İş Hukukunca Sporcu Sözleşmeleri

Giriş

Profesyonel sporcuların hukuki statüsü, Türk iş hukuku doktrininde ve uygulamasında önemli tartışmalara konu olmaktadır. Sporcuların “işçi” olarak mı yoksa “bağımsız çalışan” (eser sözleşmesi tarafı) olarak mı nitelendirileceği, bu bireylerin sosyal güvenlik hakları, vergi yükümlülükleri, çalışma koşulları ve yargılama süreçleri açısından belirleyici öneme sahiptir. Bu makale, profesyonel sporcu sözleşmelerinin Türk İş Hukuku perspektifinden analizini yaparak, sporcuların işçi statüsü kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği sorusuna cevap aramaktadır.

 Sporcuların teknik ekibin talimatlarına uyması, bağımlılık ilişkisinin önemli bir göstergesidir.

1. İşçi Kavramı ve Unsurları

4857 sayılı İş Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca işçi; “bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi” olarak tanımlanmaktadır. İşçi statüsünün belirlenmesinde üç temel unsur aranır:

• Bağımlılık (Tabiyet) İlişkisi

• İş Görme Edimi

• Ücret

Bu unsurlardan en belirleyici olanı, işçinin işverenin yönetim ve denetim gücü altında çalışması anlamına gelen bağımlılık ilişkisidir.

2. Sporcu Sözleşmelerinde Bağımlılık İlişkisi

Profesyonel sporcu sözleşmelerinde bağımlılık ilişkisi çeşitli şekillerde tezahür etmektedir:

• Teknik Bağımlılık: Sporcuların antrenman programları, taktik disiplin, maç stratejileri ve beslenme düzenleri kulüp tarafından belirlenmektedir.

• Disiplin Bağımlılığı: Sporcular, kulübün iç düzenlemelerine ve disiplin kurallarına tabidir. İhlal durumunda para cezası, kadro dışı bırakma gibi yaptırımlarla karşılaşabilmektedirler.

• Zamansal Bağımlılık: Antrenman ve maç programları kulüp tarafından belirlenmekte, sporcular bu programa uymak zorundadır.

• Ekonomik Bağımlılık: Sporcuların gelir kaynağı genellikle tek bir kulüpten aldıkları maaş ve primlerden oluşmaktadır.

3. Yargıtay’ın Sporcu-İşçi Statüsüne İlişkin Yaklaşımı

Yargıtay, sporcu sözleşmelerinin niteliği konusunda önemli içtihatlar oluşturmuştur:

• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2015/15860 E., 2016/870 K. Sayılı Kararı: “Profesyonel futbolcuların, bir iş sözleşmesi çerçevesinde, ücret karşılığı ve bağımlı olarak çalıştıkları”nı belirterek, bu sözleşmelerin hizmet sözleşmesi niteliğinde olduğunu açıkça vurgulamıştır.

• Yargıtay 21. Hukuk Dairesi’nin 2017/3456 E., 2017/8923 K. Sayılı Kararı: Sporcunun kulübün talimatlarına uymak zorunda olması, belirli çalışma saatlerine tabi olması ve düzenli ücret alması nedeniyle bağımlılık ilişkisinin bulunduğunu, dolayısıyla sözleşmenin hizmet sözleşmesi sayılması gerektiğini hükme bağlamıştır.

 Sözleşme imza törenleri, sporcu-kulüp arasındaki hukuki ilişkinin resmi başlangıcını temsil eder.*

4. Bağımsız Sporcu Statüsünün İstisnai Durumları

Bazı özel durumlarda sporcuların bağımsız çalışan statüsünde değerlendirilmesi mümkün olabilmektedir:

• Tek Seferlik Performans Sözleşmeleri: Belirli bir turnuva veya gösteri için yapılan sözleşmeler

• Danışmanlık Hizmetleri: Sporcuların teknik danışman veya uzman olarak çalışması

• Bireysel Sporcular: Tenis, golf gibi bireysel sporlarda faaliyet gösteren ve kendi organizasyonlarını yapan sporcular

Ancak bu istisnaların dar yorumlanması ve sporcunun gerçek durumunun dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir.

5. Sporcu Statüsünün Hukuki Sonuçları

5.1. İşçi Statüsünün Getirdiği Haklar

Sporcuların işçi statüsünde kabul edilmesi halinde aşağıdaki haklardan yararlanmaları mümkün olacaktır:

• İş Güvencesi: En az altı ay kıdemi olan sporcular, geçerli sebep olmaksızın işten çıkarılamaz

• Ücret ve Yan Haklar: Asgari ücret, fazla mesai, yıllık ücretli izin, hafta tatili

• Sosyal Güvenlik Hakları: Sağlık sigortası, işsizlik sigortası, emeklilik

• Sendikal Haklar: Sendika kurma, sendikaya üye olma, toplu iş sözleşmesi

5.2. Bağımsız Sporcu Statüsünün Sonuçları

Bağımsız sporcu statüsünde ise:

• Vergi beyanı ve ödemesi sporcunun kendisi tarafından yapılır

• Sosyal güvenlik primleri kendi sorumluluğundadır

• İş Kanunu’ndan doğan haklardan yararlanamaz

6. Uygulamadaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri

6.1. Mevcut Sorunlar

• Statü Belirsizliği: Sporcuların hukuki statüsünün net olmaması

• Sosyal Güvenlik Açığı: Birçok sporcunun sosyal güvenlik kapsamı dışında kalması

• Haksız Uygulamalar: Sporcuların İş Kanunu’ndan doğan haklarından mahrum bırakılması

6.2. Çözüm Önerileri

• Yasal Düzenleme: Sporcu sözleşmelerine ilişkin özel bir yasal düzenleme yapılması

• Şeffaflık: Sözleşmelerde sporcunun statüsünün açıkça belirtilmesi

• Denetim: Sporcu sözleşmelerinin İş Kanunu’na uygunluğunun denetlenmesi

7. Uluslararası Karşılaştırma ve Güncel Gelişmeler

Avrupa Birliği ülkelerinin birçoğunda sporcular işçi statüsünde kabul edilmekte ve sosyal güvenlik haklarından yararlanmaktadır. Bosman Kararı sonrasında sporcuların serbest dolaşımı önündeki engellerin kalkması, sporcuların işçi statüsünün daha da belirginleşmesine yol açmıştır.

Türkiye’de ise son dönemde:

• Spor Hukuku alanında uzmanlaşmış avukat ve akademisyenlerin sayısı artmaktadır

• Sporcuların hak arayışları giderek yaygınlaşmaktadır

• Yargıtay’ın sporcu-işçi statüsüne ilişkin içtihatları gelişmektedir

Sonuç

Profesyonel sporcular, Türk İş Hukuku kapsamında genellikle işçi statüsünde değerlendirilmelidir. Sporcuların kulüplerle olan ilişkileri, bağımlılık unsurlarını açıkça ortaya koymaktadır. Yargıtay içtihatları da bu yönde gelişmektedir. Sporcuların işçi statüsünde kabul edilmesi, onların sosyal güvenlik haklarına kavuşmaları, adil çalışma koşullarına sahip olmaları ve haksız uygulamalara karşı korunmaları açısından büyük önem taşımaktadır. Spor hukukunun gelişimi ve sporcuların haklarının korunması, ancak bu statüsel belirsizliğin giderilmesi ve sporcuların İş Kanunu kapsamında tanınmaları ile mümkün olacaktır. Gelecekte, sporcu sözleşmelerine ilişkin özel düzenlemeler yapılması ve sporcuların haklarının daha etkin şekilde korunması beklenmektedir.