Bankacılık ve Finans Sektöründe Rekabet Hukuku İhlalleri

1) Giriş: Neden Bankacılık ve Finans Sektörü “Yüksek Riskli”?

Pazar yapısı ve şeffaflık: Mevduat, kredi, kartlı ödemeler, takas ve saklama, POS edinimi, bireysel/ticari kredilendirme ve türev işlemler gibi alt pazarlar; az sayıda büyük oyuncunun yüksek pazar payı veya çok kanallı ağ etkileri nedeniyle koordinasyon riskine açıktır.
Hassas veri bolluğu: Faiz/kâr payı, komisyon, marj, risk ağırlığı, kredi tahsis kriterleri, limit politikaları, kampanya tarihleri, POS ücretleri, interchange/merchant service fee (MSF) ve teşvik modelleri gibi bilgiler gecikmesiz ve firma düzeyinde paylaşıldığında uyumlu eylem delili haline gelebilir.
Ara platformlar ve “hub” aktörler: Ödeme kuruluşları, kart şemaları, BKM, takas-saklama kuruluşları, gateway ve pazar yeri arayüzleri; “hub-and-spoke” riskini artırır.
Regülasyon ile rekabetin kesişimi: BDDK, TCMB ve ödeme hizmetleri mevzuatı bazı parametreleri sınırlar; ancak regülasyonun varlığı rekabet hukuku denetimini ortadan kaldırmaz. “Regüle edildim, o hâlde rekabet hukuku dışındayım” yaklaşımı yanlıştır.
Dijitalleşme ve açık bankacılık: API’ler, veri erişimi, ekran simülasyonu (screen scraping) ve taşıma/port edilebilirlik meseleleri; eşit erişim, ayrımcı olmayan koşullar ve dışlayıcı tasarım tartışmalarını gündeme taşır.

2) Mevzuat ve Temel İlkeler

2.1. 4054 Sayılı Kanun’un Çerçevesi

m.4 (karteller/uyumlu eylem/dikey kısıtlamalar): Bankalar, finansal kuruluşlar ve ödeme hizmeti sağlayıcıları arasında fiyat, ücret, komisyon, marj, limit, iskonto, kampanya veya müşteri paylaşımı gibi rekabeti kısıtlayıcı anlaşma/uyumlu eylemler yasaktır.
m.6 (hakim durumun kötüye kullanılması): Bir veya birkaç teşebbüsün ödeme altyapısı, kart şeması, POS edinimi, veri erişimi ya da zorunlu unsur (essential facility) benzeri alanlarda hakimiyet kurması halinde dışlayıcı/ayrımcı uygulamalar yasaktır.
m.7 (birleşme/devralma): Finans sektöründeki yoğunlaşmalar ön bildirim/izin eşiğine tabidir. Rekabeti önemli ölçüde azaltma ihtimali olan işlemler yasaklanabilir veya taahhüt ile temizlenebilir.

2.2. İkincil Araçlar

Yatay/Dikey Kılavuzlar: Bilgi değişimi, ortak girişimler, dikey kısıtlamalar (özellikle MFN, münhasırlık, tavsiye fiyat) analizini çerçeveler.
De Minimis Tebliği: Küçük pazar payı ve ciro eşiği altında kalan, ağır ihlal niteliğinde olmayan anlaşmalara soruşturma önceliği düşebilir; ancak ağır ihlaller (ör. çıplak fiyat tespiti) kapsam dışıdır.
Pişmanlık (Leniency), Uzlaşma ve Taahhüt Mekanizmaları: Kartellerde ceza indirimi; m.4/m.6 süreçlerinde uzlaşma ve taahhüt ile süreçlerin etkin kapanışı mümkündür.

