Zorunlu Geçit Hakkı Davasında Yargılama Giderleri Kime Aittir? Türk Hukukunda Usule İlişkin Esaslar, Yargıtay Kararları ve Uygulamadaki Yansımalar

---

1. Giriş

Zorunlu geçit hakkı davaları, Türk Medeni Kanunu’nun 747 ve devamı maddelerine dayanan, taşınmaz mülkiyetinin etkin kullanılabilmesi için büyük önem taşıyan davalardır. Ancak bu davalar yalnızca geçit güzergâhının belirlenmesi veya geçit hakkının kurulmasıyla sınırlı değildir. En önemli tartışma konularından biri de, yargılama giderlerinin hangi tarafa ait olacağıdır.

Çünkü bu davalarda hem lehine geçit hakkı talep eden, hem de aleyhine geçit hakkı tesis edilen taraf çeşitli masraflara katlanmaktadır. Dava sonunda, harçlar, bilirkişi ücretleri, keşif giderleri, avukatlık ücretleri ve diğer tüm yargılama masraflarının hangi taraf üzerinde bırakılacağı, usul hukuku bakımından önemlidir.

Bu makalede, zorunlu geçit hakkı davalarında yargılama giderlerinin dağılımı; Türk Medeni Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Yargıtay içtihatları ve doktrin ışığında incelenecek, ayrıca uygulamadaki sorunlara ve çözüm önerilerine yer verilecektir.

---

2. Hukuki Dayanaklar

2.1. Türk Medeni Kanunu (TMK)

• TMK m. 747–749: Zorunlu geçit hakkının kurulması ve sona ermesi.

• TMK m. 748: Bedel karşılığı tesis edilmesi. Bu bedel ile yargılama giderlerinin farklı unsurlar olduğu özellikle belirtilmektedir.

2.2. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

Yargılama giderlerine ilişkin temel düzenleme HMK’dadır:

• HMK m. 323: Yargılama giderlerinin kapsamı (harçlar, bilirkişi, keşif, tanık, avukatlık ücreti vb.).

• HMK m. 326: Yargılama giderlerinin kural olarak haksız çıkan tarafa yükletilmesi.

• HMK m. 330: Tarafların kısmen haklı çıkması halinde giderlerin paylaştırılması.

• HMK m. 331: İstisnai durumlarda mahkemenin hakkaniyete göre giderlere hükmedebilmesi.

2.3. Anayasal Çerçeve

• Anayasa m. 36: Hak arama özgürlüğü.

• Anayasa m. 35: Mülkiyet hakkı.
  Her iki hakkın dengesi, yargılama giderleri bakımından da gözetilmelidir.

---

3. Yargılama Giderlerinin Unsurları

1. Harçlar (dava açma, istinaf, temyiz harçları).

2. Bilirkişi Ücretleri (harita mühendisi, ziraat mühendisi, hukukçu bilirkişi vb.).

3. Keşif Masrafları.

4. Tanık Ücretleri.

5. Avukatlık Ücreti (AAÜT uyarınca).

6. Diğer Giderler (tebligat, posta, dosya inceleme vb.).

---

4. Kural: Haksız Çıkan Taraf Giderlere Katlanır

HMK m. 326 açık hüküm koymuştur:

“Kanunda yazılı haller dışında, yargılama giderleri aleyhine hüküm verilen tarafa yükletilir.”

Dolayısıyla kural, geçit hakkı davasını kaybeden tarafın giderlere katlanmasıdır. Ancak zorunlu geçit hakkı davalarında bu kural her zaman doğrudan uygulanmaz. Çünkü geçit hakkı, kanundan doğan bir ihtiyaçtır.

---

5. Zorunlu Geçit Hakkı Davalarında Özel Durumlar

5.1. Lehine Geçit Talep Eden Tamamen Haklı Çıkarsa

• Yargılama giderleri aleyhine geçit kurulan tarafa yüklenir.

• Ancak bedel ayrı olarak ödenir; bu, yargılama gideri değildir.

5.2. Talep Kısmen Kabul Edilirse

• HMK m. 330 uyarınca giderler orantılı paylaştırılır.

• Örneğin davacı 4 metre genişliğinde yol ister, mahkeme 2 metreye hükmederse; giderler taraflar arasında paylaştırılır.

5.3. Davacı Tamamen Haksız Çıkarsa

• Tüm giderler davacıya yüklenir.

5.4. Hakkaniyet Gerektiren Haller

• HMK m. 331 uyarınca mahkeme, zorunlu geçit hakkının niteliği gereği giderleri farklı şekilde paylaştırabilir.

• Yargıtay da birçok kararında, geçit hakkı davalarında giderlerin tarafların durumuna göre paylaştırılması gerektiğini vurgulamıştır.

---

7. Uygulamada Sorunlar

1. Bedel ile Yargılama Giderinin Karıştırılması

   • Mahkemeler zaman zaman bu iki kalemi yanlış değerlendirir.

2. Eksik Hasım Nedeniyle Davaların Uzaması

   • Tüm maliklerin davaya dahil edilmemesi yeni masraflar doğurur.

3. Bilirkişi Masraflarının Ağırlığı

   • Geçit davalarında en büyük gider kalemini bilirkişi ücretleri oluşturur.

---

8. Çözüm Önerileri

• HMK m. 326–331 hükümlerinin geçit hakkı davalarında daha öngörülebilir şekilde uygulanması.

• Yargıtay içtihatlarının alt mahkemelerde standartlaştırılması.

• Bilirkişi ücretlerinin makul seviyeye çekilmesi.

• Davacıların dava öncesinde sulh ve arabuluculuk yollarına teşvik edilmesi.

---

9. Sonuç

Zorunlu geçit hakkı davalarında yargılama giderleri, kural olarak haksız çıkan tarafa yüklenir. Ancak davanın niteliği gereği, hakkaniyet ilkesi devreye girebilir ve giderler taraflar arasında paylaştırılabilir.

En önemli nokta şudur: Bedel ile yargılama gideri ayrı kalemlerdir. Davacı geçit bedelini öder; ancak yargılama giderlerinin hangi tarafa yükletileceği, davadaki haklılık oranına göre belirlenir.

Yargıtay’ın istikrarlı kararları da, bu davalarda giderlerin hakkaniyetli bir şekilde taraflara dağıtılması gerektiğini göstermektedir.