Ceza Muhakemesinde İstinaf Nedir? (CMK m. 272–285)

1) Giriş: “İstinaf” neden vardır?

İstinaf, ceza yargılamasında ilk derece mahkemesi hükmünün hem hukuk hem de olay yönünden ikinci kez incelenmesini sağlayan olağan kanun yoludur. Amacı; maddi gerçeğe yaklaşmak, yargılama hatalarını hızlıca düzeltmek, Yargıtay’ın yalnızca hukuki denetim yapmasına imkân tanıyacak iki kademeli bir sistem kurmaktır. 20.07.2016’dan beri ülkemizde fiilen uygulanmakta olan istinaf, uygulamada “Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Daireleri” (BAM) tarafından yürütülür.

İstinafın ruhu, “hükmü tamamen yeniden gözden geçirme” yetkisinde yatar. Bu yönüyle temyizden (Yargıtay) farklıdır: Yargıtay kural olarak hukuka uygunluk denetimi yaparken, BAM hem hukuka uygunluğu hem de delillerin değerlendirilmesini denetler; gerektiğinde duruşma açar, tanık dinler, yeni delil toplar ve yeni bir hüküm kurabilir.

2) Dayanak ve kavramsal çerçeve

Temel hükümler: CMK m. 272–285 (İstinaf), m. 286–307 (Temyiz), m. 260 vd. (Kanun yolları)
Yargı mercii: Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Daireleri
Konu: İlk derece hükümlerine karşı başvurulabilir (itirazdan ayrıdır).
Nitelik: Olağan kanun yolu; hem hukuki hem olaysal denetim.

3) İstinafın kapsamı: Hangi kararlara gidilebilir, hangilerine gidilemez?

3.1. Kural

İstinaf, ilk derece mahkemelerinin hükümlerine karşı başvurulabilen bir yoldur. Hüküm; beraat, mahkûmiyet, düşme, ceza verilmesine yer olmadığı (CMK m. 223), güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi vb. nihai kararları kapsar.

3.2. İstisnalar / İstinafa tabi olmayanlar (pratikte en sık karıştırılanlar)

HAGB (Hükmün açıklanmasının geri bırakılması): Kanun yolu itirazdır; istinaf değildir.
Sulh ceza hâkimliği kararları: Bunlar merci itirazına tabidir.
Önödeme / uzlaşma sonucu verilen bazı kararlar: Dosyanın niteliğine göre çoğunlukla itiraz yoluna tabidir.
Mahkûmiyet dışı bazı ara kararlar: Kural olarak istinaf değil, itiraz kapsamındadır.

Pratik ipucu: “Karar bir hüküm mü?” sorusunu sorun. Hükümse büyük çoğunlukla istinafa tabidir; değilse öncelik itiraz yoludur.

4) Kimler istinafa başvurabilir?

Sanık, müdafi, yasal temsilci
Katılan (suçtan zarar gören sıfatını kazanmış olan) ve katılan vekili
Cumhuriyet savcısı
Mali sonuçlar yönünden: Katılan sıfatını almamış olan mağdur, yalnızca hukukî yararı bulunan kısımlar için.
Eş, altsoy, üstsoy gibi yakınlar; sanığın ölümü hâlinde menfaati etkilenenler (masraflar/mağduriyetler vb.)—dosyanın somut durumuna göre.

5) Süre, başlangıç ve hak düşürücü nitelik

Süre: 7 gün (CMK m. 273/1).
Başlangıç: Hükmün tefhiminden (yüze karşı açıklanmasından) itibaren; yoklukta verilmişse tebliğden itibaren.
Hak düşürücüdür: Sürede başvurulmayan hüküm kesinleşir.
Gerekçeli karar tebliği: Uygulamada süre çoğu kez gerekçeli kararın tebliğinden işlemeye başlar (yoklukta). Yüze karşı tefhimde ise tutanakta “kanun yolu” bildirimi yapılmışsa süre o andan başlar.
Eski hâle getirme: Kusursuz engel nedeniyle sürenin kaçırılması hâlinde CMK m. 40 vd. gündeme gelebilir (istisnaidir; somut ispat ister).

Pratik uyarı: Tefhimde “kanun yolu ve süresi” eksik/yanlış bildirilmişse, lehine olan bildirim dikkate alınabilir. Tutanakları kontrol edin.

6) Başvuru yeri ve yöntem: Nereye, nasıl?