3) Pazar Tanımı ve Özel Ekonomik Özellikler

Ürün pazarı: Mevduat, bireysel/ticari krediler, kredi kartı/BNPL (taksitli ödeme), POS edinimi, merchant acquiring, sanal POS, ödeme başlatma/hesap bilgisi hizmetleri, menkul kıymet saklama, takas/teminatlandırma vb.
Coğrafi pazar: Çoğu alt pazarda ulusal; fakat sınır ötesi ödeme şemaları ve dijital hizmetlerde bölgesel/uluslararası etkiler görülebilir.
Ağ etkileri ve çok taraflı platformlar: Kart şemaları ve POS pazarında iki-taraflı pazar dinamikleri (işyeri sayısı ↔ kartlı ödeme hacmi) rekabet analizi için kritiktir.

4) Yatay İhlaller: Karteller, Uyumlu Eylem ve Bilgi Değişimi

4.1. Kartel ve Uyumlu Eylem Örüntüleri

Fiyat/komisyon/faiz/kâr payı tespiti: Mevduat faiz tavanı, kredi faiz alt sınırı, POS ücret uyumlaması, kart aidatı ve EFT/havale ücretlerinde paralel artış; “çıplak” fiyat koordinasyonu riskidir.
Müşteri/bölge paylaşımı: Kurumsal büyük müşteriler (ör. holdingler) için “ben şu sektöre, sen diğer sektöre” yaklaşımı açık ihlaldir.
İhale ve promosyon koordinasyonu: Kamu/özel maaş promosyon ihalelerinde danışıklı teklif veya teklif parametre paylaşımı.

4.2. Bilgi Değişimi – “Hassas” Verinin Kırmızı Çizgileri

Firma düzeyinde, güncel ve ileriye dönük bilgiler (gelecek döneme ilişkin faiz/komisyon planı, fiyatlama motoru kuralları, hedef marj, risk ağırlığı eşikleri, limitler, kampanya tarih/zamanlaması) sakıncalıdır.
Aracılar üzerinden değişim (hub-and-spoke): Kart şeması, BKM, pazar yeri, danışman ya da yazılım tedarikçisi, yatay rakip bilgilerinin “merkezde” toplanıp tekrar dağıtıldığı kanallara dönüşürse dolaylı koordinasyon sayılabilir.
Benchmarking ve piyasa araştırmaları: Bağımsız bir üçüncü tarafça, yeterli gecikme (ör. ≥3 ay), yeterince agregasyon (firma kimliği maskelenmiş, en az 5 oyuncu, hiçbirinin payı %25’i aşmıyor) ve geriye dönük veri ile hazırlanırsa risk düşer.

4.3. İspat ve Delil Dinamikleri

İkna edici delil seti: Toplantı notları, e-posta/mesaj dökümleri, takvim kayıtları, paralel fiyat hareketleri + açıklayıcı alternatifin olmaması.
Paralelcilik vs. uyumlu eylem: Regülasyon kaynaklı şoklar, halka açık makro veriler veya maliyet senkronizasyonu gibi meşru alternatif açıklamalar uyumlu eylem çıkarımını zayıflatabilir.

5) Dikey İhlaller: MFN, Münhasırlık, Bağlama ve Diğerleri

5.1. MFN/ENF (Most-Favoured Nation) Hükümleri

Kart kabul ve POS ediniminde: Dijital platformlar veya çoklu bankacılık kullanılan işyerlerinde, “başka hiçbir yerde daha iyi komisyon/koşul sunmayacaksın” türü geniş MFN hükümleri fiyat esnekliğini boğabilir ve yeni girenleri caydırabilir.
Dar MFN vs. geniş MFN ayrımı: Sadece kendi kanalına özgü (dar) MFN’ler bazı koşullarda orantılı görülebilir; geniş MFN (tüm kanallar) rekabet endişesini artırır.

5.2. Münhasırlık, Hedefli İndirim ve Sadakat İndirimleri

İşyeri ve büyük kurumsal müşteriler: Tek POS anlaşması, tek banka ile maaş/tahsilat ilişkisi ve yüksek hedefli retro indirimler, rakiplerin ölçek kazanmasını engelleyebilir.
“Pay-for-placement” ve erişim önceliği: Cüzdan uygulamalarında öne çıkarma karşılığı münhasırlık/yarı münhasırlık; “self-preferencing” ile birleşirse m.6 gündeme gelebilir.

5.3. Bağlama, Paketleme ve Toptan Paket Satışı

Zorunlu unsur ve şemsiye ürün: Temel bir ödeme altyapısına erişim ancak başka ürün/hizmetin alınması şartına bağlanıyorsa (ör. sanal POS + sigorta/ek paket), bağlama testi yapılır.
Teknolojiye bağlı bağlama: API erişimi, yazılım SDK’sı veya entegrasyon anahtarları; eşdeğer koşullarla üçüncü taraflara açık değilse dışlayıcı etki doğurabilir.

6) Hakim Durumun Kötüye Kullanılması (m.6)

6.1. Hakimiyetin Dayanakları

Ağ etkileri ve veri ölçeği: Kart şeması, takas-saklama, çekirdek bankacılık arayüzleri, geniş işyeri ağı ve devasa kullanıcı verisi.
Dikey bütünleşme ve gatekeeper rolleri: Hem şemayı işletmek hem POS/ödeme hizmeti sunmak; veya hem cüzdan hem pazar yeri olmak.

6.2. Kötüye Kullanma Türleri

Ayrımcılık: Benzer işyerlerine aynı koşullarda farklı fiyat/erişim; açık objektif kriter olmadan.
Marj sıkıştırması: Toptan (şema/takas)-perakende (edinim) marjının, bağımsız rakiplerin etkin rekabetini sürdüremeyeceği düzeye sıkıştırılması.
Erişim kısıtları: Zorunlu unsura (essential facility) eşdeğer altyapıda uygun/ayrımcı olmayan koşullar sunmamak.
Self-preferencing: Sahip olunan pazar yerinde kendi ödeme çözümünü algoritmik/dizayn bazlı öne çıkarıp rakipleri dışlamak.
Bağlama/Paketleme: Çekirdek işlevlere erişimi başka ürün koşuluna bağlamak (bkz. 5.3).

7) Açık Bankacılık, Fintech ve Birlikte Çalışabilirlik (Interoperability)

Veri taşınabilirliği ve erişim: Müşteri rızasına dayalı veri paylaşımında adil, makul ve ayrımcı olmayan (FRAND benzeri) koşullar önemlidir.
API standardizasyonu: Erişim ücretleri, hız, hata payı, bakım pencereleri ve hizmet kalitesi (SLA) kriterlerinin rakip fintech’lere eşit uygulanması gerekir.
Ekran simülasyonu vs. resmi API: Resmi API’ya geçiş sürecinde zamanlı ve eşit tanınmayan erişim; rakipleri dışlayıcı etki doğurabilir.
Cüzdanlar arası birlikte çalışabilirlik: QR standartları ve para transfer arayüzlerinde münhasır protokol dayatmaları; platform kapanmasına yol açabilir.

8) Birleşme ve Devralmalar (m.7): Etki ve İnceleme

8.1. Rekabet Endişeleri

Konsolidasyon ve koordinasyon riski: Büyük bankaların birleşmesi, kredi ve mevduatta koordinasyonu kolaylaştırabilir.
Dikey/konjenik etkiler: Kart şeması + edinim; cüzdan + pazar yeri; takas + POS gibi bütünleşik yapıların rakip erişimini zorlaştırma ihtimali.
Veri birikimi: Birleşen tarafların müşteri ve işlem verilerinin kümülatif etkisi pazara giriş engellerini artırabilir.

8.2. Çözümler ve Taahhütler

Yapısal taahhütler: Belirli varlıkların devri, pay satışı.
Davranışsal taahhütler: Ayrımcılık yasağı, erişim yükümlülükleri, FRAND benzeri API bedelleri, MFN yasağı ve veri duvarları.
Geçici önlemler: “Clean team”, “hold separate” ve firewall uygulamaları.

9) Soruşturma Süreci, Savunma Stratejileri ve Çareler

9.1. Süreç Akışı

Önaraştırma → Soruşturma → Yazılı Savunma → Sözlü Savunma → Kurul Kararı.
Yerinde inceleme (dijital kopyalama, anahtar kelime taraması), delil değerlendirme ve ek süre talepleri kritik adımlardır.

