Deniz Sigortasında Sigorta Menfaati
Deniz Sigortasında Sigorta Menfaati
Bu makale, deniz sigortasında sigorta menfaati (insurable interest) kavramını pratik örneklerle açıklar: Yük (cargo), gövde–makine (H&M) ve sorumluluk (P&I) için menfaat kimde, ne zaman ve hangi belgelerle ispat edilir? Ayrıca loss payee–additional insured–mortgagee ayrımları, çifte/aşkın/eksik sigorta ve İncoterms–konşimento ilişkisi kısa ve anlaşılır biçimde özetlenir.
1) Sigorta menfaati nedir?
Basit tanım: Sigorta menfaati, bir kişinin bir değer (yük, gemi, sorumluluk) üzerinde meşru ekonomik çıkarı olmasıdır. O değer zarar görürse maddi kaybı olur. İşte sigorta bu kaybı telafi etmek için vardır.
-
Menfaat yoksa, sigorta da çalışmaz. “Bahse girer gibi” yapılan sigortalar (menfaatsiz) hukuken sorun çıkarır.
2) Menfaat ne zaman var olmalı?
Kural sade: Riziko gerçekleştiği anda menfaat mevcut olmalı.
-
Başlangıçta menfaat zayıf ya da devrediliyor olabilir; önemli olan hasar anında sigortalının gerçekten zarara uğrayacak kişi olmasıdır.
Kısa örnek:
-
Yük daha gemiye yüklenmeden satıcıda; hasar olursa kaybı satıcı çeker → menfaat satıcıda.
-
Yük gemideyken risk alıcıya geçtiyse (ör. FOB/CFR’de), hasarda kaybı alıcı çeker → menfaat alıcıda.
3) Türlere göre menfaat (Cargo – H&M – P&I)
A) Yük sigortası (Cargo)
Kimde olabilir? Satıcı, alıcı, konşimento hamili, bankalar (rehin/finansman), bazen forwarder.
Ne belirler?
-
İncoterms (CIF/CIP/FOB/CFR) → riskin kime ne zaman geçtiğini söyler.
-
Konşimento (temiz/rezervli, ciro/hamil) → teslim ve hak sahipliğini gösterir.
-
Finansman (akreditif, rehin) → bankanın ödeme alma düzenini etkiler.
Pratik: CIF/CIP’te sigortayı satıcı yaptırır ama teslim ve risk akışına göre alıcı da menfaat sahibi olabilir. Belgeler (fatura, B/L, akreditif) kimin menfaatinin ağır bastığını ispatlar.
B) Gövde–Makine (H&M)
Kimde olabilir? Donatan/malik, bareboat charterer (işletme riski üstleniyorsa), ipotekli alacaklı (mortgagee), leasing şirketi.
Genişletmeler: “Increased Value”, “Freight at Risk” gibi ek klozlarla gelir kaybı ve ek mali riskler de kapsanabilir.
Belgeler: Gemi sicili, ipotek tescili, charter sözleşmeleri, klas/ISM.
C) P&I (Sorumluluk)
Menfaatin konusu: Üçüncü kişilere karşı doğacak tazmin yükü (yük hasarı, kirlilik, yaralanma/ölüm, misdelivery vb.).
Ek sigortalı (additional insured/co-assured): Charterer/terminal gibi aktörler aynı poliçeye eklenerek kendi menfaatlerini korur; bu, rücu ilişkilerini de etkiler.
4) Menfaatin devri: Poliçe devri ≠ Menfaat devri
Denizde satış, finansman ve belge devri çok hızlı hareket eder; menfaat de el değiştirebilir.
-
Poliçe devri (assignment): Çoğu poliçede sigortacı onayı gerekir; tek başına poliçe devri, menfaati otomatik taşımaz.
-
Menfaat devri (transfer of interest): Mülkiyet/risk devri gerçekleşirse hasar anındaki zarar riski yeni kişiye geçer.
-
Konşimento ciro/hamil: B/L meşru hamile geçince menfaat çoğu kez hamille birlikte yürür. eB/L’de KYC/2FA ve devir logları ispatı kolaylaştırır.
Önemli ayrım:
-
Loss payee = “Ödeme şu kişiye yapılsın” (ödeme adresi).
-
Additional insured/co-assured = “Bu kişi de sigortalı.”
-
Mortgagee clause = Bankaya bağımsız koruma verebilir (bazı kusurlar sigortalıdan bankaya sıçramaz).
5) Birden çok poliçe/yanlış bedel: Çifte – aşkın – eksik sigorta
-
Çifte sigorta: Aynı menfaat, aynı risk, birden çok poliçe. Toplam ödeme zararı aşamaz; sigortacılar oranlı katkı yapar.
-
Aşkın sigorta: Sigorta bedeli değerin üstünde → yine gerçek zarar kadar ödeme. Kasıtlı aşkınlıkta yaptırım olabilir.