Başvuru yeri: Hükmü veren mahkeme kalemi (CMK m. 273/2).
Yöntem: Dilekçe ile veya zabıt kâtibine tutanakla beyan.
Dilekçenin içeriği:
- Kararın esas ve karar numarası, tarihi, mahkeme adı
- Başvuranın kimliği, adresi, sıfatı (sanık, müdafi vb.)
- İstinaf sebepleri (hukuka aykırılıklar, delil değerlendirme hataları, usul eksikleri, cezanın bireyselleştirilmesi vb.)
- Sonuç istemi (kaldırma, beraat, ceza indirimi, düzelterek hüküm, tahliye vb.)
- İmza
Harç/masraf: Ceza yargılamasında istinaf için harç alınmaz; ancak tebligat, bilirkişi vb. yargılama giderleri söz konusu olabilir.

Not: Yalnızca “başvuru” dilekçesi verip, daha ayrıntılı “gerekçeli istinaf” sunmak da pratiktir. Ancak 7 günlük süre içinde en azından başvuru yapılmalıdır.

7) İstinaf sebepleri nasıl kurulmalı? (Strateji)

İstinaf, “olay ve hukuk” denetimi olduğundan iki kulvarda yürüyün:

Usule ilişkin aykırılıklar:

Hukuka aykırı delil (CMK m. 206/2, 217/2), hukuki dinlenilme hakkı ihlali, silahların eşitliği, savunma hakkı kısıtlaması (müdafi hazır bulunmaması, tercüman eksikliği), duruşmaya çağrının usulsüzlüğü, zorunlu müdafilik şartlarının gözetilmemesi, gerekçesizlik (Anayasa m. 141/3), aleyhe değiştirme yasağına (reformatio in peius) aykırılık (yalnız sanık lehine başvuru varken cezanın artırılması), eksik araştırma, delillerin toplanmaması, tanığın yüzleşme talebinin karşılanmaması vb.

Esasa (maddi vakıaya) ilişkin hatalar:

Delillerin yanlış değerlendirilmesi, soyut varsayımlarla mahkûmiyet, şüpheden sanık yararlanır ilkesinin ihlali, nitelikli hallerin yanlış uygulanması, kast/taksir tespitinde hata, hukuka uygunluk nedenlerinin (meşru müdafaa, hakkın kullanılması vb.) göz ardı edilmesi, cezanın tayini ve bireyselleştirmesinde hata (TCK m. 61–62), zincirleme suç/tek fiil ayrımı, temel ceza alt sınırından uzaklaşma gerekçesinin yetersizliği, haksız tahrik veya iyi hâl takdirinde isabetsizlik vb.

Teknik öneri: Her bir sebebi ayrı başlık yapın, delil → hukuki norm → sonuç üçlemesiyle ilerleyin; “somutlaştırılmış talep” (ör. beraat / kaldırma ve yeniden hüküm / düzelterek onama) belirtin.

8) İstinafın etkisi: Yürütmeyi durdurur mu, tutukluluk ne olur?

Kesinleşmeden infaz olmaz: Ceza yargısında hüküm kesinleşmeden infaza gidilemez. Bu nedenle istinaf başvurusu, mahkûmiyet infazını fiilen geciktirir.
Tutukluluk: Tutukluluk ayrı bir statüdür. İstinafta BAM, dosya üzerinden veya duruşmada tahliye talebini değerlendirir; tutukluluğun devamı veya kaldırılması kararı verebilir. Uzun tutukluluk, ölçülülük ve makul süre denetimi özellikle vurgulanmalıdır.
Adli kontrol: BAM adli kontrolün kaldırılması/değiştirilmesi hususunda da inceleme yapabilir.

9) Bölge Adliye Mahkemesi’nin (BAM) incelemesi: Usul, duruşma ve sınırlar

9.1. Dosya üzerinden ön inceleme

BAM, önce kabul edilebilirlik ve usul denetimi yapar: süre, başvuru ehliyeti, hükmün niteliği, başvuru mercinin doğruluğu. Eksiklik varsa red veya düzelterek ret gündeme gelebilir.

9.2. Duruşma yapma yetkisi

BAM, gerekli görürse duruşma açar (CMK m. 280). Duruşma; tanıkların yeniden dinlenmesi, keşif, bilirkişi, sanığın bizzat sorgulanması gibi işlemlere imkân tanır. Delil serbestisi kuraldır; BAM, olay yargısı yapabilir.

Duruşmanın açılacağı tipik hâller:

İlk derece, esasa etkili delili toplamamış/yanlış değerlendirmişse,
Gerekçesiz veya çelişkili değerlendirme varsa,
Sanığın savunması veya tanık beyanları yüz yüze tartışılmadan hüküm kurulmuşsa,
Cezanın belirlenmesinde bariz isabetsizlik mevcutsa.

