Paylı Mülkiyette Geçit Hakkı Davası: Türk Medeni Kanunu Çerçevesinde Usule İlişkin Ayrıntılar ve Uygulamadaki Yansımalar

---

1. Giriş

Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetinde en çok tartışılan ve uygulamada en çok dava konusu yapılan sınırlı ayni haklardan biridir. Zira kamu yoluna doğrudan bağlantısı olmayan veya mevcut yolu ihtiyacı karşılamayan taşınmazların, kullanılabilir ve ekonomik değerini koruyabilmesi için geçit hakkı zorunlu bir çözüm olarak karşımıza çıkar.

Ancak sorun, paylı mülkiyete konu taşınmazlarda daha da karmaşık hale gelir. Çünkü bir taşınmaz üzerinde birden fazla kişinin paydaş olması, geçit hakkının kurulması veya kaldırılmasında hem maddi hukuk hem de usul hukuku bakımından özel sorunlar doğurur.

Bu makalede, paylı mülkiyette geçit hakkı davası ayrıntılı olarak ele alınacak; dava şartları, taraf teşkili, bedel, usul hükümleri ve uygulamada karşılaşılan problemler doktrin ve kanun çerçevesinde incelenecektir.

---

2. Paylı Mülkiyet Kavramı

2.1. Tanım

Türk Medeni Kanunu’na göre, bir taşınmaz üzerinde birden fazla kişinin belirli pay oranlarıyla malik olması “paylı mülkiyet”tir.

2.2. Özellikleri

• Her paydaş, taşınmazın tamamı üzerinde hakkı vardır, ancak bu hak payı oranında kullanılır.

• Paydaşlardan her biri tasarruf hakkını payı ölçüsünde kullanabilir.

• Taşınmaz üzerinde yapılacak işlemler, özellikle mülkiyetin bütününü ilgilendiren hallerde paydaşların tamamının katılımını gerektirir.

---

3. Geçit Hakkı ile Paylı Mülkiyetin Kesişim Noktası

Geçit hakkı davasında, lehine veya aleyhine geçit tesis edilecek taşınmazın tek bir malike ait olması durumunda dava görece daha basittir. Ancak taşınmaz paylı mülkiyete konu olduğunda:

• Lehine geçit hakkı istenen taşınmazın paydaşlarının tamamının davacı olması gerekir.

• Aleyhine geçit kurulacak taşınmazın paydaşlarının tamamı davalı olmalıdır.

Aksi halde dava eksik hasım nedeniyle usulden sakatlanır.

---

4. Hukuki Dayanaklar

4.1. Türk Medeni Kanunu (TMK)

• TMK m. 747–749: Geçit hakkının kurulması, bedeli ve sona ermesi.

• TMK m. 688–702: Paylı mülkiyet hükümleri.

• TMK m. 779 vd.: İrtifak haklarının genel hükümleri.

4.2. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

• HMK m. 27: Hukuki dinlenilme hakkı.

• HMK m. 115: Taraf ehliyeti ve dava şartları.

• HMK m. 124: Taraf değişikliği ve davaya yeni kişilerin dahil edilmesi.

• HMK m. 26: Taleple bağlılık ilkesi.

• HMK m. 297: Hükmün kapsamı.

4.3. Anayasa

• Anayasa m. 35: Mülkiyet hakkı.

• Anayasa m. 36: Hak arama özgürlüğü.

---

5. Paylı Mülkiyette Geçit Hakkı Davasında Taraflar

5.1. Davacı

• Lehine geçit hakkı tesis edilmesi istenen taşınmazın tüm paydaşları davacı olmalıdır.

• Paydaşlardan birinin tek başına dava açması yeterli değildir, çünkü dava sonucunda karar tüm paydaşları bağlar.

5.2. Davalı

• Aleyhine geçit kurulacak taşınmazın tüm maliklerinin davalı gösterilmesi gerekir.

• Paydaşlardan birinin davaya dahil edilmemesi, eksik hasım nedeniyle davanın usulen sakatlanmasına yol açar.

---

6. Dava Açma Şartları

1. Lehine geçit hakkı istenen taşınmazın kamu yoluna çıkışının olmaması veya mevcut yolun ihtiyacı karşılamaması.

2. Bedel ödenmesi için davacının ekonomik yeterliliği.

3. Paydaşların birlikte hareket etmesi.

4. Tapu kayıtlarının tam olarak ortaya konulması.

---

7. Usule İlişkin Ayrıntılar

7.1. Görevli ve Yetkili Mahkeme

• Görevli mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi.

• Yetkili mahkeme: Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi.

7.2. Bilirkişi İncelemesi

• Harita mühendisi (güzergâh belirleme).

• Ziraat mühendisi (tarımsal alanlardaki zarar).

• Gayrimenkul değerleme uzmanı (değer kaybı).

7.3. Keşif

Hakim, taşınmaz başında keşif yapar. Bu, paydaşların iddialarının somutlaştırılması açısından önemlidir.

7.4. Bedel Tespiti

• Bedel, aleyhine geçit kurulacak taşınmazın değer kaybı esas alınarak belirlenir.

• Paydaşların zarar oranları, payları oranında dikkate alınır.

---

8. Paydaşlar Arası İhtilaflar

• Bazı paydaşlar geçit hakkına rıza gösterirken, bazıları karşı çıkabilir.

• Bu durumda mahkeme, tüm paydaşların menfaat dengesini gözeterek karar vermek zorundadır.

• Paydaşlardan birinin menfaatinin tamamen zedelenmesi, hakkın kötüye kullanılması anlamına gelebilir.

---

9. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

1. Eksik hasım nedeniyle davaların reddedilmesi.

2. Paydaşlar arasında görüş birliği sağlanamaması.

3. Bedelin paylaştırılmasında çıkan anlaşmazlıklar.

4. Bilirkişi raporlarının yetersizliği.

5. Dava sürelerinin gereksiz yere uzaması.

---

10. Çözüm Önerileri

• Davacılar dava açmadan önce tapuda paydaş durumunu ayrıntılı incelemelidir.

• Mahkemeler, re’sen taraf teşkilini sağlamalıdır.

• Bedel tespitinde uzman bilirkişilere başvurulmalıdır.

• Paydaşların menfaat dengesi gözetilmelidir.

• Uzlaşma ve arabuluculuk mekanizmaları teşvik edilmelidir.

---

11. Sonuç

Paylı mülkiyette geçit hakkı davaları, klasik geçit hakkı davalarına göre daha karmaşıktır. Çünkü paydaşların çokluğu, davanın taraf sayısını artırmakta ve usul açısından titizlik gerektirmektedir.

Tüm paydaşların davada yer alması, bedelin paylara göre belirlenmesi ve usul kurallarına uyulması, davanın sağlıklı yürütülmesi için zorunludur.

Bu bağlamda mahkemelerin uygulamada daha dikkatli olması, bilirkişi raporlarının ayrıntılı hazırlanması ve taraf teşkilinin eksiksiz sağlanması, hem mülkiyet hakkının korunması hem de adaletin gerçekleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır.