İstinaf Mahkemesi Kararı ve Aleyhe Bozma Yasağı

1. Giriş

Türk ceza yargılamasında istinaf, ilk derece mahkemesi kararlarının yeniden incelenmesini sağlayan olağan kanun yoludur. 2016 yılından bu yana faaliyette olan Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM), hem usul hem esas bakımından denetim yetkisine sahiptir. Ancak BAM’ın karar verirken uymak zorunda olduğu önemli ilkelerden biri de aleyhe bozma yasağıdır.

Aleyhe bozma yasağı, ceza muhakemesinde sanığın haklarını koruyan temel güvencelerden biridir. Sanığın, yalnızca kendi başvurusu üzerine daha ağır bir yaptırımla karşılaşmaması için geliştirilmiş bir ilkedir. Bu makalede, istinaf mahkemesi kararlarını ve bu kararlar içinde aleyhe bozma yasağının işlevini ayrıntılı şekilde inceleyeceğiz.

2. İstinaf Mahkemesi Kararları

2.1. Genel Olarak

BAM, istinaf incelemesi sonunda çeşitli kararlar verebilir. CMK m. 280–285 arasında düzenlenen bu kararlar şunlardır:

Esastan red (onama),
Düzelterek onama,
Hükmün kaldırılması ve yeniden hüküm kurulması,
Dosyanın geri gönderilmesi,
Usul eksikliklerinin tamamlanması.

2.2. İstinaf Kararlarının Hukuki Etkisi

İstinaf kararı ile birlikte ilk derece hükmü kesinleşebilir.
Bazı istinaf kararları, temyize tabi olabilir (ör. 5 yıl ve üzeri hapis cezaları).
BAM, sanık lehine de aleyhine de karar verebilir; ancak bu noktada aleyhe bozma yasağı devreye girer.

3. Aleyhe Bozma Yasağı

3.1. Tanım

Aleyhe bozma yasağı, sadece sanığın veya müdafiinin başvurduğu kanun yolu incelemesi sonucunda sanığın durumunun ağırlaştırılamaması ilkesidir.

3.2. Hukuki Dayanak

CMK m. 307/4: “Yalnız sanık lehine başvurulmuşsa, hüküm sanığın aleyhine değiştirilemez.”
Bu düzenleme hem istinaf hem temyiz aşaması için geçerlidir.

3.3. Amacı

Sanığı kanun yoluna başvurmaktan caydıracak riskleri ortadan kaldırmak.
Savunma hakkını korumak.
Ceza adalet sisteminde güveni artırmak.

4. Aleyhe Bozma Yasağının İstinaftaki Uygulaması

4.1. Kim Başvurmuş?

Sanık veya müdafii başvurmuşsa: Yasağa mutlak uyulur. Sanığın cezası artırılamaz, yeni suç isnadı yapılamaz.
Cumhuriyet savcısı veya katılan da başvurmuşsa: Yasağın koruması kalkar; sanığın durumu ağırlaşabilir.

4.2. İncelemenin Sınırı

BAM, yalnızca başvuru sebepleriyle sınırlı inceleme yapmaz; kamu düzenine aykırılıkları re’sen gözetebilir. Ancak aleyhe değiştirme yasağı, kamu düzeni gerekçesiyle de aşılamaz.

4.3. Örnek Senaryolar

Örnek 1: Sanık lehine istinafa gidilmiş, savcı başvurmamış → ceza artırılamaz.
Örnek 2: Hem sanık hem savcı başvurmuş → BAM, cezada artış yapabilir.
Örnek 3: Yalnız katılan başvurmuş → yasağın koruması yoktur, ceza ağırlaşabilir.

5. Yargıtay ve BAM Uygulamaları

5.1. Yargıtay İçtihatları

Yargıtay, aleyhe bozma yasağını maddi ceza hukuku sonuçlarını ağırlaştıracak her türlü işlem için uygulamaktadır.
Bu bağlamda ceza süresinin artırılması, hapis cezasının ertelenmemesi veya seçenek yaptırımlara çevrilmemesi gibi kararlar yasağın ihlali sayılır.

5.2. BAM Kararları

Bölge Adliye Mahkemeleri, genellikle şu prensiplere bağlı kalmaktadır:

Sadece sanık başvurmuşsa, mevcut ceza korunur veya hafifletilir.
Yasağa rağmen ağırlaştırıcı hüküm kurulması hâlinde, Yargıtay bu kararı bozabilmektedir.

6. Aleyhe Bozma Yasağının Sınırları

6.1. Maddi Hata ve Kamu Düzeni

Bazı yazarlar, açık hesap hatalarının düzeltilmesinin yasağa aykırı olmadığını savunmaktadır. Örneğin, cezanın gün hesabında yanlışlık yapılmışsa bu durum yasağı ihlal etmez.

6.2. Lehe Kanun Uygulaması

Lehe kanun değişiklikleri veya infaz rejimiyle ilgili konular yasağın kapsamı dışındadır. Burada sanığın lehine bir düzenleme olduğundan yasağa aykırılık söz konusu olmaz.

6.3. İstinafın Re’sen İncelemesi

BAM, kamu düzenine aykırılıkları re’sen incelerken sanık lehine karar verebilir. Ancak aleyhe değiştirme yasağı nedeniyle aleyhe sonuç doğuracak re’sen karar veremez.

7. Doktrindeki Görüşler

Koruyucu yaklaşım: Çoğu yazar, yasağın sanık lehine güçlü bir güvence olduğunu ve daraltıcı yorumlanmaması gerektiğini savunmaktadır.
Esnek yaklaşım: Bazı görüşlere göre, yasağın aşırı katı uygulanması hâlinde kamu düzeni zarar görebilir; bu nedenle sınırlı esneklik tanınmalıdır.
Karşılaştırmalı hukuk: Avrupa ülkelerinin çoğunda da benzer bir koruma ilkesi vardır.

8. Stratejik Öneriler

8.1. Sanık ve Müdafi Açısından

Yasağı bilmek, istinaf dilekçesi yazarken risk almadan başvuru yapma imkânı sağlar.
Özellikle sadece sanık lehine başvurulduğu durumlarda, cezanın artmayacağı bilinerek güvenle istinafa gidilebilir.

8.2. Cumhuriyet Savcısı Açısından

Savcının başvuru hakkı, yasağın koruma alanını ortadan kaldırır. Bu nedenle savcı başvurusu olan dosyalarda sanığın aleyhine değişiklik mümkündür.

9. Sonuç

İstinaf mahkemelerinin karar verirken uymak zorunda oldukları en temel ilkelerden biri, aleyhe bozma yasağıdır. Yalnızca sanık lehine yapılan başvurularda sanığın durumunun ağırlaştırılamaması, ceza adalet sisteminin güvenliğini sağlayan önemli bir güvencedir.

Bölge Adliye Mahkemeleri, esastan inceleme yetkilerini kullanırken bu yasağa riayet etmek zorundadır. Yasağa aykırı verilen kararlar Yargıtay denetiminde bozulmakta, böylece ilke uygulamada da korunmaktadır.

Ada Ceren KENDİGELEN

Single Blog Title