9.2. Stratejik Araçlar

Pişmanlık (Leniency): Kartellerde ilk başvuran için tam/indirimli idari para cezası imkânı.
Uzlaşma: Delil ve hukuki durum kabul edilerek cezada indirim ve erken kapanış.
Taahhüt: m.4/m.6 kapsamındaki rekabet sorununu ileri dönük olarak giderecek tedbirler.

10) Tipik Risk Senaryoları ve Uygulama Örnekleri (Hipotetik)

POS Edinimi ve Komisyon Koordinasyonu

Sektör toplantıları sonrasında, başlıca edinim bankalarında yakın tarihlerde ve benzer oranlarda komisyon artışı.
Kanıt: Toplantı notları, “gelecek ay %X’e çekelim” içerikli yazışmalar.
Risk azaltımı: Bağımsız birlik toplantılarında gelecek döneme dair firma-özgü fiyat/plan konuşulmamalı; sadece gecikmeli ve agregat veri.

Hub-and-Spoke ile Kampanya Takvimi Senkronu

Kart şeması/ödeme platformu; bankalardan topladığı gelecek kampanya tarihlerini birbiriyle doğrudan paylaşmasa da “özet rapor” ile sinyalize ediyor.
Değerlendirme: Dolaylı bilgi akışı uyumlu eylem göstergesi olabilir.
Önlem: Platformun veri raporları maskeli, gecikmeli ve yeterince kalabalık olmalı; bireysel banka takvimleri paylaşılmamalı.

MFN Hükmü ile Yeni Girenlerin Engellenmesi

Büyük cüzdan uygulaması, anlaşmalı işyerine geniş MFN dayatıyor: “Her kanalda en iyi komisyon bana.”
Etki: Rakip cüzdanların daha iyi teklif sunma alanı daralır; giriş engeli yükselir.
Çare: Dar MFN’e geçiş, şeffaf ve orantılı koşullar; belirli hâllerde MFN’den feragat.

API Erişiminde Ayrımcılık

Banka, kendi iştiraki fintech’e daha yüksek hız ve limit ile API verirken bağımsız rakiplere gecikmeli/ücretli erişim sağlıyor.
Analiz: Hakim durum + ayrımcılık; self-preferencing.
Taahhüt: Eşit SLA, şeffaf ücret tarife kartı, bağımsız denetim ve şikâyet mekanizması.

11) Uyum (Compliance) Programı: Bankalar ve Finansal Kuruluşlar İçin Kontrol Listesi

Yönetim ve Organizasyon

Yönetim kurulu seviyesinde rekabet hukuku risk iştahı belirlenmeli; uyum programı iç denetim planına gömülmeli.
Rekabet Uyum Sorumlusu ve çapraz iş birimleri (hukuk, risk, satış, IT, veri) atanmalı.

Politika ve Eğitim

Bilgi değişimi politikası: Hangi verinin hassas olduğu yalın örneklerle belirlenmeli.
Toplantı/Derneklere katılım protokolü: Gündem, tutanak ve toplantıyı terk etme prosedürü.
Eğitim ve testler: Yıllık zorunlu eğitim, rol-bazlı vaka çalışmaları.

Süreç ve Kontrol

Üçüncü taraflarla sözleşmeler: Danışman, birlik, kart şeması, BKM, yazılım sağlayıcıları ile veri akışına ilişkin “no-exchange” maddeleri, teminatlar.
MFN ve münhasırlık gözden geçirme: Sözleşme kalıplarında daraltma, süre ve pazar payı eşikleri.
API ve erişim: Teknik-hukuki eşitlik ve şeffaf tarife; SLA’ların yayımlanması.
İç yazışma hijyeni: “Piyasayı birlikte yükseltelim”, “anlaştık mı?” gibi ifadelerden kaçınılmalı; meşru gerekçeler belgelenmeli.
Erken uyarı sistemi: Fiyat artışlarının eş zamanlı ve açıklamasız benzeşmesi tespit edildiğinde hukuk birimi uyarılmalı.
Yerinde inceleme planı: Dijital arama için IT hazırlığı, anahtar kelime listeleri, legal privilege sınırları ve yönlendirme.