-
Eksik sigorta: Sigorta bedeli değerin altında → pro-rata (nispi) tazmin. Volatil emtiada değerli poliçe (valued policy) tercih etmek sürprizi azaltır.
6) Sözleşme dili: Loss payee – Additional insured – Waiver nasıl kurgulanır?
-
Additional insured/co-assured: Tarafı poliçeye ek sigortalı yazmak, o tarafın menfaatini teminat altına alır; sigortacının sigortalılar arası rücusunu da sınırlar.
-
Loss payee: Tazminat kime ödenecek; menfaat sahibi değişmeyebilir.
-
Waiver of subrogation: Sigortacının belirli kişilere rücu etmeyeceği sözü. Genel ve peşin feragat tartışmalı olabilir; olay sonrası, açık rızayla ve mevzuata uygun tasarlanması daha güvenlidir.
Basit kural: “Kimi korumak istiyorsan, adını doğru yere yaz.” Sadece loss payee yazıp “teminatın da var” sanmak en yaygın hatadır.
7) Uyuşmazlıkta ispat: Hangi belgeler işe yarar?
-
Cargo: Konşimento (temiz/rezerv), fatura, satış sözleşmesi, İncoterms satırı, akreditif, ciro/teslim kayıtları, eB/L logları.
-
H&M: Gemi sicil özeti, ipotek şerhi, bareboat/time charter sözleşmeleri, klas/ISM belgeleri.
-
P&I: Olay tutanakları, survey/tally, foto–video, ihbar yazıları, MARPOL/ISPS uyum kayıtları.
İpucu: Tüm belgeleri tek havuzda, zaman damgalı saklayın. Çoğu dosya, iyi arşivle dava açmadan çözülür.
8) Sık hata–hızlı çözüm (7 madde)
-
İncoterms–konşimento uyumsuz
-
Hata: Satış CIF ama belgeler alıcıya geçmemiş.
-
Çözüm: Satış–taşıma–sigorta metinlerini aynı tabloya çekin; ciro/teslimi eB/L ile senkron yönetin.
-
-
Loss payee’yi “sigortalı” sanmak
-
Hata: Bankaya sadece “ödeme adresi” verilmiş, teminat bekleniyor.
-
Çözüm: Banka korunacaksa mortgagee clause veya additional insured yazın.
-
-
Eksik/aşkın sigorta
-
Hata: Emtia fiyatı oynak, bedel güncellenmemiş.
-
Çözüm: Valued policy veya düzenli bedel kontrolü; aksi halde pro-rata/indirim sürpriz olur.
-
-
Poliçe devri var, sigortacı onayı yok
-
Çözüm: Assignment/transfer formlarını önceden planlayın; onaysız devre güvenmeyin.
-
-
Çifte sigortada paylaşım kavgası
-
Çözüm: Poliçeler arası contribution protokolü kurun; toplam ödeme zararı geçmesin.
-
-
P&I’da charterer’ı korumasız bırakmak
-
Çözüm: Charterer korunacaksa additional insured/co-assured yazın; sadece “adına ödeme” yetmez.
-
-
eB/L logları eksik
-
Çözüm: Platformda KYC/2FA ve devir/release loglarını tam tutun; menfaat geçişi tartışmasız olsun.
-
9) Hızlı kontrol listesi
-
Riziko anında menfaat kimde olacak? Belgeler hazır mı?
-
Satış (İncoterms) – taşıma – sigorta metinleri aynı foruma/kurala bağlı mı?
-
Konşimento/eB/L ciro ve release prosedürü yazılı mı (KYC/2FA, log)?
-
Banka için loss payee mi, mortgagee clause mu, yoksa additional insured mı gerekli?
-
Emtia değerine göre valued/unvalued tercihi doğru mu?
-
Çifte/aşkın/eksik sigorta riski kontrol edildi mi?
-
Assignment/transfer için sigortacı onayı kuralı eklendi mi?
-
H&M’de IV/Freight at Risk ihtiyacı değerlendirildi mi?
-
P&I’da korunması gereken aktörler co-assured/additional insured olarak yazıldı mı?
-
Delil arşivi (fatura, B/L, eB/L log, EDI, survey/tally, AIS/VDR) kuralına uygun mu?
10) Sonuç: “Doğru menfaat + doğru belge = çalışır teminat”
Deniz sigortasında menfaat, kimin gerçekten zarar göreceğini ve tazminatın kime ödeneceğini belirleyen kilit kavramdır. Menfaatin zamanını (riziko anı), sahibini (satıcı, alıcı, banka, donatan, charterer) ve belgelerini (konşimento, satış sözleşmesi, sicil, finansman) netleştirerek; loss payee/additional insured/mortgagee gibi kayıtları doğru kurup bedeli gerçek değere yaklaştırarak, hem tazminat hızlanır hem de sonrası için rücu zinciri sadeleşir.
Kısa formül: Menfaat kimdeyse, tazmin onun hesabına; kâğıt doğruysa, teminat sorunsuz çalışır.
About Post Author
