Karşılıksız Çek Sorunu: Hukuki Niteliği, Uygulamadaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri

---

1. Giriş

Çek, Türk ticaret hayatında en yaygın kullanılan ödeme araçlarından biridir. Hem kredi fonksiyonu hem de ödeme aracı olma özelliği nedeniyle iş dünyasında güven temelini oluşturur. Ancak çekin güvenilirliğini sarsan en önemli problem, karşılıksız çek sorunudur. Bu sorun, sadece alacaklıları değil, ticari hayatın bütününü etkileyen zincirleme sonuçlar doğurur.

Bu makalede karşılıksız çek olgusu, Türk Ticaret Kanunu (TTK), Çek Kanunu, Türk Ceza Kanunu (TCK), Yargıtay kararları, MASAK düzenlemeleri ve karşılaştırmalı hukuk perspektifiyle ele alınacaktır. Ayrıca uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri de değerlendirilecektir.

---

2. Çek Hukukunun Temel Fonksiyonları

• Ödeme Aracı Olma: Çek, nakit yerine kullanılan ve derhal ödenmesi gereken bir araçtır.

• Kredi Fonksiyonu: Vadeli çek uygulaması ile çek, fiilen kredi aracına dönüşmüştür.

• Güven Fonksiyonu: Çekin en önemli özelliği, piyasada güven unsurunu temsil etmesidir.

Karşılıksız çek sorunu, bu fonksiyonların tamamını zedelemekte, ticari hayatta belirsizlik yaratmaktadır.

---

3. Karşılıksız Çek Suçunun Hukuki Çerçevesi

3.1. Yasal Dayanaklar

• 5941 sayılı Çek Kanunu: Çekin şekil şartlarını, ibraz sürelerini ve karşılıksız çek düzenleme fiilini düzenler.

• TTK m. 780 vd.: Çekin zorunlu unsurlarını belirler.

• İİK ve HMK: Çeklerin icra takibinde kullanılmasına ilişkin kuralları içerir.

3.2. Karşılıksız Çek Fiilinin Hukuki Niteliği

• Çek, ibrazında ödenmezse “karşılıksız” hale gelir.

• Bu durumda hem cezai sorumluluk (çek düzenleyen hakkında adli yaptırımlar) hem de hukuki sorumluluk (alacaklıya ödeme yükümlülüğü) doğar.

3.3. Yargıtay İçtihatları

Yargıtay, çekin karşılıksız çıkmasını ticari hayatta güvenin sarsılması olarak yorumlamakta; ancak cezai sorumluluk açısından şekil şartlarına çok sıkı bağlı kalmaktadır.

---

4. Uygulamadaki Sorunlar

1. Vadeli Çek – Hukuki Belirsizlik: Çek hukuken vadeli olamaz; fakat piyasada fiilen vadeli çek kullanılmaktadır. Bu durum karşılıksızlık halinde büyük sorun yaratır.

2. Cezai Yaptırımların Etkinliği: Karşılıksız çek suçuna yönelik hapis cezası tartışmalı hale gelmiş, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarıyla “ekonomik suça hapis olmaz” ilkesi gündeme gelmiştir.

3. Alacaklıların Korunması: Çek alacaklısı çoğu zaman icra takibinde uzun süreçlerle karşı karşıya kalır.

4. Bankaların Sorumluluğu: Bankaların, çek düzenleyenler hakkında daha etkin risk kontrol mekanizmaları oluşturması gerektiği tartışılmaktadır.

5. Ekonomik Etkiler: Karşılıksız çekler, güvenin sarsılması yoluyla ticari hayatı yavaşlatır, nakit akışını bozar.

---

5. Karşılaştırmalı Hukuk

• ABD: Elektronik çek sistemleri sayesinde karşılıksız çek oranı oldukça düşmüştür.

• AB: eIDAS Tüzüğü ile elektronik imza ve dijital kayıtların güvenliği sağlanmış, bankaların denetim yükümlülüğü artırılmıştır.

• Asya Ülkeleri: Singapur ve Güney Kore’de dijital senet uygulamalarıyla karşılıksız çek olgusu minimize edilmiştir.

Türkiye’de de benzer bir dijitalleşme ve bankacılık entegrasyonu zorunlu hale gelmektedir.

---

6. Çözüm Önerileri

1. TTK ve Çek Kanunu Revizyonu: Vadeli çek uygulamasının yasal zemine oturtulması.

2. Elektronik Çek Sistemi: Blokzincir tabanlı e-çek uygulamasıyla sahtecilik ve karşılıksızlık sorununun azaltılması.

3. Bankaların Yükümlülüğü: Bankaların çek düzenleyenlerin risk durumunu daha şeffaf bir şekilde paylaşması.

4. Alternatif Uyuşmazlık Çözümü: Karşılıksız çek alacaklarında hızlı tahkim ve arabuluculuk sistemlerinin teşvik edilmesi.

5. Cezai Yaptırımların Düzenlenmesi: Hapis yerine etkin para cezaları ve ticaretten men gibi yaptırımların öne çıkarılması.

6. MASAK Denetimi: Karşılıksız çeklerin kara para aklama ve kayıt dışı ekonomiyle bağlantılarının daha etkin izlenmesi.

---

7. Sonuç

Karşılıksız çek sorunu, Türk ticaret hayatında yalnızca bir alacak-borç meselesi değil, aynı zamanda ekonomik güvenlik problemidir. Bu sorun:

• Hukuki,

• Ekonomik,

• Sosyal ve

• Uluslararası boyutları olan çok yönlü bir meseledir.

Türkiye’nin elektronik çek uygulamasına geçmesi, yasal revizyonlar yapması ve bankacılık sistemini güçlendirmesi halinde karşılıksız çek olgusu önemli ölçüde azaltılabilir.

📌 Son tahlilde, çekin güven fonksiyonu korunmadıkça ticaretin sürdürülebilirliği tehlikeye girer. Dolayısıyla karşılıksız çek sorunu, Türk hukukunun ve ekonomisinin öncelikli çözüm alanlarından biri olarak kalmaya devam edecektir.