Olay Yönetimi

İç soruşturma protokolü: İddia/şikâyet aldığında hızlı, belgeli ve bağımsız inceleme.
Pişmanlık/uzlaşma değerlendirmesi: Zamanlama, risk ve fayda analizi.

12) Sektörel Kesişen Konular

Regülasyon ve rekabetin uyumu: BDDK/TCMB önlemleri rekabet analizini tamamen bertaraf etmez; fiyat/tavan kararları olsa bile oyuncular arası gelecek yönlü firma verisi paylaşımı kural dışıdır.
KVKK ve veri paylaşımı: Açık rıza ve veri minimizasyonu tek başına rekabet hukukuna uyumu garanti etmez; rekabet analizi bağımsız yürütülmelidir.
Sürdürülebilirlik ve yeşil finans: Ortak hedef (ör. “yeşil kredi kriterleri”) belirlenirken geleceğe dönük fiyat/marj planlarını içeren koordinasyondan kaçınılmalı; standard-setting şeffaf, açık katılımlı ve ayrımcı olmayan olmalıdır.

13) Sık Yapılan Hatalar ve “Kırmızı Bayraklar”

Dernek/çalıştaylarda gelecek dönem faiz/komisyon konuşulması.
“Piyasa lideri böyle yapıyor, biz de uyarlayalım” türü e-postalar.
Üçüncü taraf “benchmark” raporlarında taze ve şirket-bazlı veri.
Geniş MFN şartlarının kalıplaşmış sözleşmede varsayılan hale gelmesi.
API erişiminde iştirak-lehine örtülü ayrıcalıklar.
Büyük ihalelerde “teklif veriyormuş gibi yapma”, örtülü çekilme veya paylaşım.

14) Bankacılık ve Finans İçin Pratik Uyum Planı (90 Günlük Yol Haritası)

İlk 30 Gün

Sözleşme şablonlarının taranması: MFN, münhasırlık, paket, bağlama maddeleri.
Veri haritalaması: Hangi hassas bilgiler kimlerle, hangi sıklık ve araçla paylaşılıyor?
Toplantı/dernek takvimi ve temsilci listesi: Gündem ve “erkenden terk” kuralı.

31–60 Gün

API/SLA şeffaflık raporu; iştirak ve bağımsız fintech’e eşit muamele kontrolü.
Eğitim ve vaka simülasyonları; “hub-and-spoke” örnekleri.
İç arama-keşif ve anahtar kelime temizliği; dokümantasyon standartları.

61–90 Gün

Riskli maddelerde revizyon ve taahhüt hazır şablonları.
Erken uyarı gösterge paneli: Fiyat/komisyon paralel hareket alarmları.
Olay yönetim (pişmanlık-uzlaşma) protokolü ve yönetim sunumu.

15) Sonuç

Bankacılık ve finans ekosistemi; çok taraflı pazarlar, ağ etkileri ve veri yoğunluğu nedeniyle rekabet hukuku risklerinin en yüksek seyrettiği alanlardan biridir. 4054 sayılı Kanun’un m.4, m.6 ve m.7 sütunları; yatay/dikey ilişkileri, platform davranışlarını ve yoğunlaşmaları sıkı şekilde denetler. Uyumun anahtarı; hassas bilgi akışını yönetmek, MFN/münhasırlık ve paketleme gibi dikey şartları ölçülü kurgulamak, API ve altyapı erişimini eşitlikçi-şeffaf sunmak, sözleşme-yazışma hijyenini sağlamak ve olay yönetiminde pişmanlık/uzlaşma/taahhüt araçlarını stratejik kullanmaktır. Bu adımlar sadece ceza riskini değil, aynı zamanda itibar ve iş sürekliliği riskini de azaltır.

4054 sayılı Kanun, bankacılık, finans sektörü, Hukuki Danışmanlık, istanbulavukat, rekabet hukuku, rekabet kurumu, RKHK

Single Blog Title