ticaret Kanunu ve Yargıtay kararları ışığında;
- Lehtar, sigortalı hayattayken her zaman değiştirilebilir.
- Lehtar belirlenmişse, sigorta bedeli mirasın dışında kalır.
- Ölüm tazminatları gelir vergisine tabi değildir; yatırım amaçlı poliçelerde ise belirli stopaj oranı uygulanır.
Sonuç olarak, hayat sigortası sadece bir finansal ürün değil, aynı zamanda miras ve vergi planlamasının etkin bir aracıdır.
Bu nedenle poliçeler düzenlenirken hem hukuki danışmanlık hem vergi planlaması birlikte yürütülmelidir.
Gözdenur TURNA
About Post Author
