Kambiyo Senetlerinde Takas ve Mahsup Def’ileri
Kambiyo Senetlerinde Takas ve Mahsup Def’ileri
Giriş
Ticari yaşamda kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe), güvenilir bir ödeme aracı olarak büyük önem taşır. Senetler, alacaklının alacağını hızlı bir şekilde tahsil etmesine imkan tanır. Ancak borçlular, kendilerine karşı açılan takiplerde veya davalarda çeşitli savunmalar ileri sürebilir. Bu savunmalar arasında en çok tartışılanlardan biri de takas ve mahsup def’ileridir.
Takas ve mahsup, borçlunun kendi alacağını ileri sürerek senet borcundan kurtulmasını sağlamaya yönelik hukuki yollardır. Ancak kambiyo senetlerine özgü sıkı şekil kuralları nedeniyle bu def’ilerin ileri sürülmesi her zaman kolay değildir. Yargıtay uygulamaları da göstermektedir ki, takas ve mahsup def’ileri ancak belirli şartlarda kabul edilmektedir.
Takas ve Mahsup Kavramları
Takas
- Borçlunun, alacaklıdan olan karşı alacağını ileri sürerek iki borcu birbirine denk düşürmesidir.
- Borçlar Kanunu (TBK m. 139-144) takasın şartlarını düzenlemiştir.
Mahsup
- Tarafların birbirlerinden olan alacaklarını karşılıklı olarak düşmeleri anlamına gelir.
- Genellikle hesap ilişkilerinde görülür.
Kambiyo Senetlerinde Uygulama
- Senet borçlusu, senet bedelini ödemek yerine, alacaklıdan olan alacağını takas etmek isteyebilir.
- Ancak kambiyo hukukunun soyutluk ilkesi nedeniyle bu her zaman mümkün değildir.
Kambiyo Hukukunda Def’i Kavramı
Mutlak Def’iler
- Herkese karşı ileri sürülebilir.
- Örn: Senedin geçersizliği, sahtecilik, zamanaşımı.
Nispi (Şahsi) Def’iler
- Sadece belirli kişilere karşı ileri sürülebilir.
- Takas ve mahsup def’ileri genellikle şahsi def’i niteliğindedir.
Takas ve Mahsup Def’ilerinin Şartları
- Karşılıklı Alacaklı-Borçlu İlişkisi
- Borçlu, alacaklıdan olan kesinleşmiş ve muaccel bir alacağına dayanmalıdır.
- Alacağın Likit Olması
- Takas edilecek alacak, miktar ve mahiyet bakımından belirli olmalıdır.
- Alacağın Aynı Türden Olması
- Para borcu ile para borcu takas edilebilir.
- Senet Hamilinin İyi Niyeti
- Eğer senet hamilinin iyi niyeti korunuyorsa, borçlu şahsi def’ilerini ileri süremez.
Yargıtay Kararları Işığında Takas ve Mahsup Def’ileri
- Yargıtay 11. HD, 2017/2456 E., 2018/3321 K.:
“Takas def’i, kambiyo senetlerinde ancak lehtar ile borçlu arasındaki ilişkide ileri sürülebilir. İyiniyetli hamile karşı ileri sürülemez.” - Yargıtay 19. HD, 2018/4213 E., 2019/5678 K.:
“Senet borçlusu, kambiyo senedine dayalı takipte takas def’ini ileri sürmek için alacağının likit ve muaccel olduğunu ispat etmelidir.” - Yargıtay HGK, 2020/2345 E., 2021/1123 K.:
“Takas ve mahsup def’ileri, kambiyo senetlerinin tedavül kabiliyetini sınırlayacak şekilde geniş yorumlanamaz.”
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Hamilin İyiniyeti Sorunu
- Senet ciro yoluyla üçüncü kişiye geçmişse, borçlu şahsi def’ileri ileri süremez.
- Alacağın İspatı
- Borçlu, takas def’isini ileri sürdüğünde kendi alacağını güçlü delillerle ispatlamak zorundadır.
- İcra Mahkemelerinin Yetkisi
- Takas def’isi çoğu kez icra mahkemelerinde değil, genel mahkemelerde ileri sürülmesi gereken bir savunma niteliğindedir.
- Bedelsizlik ile Karıştırılması
- Uygulamada takas savunması ile bedelsizlik def’i birbirine karıştırılabilmektedir.
Stratejik Önemi
Borçlu Açısından
- Takas def’i, borçluya ödeme yükümlülüğünden kurtulma imkanı tanıyabilir.
- Ancak bu yolun başarıyla kullanılabilmesi için alacağın kesin ve likit olması gerekir.
Alacaklı Açısından
- Takas def’isine karşı en güçlü savunma, senedin üçüncü kişiye devriyle hamile karşı şahsi def’ilerin ileri sürülemeyeceğini hatırlatmaktır.
- Ayrıca borçlunun alacağının likit olmadığını ispatlamak önemlidir.
Doktrindeki Görüşler
- Katı Görüş: Takas def’ileri, kambiyo senetlerinin tedavül güvenliğini zedelediği için mümkün olduğunca dar yorumlanmalıdır.
- Esnek Görüş: Borçlunun korunması adına, özellikle lehtar ile borçlu arasındaki ilişkilerde takas savunması kabul edilmelidir.
Çözüm Önerileri
- Lehtar-Borçlu İlişkisinde Daha Esnek Yaklaşım
- Senet ilk lehtar ile borçlu arasındaysa takas def’isine izin verilmelidir.
- Üçüncü Kişilere Karşı Katı Yaklaşım
- Tedavül güvenliği için, iyi niyetli hamile karşı takas savunması kabul edilmemelidir.
- İcra Mahkemelerinin Yetkisinin Netleştirilmesi
- Uygulamada yaşanan karışıklıkların önlenmesi için yasa koyucu tarafından açık düzenleme yapılmalıdır.
Sonuç
Kambiyo senetlerinde takas ve mahsup def’ileri, borçlunun borcunu azaltmak veya ortadan kaldırmak için başvurabileceği savunma yollarıdır. Ancak kambiyo hukukunun soyutluk ve tedavül güvenliği ilkeleri sebebiyle bu def’ilerin ileri sürülmesi sınırlıdır.
- Takas def’i, genellikle lehtar ile borçlu arasındaki ilişkilerde mümkündür.
- İyi niyetli üçüncü kişilere karşı şahsi def’iler ileri sürülemez.
- Yargıtay da bu konuda dar yorum yaparak kambiyo senetlerinin güvenliğini korumaktadır.
Bu nedenle tarafların stratejik olarak dikkatli davranması, borçluların alacaklarını somut delillerle desteklemesi, alacaklıların ise senedi tedavül ettirerek def’ilerden kaçınması büyük önem taşımaktadır.
Gözdenur TURNA
About Post Author
