Yargıtay Uygulamalarıyla Kambiyo Takiplerinde İstirdat Davası

Giriş

Kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe), ticaret hukukunda güvenilir ödeme araçları olarak kabul edilir. Bu senetlere dayalı kambiyo takipleri, İcra ve İflas Kanunu’nda (İİK) düzenlenen özel ve hızlı bir takip yoludur. Ancak uygulamada, kimi zaman borçlu, gerçekte borçlu olmadığı halde icra tehdidi altında ödeme yapmak zorunda kalabilir. İşte bu noktada istirdat davası devreye girer.

İstirdat davası, İİK m. 72’de düzenlenen ve borçlunun, icra takibi sonucunda ödemek zorunda kaldığı paranın geri alınmasını sağlayan önemli bir hukuki yoldur. Yargıtay içtihatları, bu davaların hangi şartlarda açılabileceğini ve uygulamada nasıl sonuçlar doğurduğunu detaylı şekilde ortaya koymuştur.

---

İstirdat Davasının Hukuki Dayanağı

İİK m. 72/3

“Borçlu, takip kesinleştikten sonra borçlu olmadığı bir parayı ödemişse, bu paranın geri alınması için istirdat davası açabilir.”

Bu düzenlemeye göre istirdat davası:

• Borçlu olmadığı halde ödeme yapan kişiye tanınmış bir haktır.
• İcra takibinde ödeme yapılmış olmalıdır.
• Davanın amacı, ödenen paranın iadesidir.

---

İstirdat Davasının Şartları

1. Kesinleşmiş Takip
   • Borçlu, süresinde itiraz etmemiş ya da itirazı reddedilmiş olmalıdır.
2. Ödeme Yapılmış Olması
   • Borçlu, borçlu olmadığı halde cebri icra tehdidi altında ödeme yapmış olmalıdır.
3. Borçlu Olunmadığının İspatı
   • Borçlu, ödeme yapılan paranın haksız olduğunu ve aslında borçlu olmadığını ispat etmelidir.

---

Kambiyo Takiplerinde İstirdat Davası

Kambiyo senetlerine dayalı takiplerde borçlu, çoğu zaman süreyi kaçırdığı veya yeterli itiraz imkanı bulamadığı için ödemek zorunda kalabilir. Bu durumda:

• Ödeme sonrası istirdat davası açılabilir.
• Borçlu, senedin bedelsiz olduğunu, imzanın sahte olduğunu veya zamanaşımına uğradığını ispat ederek ödediği parayı geri talep edebilir.

---

Yargıtay Uygulamaları

1. Borçlu Olunmadığının İspatı

• Yargıtay 12. HD, 2017/3124 E., 2018/4567 K.:
  “İstirdat davasında ispat yükü davacı borçludadır. Borçlu, ödeme yaptığı halde borçlu olmadığını somut delillerle ortaya koymalıdır.”

2. Zamanaşımı Def’i

• Yargıtay 19. HD, 2018/4231 E., 2019/3671 K.:
  “Zamanaşımına uğramış senet bedelinin ödenmesi halinde borçlu, istirdat davası açarak bu parayı geri alabilir.”

3. Bedelsizlik Savunması

• Yargıtay HGK, 2020/231 E., 2021/1123 K.:
  “Bedelsiz senede dayalı kambiyo takibinde borçlu ödeme yaptıysa, istirdat davasıyla bedelsizliği ispat ederek ödenen parayı geri alabilir.”

4. Sahtecilik İddiası

• Yargıtay 11. HD, 2019/4213 E., 2020/6542 K.:
  “İmzanın sahte olduğunun anlaşılması halinde, borçlunun icra yoluyla ödemiş olduğu miktarı istirdat davasıyla talep etmesi mümkündür.”

---

İstirdat Davasında İspat Araçları

1. Senedin Bedelsiz Olduğunu Gösteren Belgeler
   • Taraflar arasındaki temel ilişkiye dair yazışmalar, dekontlar.
2. İmza İncelemesi
   • Sahte imza iddiasında bilirkişi raporu.
3. Zamanaşımı Belgeleri
   • Vadesi geçmiş senet, banka kayıtları.
4. Tanık Beyanları
   • Taraflar arasındaki temel ilişkinin doğrulanması.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Süre Sorunu
   • Borçlu, takibe itiraz süresini kaçırdığı için ödeme yapmak zorunda kalıyor.
2. İspat Güçlüğü
   • Borçlu, bedelsizlik veya sahtecilik iddialarını çoğu kez güçlü delillerle destekleyemiyor.
3. İyi Niyetli Hamil Koruması
   • Senet üçüncü kişiye devredilmişse, borçlunun şahsi def’ilerini ileri sürmesi sınırlanıyor.
4. Uzun Yargılama Süreleri
   • İstirdat davaları, alacağın tahsili kadar uzun sürebiliyor.

---

Stratejik Öneriler

Borçlu Açısından

• Takip sırasında sürelere dikkat edilmeli, mümkünse itiraz edilmelidir.
• Ödeme yapılmışsa, istirdat davası için belgeler eksiksiz hazırlanmalıdır.
• İmza ve bedelsizlik iddiaları bilirkişi raporlarıyla desteklenmelidir.

Alacaklı Açısından

• Senedin tedavül güvenliği korunmalı, senet mümkünse üçüncü kişilere ciro edilmelidir.
• İstirdat davasında güçlü savunma için temel ilişkiye dair belgeler saklanmalıdır.

---

Doktrindeki Görüşler

• Koruyucu Görüş: Borçlu olmadığını ispat eden kişinin ödemesini geri alabilmesi adaletin gereğidir.
• Tedavül Güvenliği Görüşü: Kambiyo senetlerinde istirdat davalarının geniş yorumlanması, senet güvenliğini zedeler.

---

Sonuç

Kambiyo senetlerine dayalı takiplerde borçlu, çoğu zaman icra tehdidi altında borcu ödemek zorunda kalabilmektedir. Bu durumda istirdat davası, borçlunun haksız ödemelerini geri almasının en etkili yoludur.

Yargıtay uygulamaları da göstermektedir ki:

• Borçlunun ispat yükü vardır.
• Bedelsizlik, sahtecilik ve zamanaşımı gibi def’iler güçlü delillerle ileri sürülmelidir.
• Senedin tedavül güvenliği gözetilerek üçüncü kişilere karşı istirdat davasının sınırları çizilmiştir.

Sonuç olarak, istirdat davası hem borçlunun korunması hem de kambiyo senetlerinin güvenliği açısından önem taşıyan, uygulamada dikkatle takip edilmesi gereken bir dava türüdür.