9.3. İnceleme kapsamı ve sınırlar

BAM kural olarak başvuru sebepleri ile bağlı değildir; kamu düzenine aykırılıkları resen gözetebilir. Ancak aleyhe değiştirme yasağına dikkat: Yalnız sanık lehine başvuru varsa, BAM sanık aleyhine sonuç doğuracak şekilde cezayı artıramaz veya suç vasfını ağırlaştıramaz.

10) BAM karar türleri (CMK m. 280–285)

BAM, istinaf incelemesi sonunda şu sonuçlardan birine varabilir:

Esastan red (onama): İlk derece hükmünü yerinde bulur; başvuruyu reddeder. Hüküm BAM kararıyla kesinleşebilir veya koşullara göre temyize açık kalır.
Düzelterek esastan red (düzelterek onama): Hükümdeki hata/eksikliği düzeltir (ör. hesap hatası, fazla/eksik hak yoksunluğu hükmü, müsadere maddi hatası) ve sonucu değiştirmeden onar.
Kaldırma ve yeniden hüküm kurma: İlk derece hükmünü kaldırır; kendisi hüküm kurar. Bu, istinafın “ikinci derece mahkemesi” niteliğinin en belirgin sonucudur.
Bozma ve geri gönderme: Usule ilişkin ağır hata veya ilk derecece yapılması gereken işlemler varsa (ör. hiç savunma almadan hüküm), dosyayı bozup ilk dereceye geri gönderir.
Yargılamanın yenilenmesi yolunu açan tespitler: Çok istisnai olmakla birlikte resen gözetilecek ağır sakatlıklar için kanun yararına bozma sürecini tetikleyebilecek değerlendirmeler not edilebilir (uygulama pratiği).

Temyiz ilişkisi: BAM kararının temyize açık olup olmadığı, sonuç ceza ve suç tipine göre belirlenir (bkz. Bölüm 12).

11) Aleyhe değiştirme yasağı (reformatio in peius)

Ceza muhakemesinin temel güvencelerinden biridir. Sadece sanık (veya yalnız sanık lehine başvuru yetkisine sahip kişiler) istinafa gitmişse, BAM sanık aleyhine karar ağırlaştıramaz:

Cezayı artıramaz,
Suç vasfını ağırlaştıracak değişiklik yapamaz,
Hükmün sonuçlarını sanık aleyhine genişletemez.

Ancak Cumhuriyet savcısının veya katılanın aleyhe başvurusu varsa ya da sanık lehine başvuru yanında aleyhe başvuru da yapılmışsa, bu yasak işlemez.

12) Temyiz (Yargıtay) ile ilişki: Hangi BAM kararları temyize açık?

İstinaf, çoğu dosya için son durak olabilir. Ancak belirli koşullarda BAM kararları Yargıtay temyizine tabidir:

Sonuç ceza (hükmolunan hapis): 5 yıl ve üzeri hapis cezaları kural olarak temyize açıktır.
Suç türü bakımından kanunda temyize açık sayılan bazı kararlar (örneğin belirli katalog suçlar, güvenlik tedbirleri) — dosyanın niteliğine göre temyiz yolu açık kalabilir.
Beraat kararları: Kural olarak temyiz yolu açıktır; ancak önemli olan BAM’ın verdiği kararın niteliği ve kanundaki özel düzenlemelerdir.

Pratik kontrol listesi: BAM kararını aldıktan sonra, tefhim/tebliğ edilen kararda “temyiz yolu açık/kapalı” kısmını mutlaka inceleyin; 15 günlük temyiz süresini kaçırmayın.

13) İstinafta delil rejimi ve duruşmanın takdiri

İspat serbestisi: BAM, delilleri yeniden tartışabilir, yeni delil toplayabilir.
Duruşma açılması: Mümkün mertebe yüz yüzelik ve çelişmeli yargılama ilkesi gözetilir. BAM, “dosya üzerinden” yetinmek zorunda değildir.
Tanık dinletilmesi: İlk derece tanığı hiç dinlememiş veya yüzleştirme yapılmamışsa, BAM’da tanık ve sanık dinlenebilir.
Bilirkişi/keşif: Karmaşık teknik suçlar (bilişim, finansal suçlar, iş kazaları vb.) için bilirkişi/keşif yapılması mümkündür.
Zorunlu müdafilik ve tercüman: Müdafinin hazır bulundurulması gereken hâllerde eksiklik varsa BAM giderebilir; aksi hâlde kaldırma/bozma gerekir.

