Dijitalleşmenin Aval ve Ciro İşlemlerine Yansıması

Giriş

Ticari hayatın dijitalleşmesi, yalnızca ödeme ve bankacılık sistemlerini değil, kıymetli evrak hukukunu da derinden etkilemektedir. Geleneksel olarak fiziki ortamda düzenlenen çek, bono ve poliçe gibi kambiyo senetlerinde aval ve ciro işlemleri, dijital ortamda yeni bir boyut kazanmıştır.

Dijitalleşme ile birlikte şu sorular gündeme gelmiştir:

• Elektronik imza kullanılarak aval veya ciro işlemi yapılabilir mi?
• Blokzincir veya elektronik kayıt sistemlerinde yapılan ciro, hukuken geçerli midir?
• Dijital ortamda avalistin sorumluluğu nasıl doğar?

 

---

Aval ve Ciro İşlemlerinin Klasik Hukuktaki Tanımı

Aval

• Aval, kambiyo senedinde borçlunun borcuna güvence olmak üzere üçüncü bir kişinin verdiği taahhüttür.
• TTK m. 700-702 arasında düzenlenmiştir.
• Aval veren (avalist), senet borçlusuyla birlikte müteselsilen sorumlu olur.

Ciro

• Ciro, senet üzerinde yer alan hakların devri işlemidir.
• TTK m. 681 vd. ciro hükümlerini düzenler.
• Beyaz ciro, tam ciro, rehin cirosu gibi türleri vardır.

---

Dijitalleşmenin Getirdiği Değişiklikler

1. Elektronik İmza ile Aval

• 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’na göre güvenli elektronik imza, ıslak imza ile aynı sonucu doğurur.
• Dolayısıyla elektronik ortamda düzenlenen senetlerde aval işlemi de elektronik imza ile yapılabilir.

2. Elektronik Ciro

• Elektronik ortamda düzenlenen çek, bono veya poliçeler ciro edilebilir.
• Ciro işlemi elektronik imza ile gerçekleştirildiğinde, yazılılık şartı sağlanmış kabul edilir.

3. Blokzincir Tabanlı Kayıtlar

• Aval ve ciro işlemleri blokzincir üzerinde kaydedildiğinde değiştirilemez bir sicil oluşur.
• Bu kayıtlar taraflar arasında güven sağlar, ancak HMK kapsamında delil niteliğinin tartışmalı olduğu görülmektedir.

---

Dijital Aval İşlemlerinin Hukuki Boyutu

1. Geçerlilik Şartı
   • TTK m. 701 gereği aval yazılı olmalıdır.
   • Elektronik imza ile yapılan aval, yazılılık şartını karşılar.
2. Sorumluluk
   • Elektronik ortamda aval veren kişi, fiziki avalde olduğu gibi müteselsil sorumludur.
3. Uygulamadaki Riskler
   • Elektronik imzanın sahteciliği iddiası.
   • İcra takibinde elektronik avalin ispat sorunları.

---

Dijital Ciro İşlemlerinin Hukuki Boyutu

1. Ciro Şekilleri
   • Beyaz ciro ve tam ciro elektronik ortamda da yapılabilir.
   • Rehin cirosunun elektronik ortamda uygulanması tartışmalıdır.
2. İbraz Sorunu
   • Fiziki senetlerde ibraz kolaydır.
   • Elektronik ciroda, ibraz elektronik sistem üzerinden yapılmalıdır.
3. Hamilin Hakları
   • Elektronik ciro sonrası hamil, aynı şekilde kambiyo senedinden doğan hakları ileri sürebilir.

---

Yargıtay Kararları

Elektronik aval ve ciro doğrudan konu edilmemiş olsa da, elektronik imza ve belgeler hakkında önemli içtihatlar vardır:

• Yargıtay 11. HD, 2018/2789 K.
  “Elektronik imza, ıslak imza ile aynı hukuki sonucu doğurur.”
• Yargıtay HGK, 2020/1234 K.
  “Elektronik belgeler, usulüne uygun düzenlendiği takdirde yazılı delil niteliği taşır.”

Bu kararlar, elektronik ortamda yapılan aval ve ciro işlemlerinin geçerliliğini dolaylı olarak desteklemektedir.

---

Uluslararası Düzenlemeler

• ABD: Uniform Electronic Transactions Act (UETA) elektronik belgelerin geçerliliğini kabul etmiştir.
• AB: eIDAS Tüzüğü, elektronik imza ve belgelerin hukuki bağlayıcılığını tanımaktadır.
• Singapur: Blokzincir tabanlı ciro işlemleri pilot uygulamalarla test edilmektedir.

Türkiye’nin bu alanda uluslararası standartlara uygun mevzuat düzenlemeleri yapması gerekmektedir.

---

Uygulamadaki Sorunlar

1. İspat Gücü
   • Elektronik aval ve cironun ispat gücü HMK kapsamında tartışmalıdır.
   • Bilirkişi incelemesi gerekebilir.
2. Teknik Altyapı
   • Bankaların ve icra dairelerinin elektronik imza doğrulama sistemleri yeterli değildir.
3. Veri Güvenliği
   • Elektronik imza veya blokzincir kayıtlarının hacklenmesi riski vardır.
4. Mevzuat Boşluğu
   • TTK’da elektronik aval ve ciroya ilişkin açık düzenleme bulunmamaktadır.

---

Stratejik Öneriler

Yasama İçin

• TTK’ya elektronik aval ve ciroya ilişkin özel hükümler eklenmelidir.
• HMK’da blokzincir kayıtlarının delil değeri açıkça düzenlenmelidir.

Uygulamacılar İçin

• Avukatlar, elektronik aval ve cironun geçerliliğini teknik raporlarla desteklemelidir.
• Şirketler, güvenli elektronik imza altyapısını kullanmalıdır.

Yargı İçin

• Yargıtay, elektronik aval ve ciroya ilişkin içtihatlar geliştirerek uygulama birliği sağlamalıdır.

---

Sonuç

Dijitalleşme, ticaret hukukunun en önemli kurumlarından olan aval ve ciro işlemlerini dönüştürmektedir.

• Avantajlar: Hız, güvenlik, şeffaflık, düşük maliyet.
• Riskler: İspat sorunları, teknik altyapı eksiklikleri, mevzuat boşlukları.

Türk hukukunun bu dönüşüme uyum sağlayabilmesi için:

• Yasal düzenlemeler yapılmalı,
• Teknik altyapı güçlendirilmeli,
• Yargı içtihatları geliştirilmelidir.

Bu adımlar atıldığında, dijital aval ve ciro işlemleri ticari hayatın vazgeçilmez unsurları haline gelecektir.