14) İstinafın infaz ve adli sicile etkisi

Kesinleşmeden infaz yok: Mahkûmiyet, BAM kararından sonra kesinleşirse infaza konu olur.
Adli sicil: Kesinleşmiş mahkûmiyet adli sicile işlenir; istinaf aşaması devam ediyorsa henüz kesinleşmemiş sayılır (istisnai infaz rejimleri saklı).
Tutukluluk süresi hesabı: BAM aşamasındaki tutukluluk süreleri, toplam tutukluluk ve makul süre denetiminde önem kazanır.

15) Uygulamada en sık yapılan hatalar (check-list)

7 günlük süreyi tefhim/tebliğ ayrımını karıştırarak kaçırmak.
Sadece “genel ifadelerle” istinaf sebebi göstermek; somut donelerle güçlendirmemek.
Aleyhe değiştirme yasağının varlığını/yokluğunu gözetmeden iddia kurmak.
İlk derecedeki usul sakatlıklarını net ve ayrı başlıklarla göstermemek.
Delil listesi ve “nasıl toplanmalıydı?” argümanını kurmamak.
Tahliye talebini ve ölçülülük denetimini ihmal etmek.
Gerekçeli karar tebliğini beklerken süreyi yanlış hesaplamak.
Sadece “hukuki” anlatı kurup olaysal hataları gözden kaçırmak (ya da tersi).

16) Örnek yapı: Ceza istinaf dilekçesi iskeleti

Aşağıdaki iskelet, dosyanın türüne göre uyarlanmalıdır. (Somut olay ve delillere göre özelleştirin.)

BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ
… CEZA DAİRESİ’NE
(Gönderilmek Üzere … … Ceza Mahkemesi’ne)

DOSYA NO: …/… E., …/… K.
BAŞVURAN (SANIK/KATILAN): Ad Soyad, TCKN, adres
MÜDAFİ/VEKİL: Av. … (Baro Sicil No …), adres
KARŞI TARAF: Cumhuriyet Savcılığı / Sanık / Katılan
KONU: … … Mahkemesi’nin …/…/20… tarih, …/… E. – …/… K. sayılı hükmüne karşı istinaf başvurumuz ve gerekçelerimizin sunulmasından ibarettir.

I. OLAY VE YARGILAMA SÜRECİ (Kısa Özet)

Suçlama, tarih, yer, isnat maddeleri, ilk derece yargılamasının seyri, toplanan deliller, hüküm özeti (ceza miktarı, beraat/mahkûmiyet vb.).

II. İSTİNAF SEBEPLERİ

1) Usule İlişkin Aykırılıklar

a) Savunma hakkının kısıtlanması (ör. mazerete rağmen yoklukta hüküm)
b) Zorunlu müdafi/tercüman eksikliği
c) Hukuka aykırı delillerin hükme esas alınması (m. 206/2, 217/2)
d) Gerekçesiz/çelişkili hüküm (Anayasa m. 141/3)
e) Aleyhe değiştirme yasağı ihlali ihtimali vb.

2) Esasa İlişkin Aykırılıklar

a) Şüpheden sanık yararlanır ilkesine aykırılık (delillerin yetersizliği)
b) Delillerin hatalı değerlendirilmesi / yüzleştirme eksikliği
c) Suç vasfında hata
d) Cezanın belirlenmesinde ve bireyselleştirmede (TCK m. 61–62) isabetsizlik
e) Nitelikli hallerin/manevi unsurun hatalı yorumu vb.

3) Delil Talepleri ve Duruşma İstemi

Şu tanıkların dinlenmesi, şu kayıtların celbi, bilirkişi incelemesi, keşif vb.

III. TAHLİYE/ADLİ KONTROL TALEBİ

Tutuklama nedenlerinin bulunmadığı, ölçülülük, makul süre ihlali, adli kontrolün yeterli olacağı.

IV. SONUÇ VE İSTEM

Hükmün kaldırılması ve beraat / cezadan daha azına hükmedilmesi / düzeltilerek onama / bozma ve iade vb.
Temyiz yolunun açık tutulması talebi (koşulları varsa).
Vekâlet ücreti ve yargılama giderleri talebi.

Ekler: Vekâletname, delil listesi, tebligat belgeleri, CD/USB vb.
Tarih – İmza

17) Sık sorulanlar (SSS)

S: Sadece “istinaf başvurusu yapıyorum” desem yeter mi?
C: Süre tutum açısından asgarî seviyede yeterli olabilir; ancak mutlaka gerekçeli istinaf verin. BAM’ın olaysal denetim yapabilmesi için somut sebep ve delil göstermek kritik.

S: İstinaf süresini kaçırdım, ne yapabilirim?
C: Eski hâle getirme çok sınırlı uygulanır; kusursuz engeli ispat gerekir. Aksi hâlde hüküm kesinleşir.

S: İstinafa gidince cezam artar mı?
C: Yalnız sanık lehine başvuru varsa aleyhe değiştirme yasağı nedeniyle ceza artırılamaz. Ancak savcılık/katılan aleyhe başvurmuşsa, risk vardır.

S: BAM duruşma açmak zorunda mı?
C: Hayır; gerek görürse açar. Fakat ciddi delil tartışması/eksikliği varsa, duruşma açılması beklenir.

S: İstinaf ne kadar sürer?
C: Dosya yoğunluğu ve delil taleplerine göre değişir; makul süre ilkesi geçerlidir. Uzayan tutukluluklar özellikle denetlenir.

18) Stratejik notlar

Tutanak okuması: Tefhimdeki kanun yolu bildirimi, sanığın beyanları, müdafii hazır olup olmadığı, usul itirazlarınız; hepsini satır satır kontrol edin.
Gerekçelendirme tekniği: Her başlıkta önce olayı anlatın, sonra hukuku (CMK/TCK/AYM/AİHM ilkeleri), ardından sonucu isteyin.
Delil planı: İlk derecenin eksik bıraktığı her delil için “ne, neden, nasıl” üçlemesiyle talep kurun: “Tanık X dinlenmelidir; çünkü …; usul: celp/SEGBİS …”.
Tutukluluk argümanı: Kaçma/karartma ihtimali somutlaştırılmamışsa, ölçülülük üzerinden adli kontrol alternatifi önerin.
Aleyhe başvuru kontrolü: Savcılık/katılan başvurdu mu? Dosyada varsa risk analizini müvekkille paylaşın.
Temyiz eşiği: BAM kararı geldikten sonra “temyiz yolu açık mı?” kutucuğunu o gün kontrol edin; 15 günü kaçırmayın.
Dilekçe dili: Öznel ifadelerden kaçının; kanıt ve hukuk odaklı, kısa paragraflı ve başlıklı yazın.

19) Kontrol Edilmesi Gerekenler

Karar hüküm mü? (Evetse istinaf; değilse itiraz)
Süre: 7 gün; başlangıç tefhim/tebliğ
Yetkili merci: Hükmü veren mahkeme → BAM Ceza Dairesi
İçerik: Usul + esas sebepleri ayrı başlıklar
Delil talepleri ve duruşma istemi somut
Tahliye/adli kontrol talebi var
Aleyhe değiştirme yasağı kontrol edildi
Temyiz koşulları (5 yıl ve üzeri vb.) gözden geçirildi

20) Sonuç

Ceza muhakemesinde istinaf, ilk derece hükmünün olay ve hukuk yönünden ikinci kez tartışıldığı, hızlı ve etkili düzeltme olanağı sağlayan ana kanun yoludur. Başarılı bir istinaf; (i) süreye riayet, (ii) usul ve esas sebeplerinin ayrı ve güçlü kurulması, (iii) delil planı ve duruşma stratejisinin doğru seçimi, (iv) aleyhe değiştirme yasağı ve temyiz eşiğinin dikkatle yönetilmesi ile mümkün olur. Her dosyada amaç; ya hükmün kaldırılıp yeni hüküm kurulması ya da en azından “düzelterek” adil bir sonuca ulaşılmasıdır. Bu da ancak somut deliller, net hukuki çerçeve ve ikna edici bir anlatıyla sağlanır.

Örnek istinaf paragrafı — “Şüpheden sanık yararlanır”

“Dosyada mahkûmiyete esas alınan tek delil, müştekinin kovuşturma aşamasındaki soyut beyanıdır. Olay yeri görüntüsü, HTS, parmak izi, DNA gibi objektif delil bulunmamaktadır. Tanık A’nın anlatımı ‘duyuma’ dayalıdır; yüzleştirme yapılmamıştır. CMK m. 217 gereği hüküm, duruşmada tartışılan ve hukuka uygun delile dayanmalıdır. Bu hâliyle ‘şüpheden sanık yararlanır’ ilkesi uyarınca beraat gerekir; aksi hâlde en azından mahkûmiyet için yeterli, kesin ve inandırıcı delil bulunmadığından hükmün kaldırılarak beraat kararı verilmesi gerekir.”

Ada Ceren KENDİGELEN

Single Blog Title