Alacağın Temliki Nedir? Hukuki Açıdan Kapsamlı Bir İnceleme
Giriş
Günümüzde ekonomik ilişkilerin çeşitlenmesi, alacak-borç ilişkilerinin de hem nitelik hem nicelik olarak artmasına neden olmuştur. Ticari hayatta nakit akışının hızlandırılması, riskin azaltılması ya da finansman sağlanması gibi birçok nedenle alacakların devri yani alacağın temliki, hukuk sistemimizde önemli bir yer tutmaktadır. Türk Borçlar Kanunu (TBK) bu kurumu ayrıntılı şekilde düzenlemiş ve tarafların hak ve yükümlülüklerini açıkça belirlemiştir.
Bu makalede, alacağın temliki kavramı hem teorik hem de uygulama boyutuyla ele alınacak, ilgili yargı kararları ve karşılaştırmalı hukuk perspektifinden bakılarak konunun daha iyi anlaşılması sağlanacaktır.
1. Alacağın Temliki Tanımı ve Hukuki Niteliği
Alacağın temliki, mevcut bir alacak hakkının, alacaklı tarafından bir üçüncü kişiye devredilmesidir. Temlik işlemi, bir borcun değil, borç ilişkisi içindeki alacak hakkının el değiştirmesidir.
📘 Türk Borçlar Kanunu Madde 183:
“Alacaklı, borçlunun rızasını almaksızın alacağını üçüncü kişiye devredebilir.”
Bu düzenleme doğrultusunda, alacağın temliki için borçlunun rızası gerekmediği açıkça belirtilmiş; ancak bildirim yükümlülüğü öngörülmüştür.
2. Alacağın Temliki Şartları
2.1. Geçerli ve Mevcut Bir Alacak Olmalı
Devredilen hak, hukuken geçerli bir alacak olmalıdır. Gelecekte doğması muhtemel ya da tartışmalı bir alacağın temliki, ancak şarta bağlı olarak yapılabilir.
2.2. Temlik Edenin Yetkili Olması
Temlik işlemi, tasarruf işlemi niteliğinde olduğu için temlik edenin, alacak üzerinde tasarruf yetkisi bulunmalıdır. Bu yetki yoksa temlik geçersiz olur.
2.3. Temlik Sözleşmesinin Yapılması
Temlik, alacaklı ile temlik alan arasında yapılan bir sözleşme ile gerçekleşir. Kanunen yazılı şekil şartı bulunmamakla birlikte, uygulamada ispat kolaylığı sağladığı için yazılı şekilde yapılması önerilir.
2.4. Borçluya Bildirim
Borçlunun rızası gerekmez ancak temlikin borçluya bildirilmesi gerekir. Bildirim yapılmadıkça borçlu, eski alacaklıya ödeme yaparak borcundan kurtulabilir.
3. Alacağın Temlik Türleri
3.1. Adi Temlik
Herhangi bir güvence ya da teminat amacı olmaksızın yapılan temliktir. Genellikle finansal işlemlerde kullanılır.
3.2. Teminat Temliki
Bir borcun güvence altına alınması amacıyla yapılan temliktir. Temlik edilen alacak, borç ödenene kadar yeni alacaklıda kalır ve asıl borç ödendiğinde geri verilir.
3.3. İvazlı ve İvazsız Temlik
-
İvazlı temlik: Alacak bir bedel karşılığı devredilir.
-
İvazsız temlik: Alacak karşılıksız olarak devredilir. Bu durumda bağış hükümleri uygulanabilir.
3.4. Gizli Temlik
Borçlunun haberdar edilmediği, hatta temlikin gizli tutulduğu durumdur. Uygulamada bazı finansal kurumlar tarafından kullanılır. Ancak borçlu temlikten haberdar olmadığı sürece, eski alacaklıya yaptığı ödemeler geçerli sayılır.
4. Taraflar Açısından Alacağın Temliki
4.1. Temlik Eden (Eski Alacaklı)
Artık borçludan alacağını talep etme hakkını kaybeder. Temlik sözleşmesiyle birlikte, alacağı üzerindeki tasarruf yetkisini de devreder.
4.2. Temlik Alan (Yeni Alacaklı)
Alacak hakkı, devralınan miktar ve koşullarla birlikte yeni alacaklıya geçer. Temlik edilen alacakla birlikte fer’i haklar (faiz, rehin hakkı vb.) da geçer.
4.3. Borçlu
Borçlu, temlikten haberdar edilmediği sürece eski alacaklıya ödeme yapabilir. Temlikten haberdar edildikten sonra, ödeme muhatabı değişmiş olur.
5. Alacağın Temlikinin Hükümleri
-
Alacaklı değişir.
-
Fer’i haklar devredilir: Temlik ile birlikte rehin, kefalet gibi güvenceler de yeni alacaklıya geçer.
-
Borçluya karşı def’i ve itirazlar korunur: Borçlu, alacağı devralan kişiye karşı, eski alacaklıya karşı sahip olduğu itirazları ileri sürebilir.
-
Çifte temlik durumunda öncelik sırası: Aynı alacak birden fazla kişiye temlik edilmişse, önce bildirimde bulunulan kişi ya da ilk olarak borçlu tarafından kabul edilen temlik geçerli olur.
6. Alacağın Temliki ile Diğer Hukuki Kurumların Karşılaştırılması
| Kriter | Alacağın Temliki | Halefiyet | Kefalet |
|---|---|---|---|
| Taraf Değişikliği | Alacaklı değişir | Alacaklı değişir | Değişmez |
| Borçluya Etkisi | Yeni alacaklıya ödeme yapar | Yeni alacaklıya ödeme yapar | Eski alacaklıya ödeme yapılır |
| Rıza Gerekir mi? | Hayır | Hayır | Evet |
| Hukuki Sonuç | Alacak devri | Alacağın kazanılması | Borca ek kişi eklenmesi |
7. Alacağın Temliki Uygulamada Nerelerde Kullanılır?
✅ Banka ve Finans Sektöründe
Kredilerin başka finansal kuruluşlara satılması (örneğin: varlık yönetim şirketlerine devri).
✅ Ticari Hayatta
Şirketler arası alacakların tahsilini hızlandırmak veya nakde çevirmek amacıyla alacakların factoring firmalarına devri.
✅ İcra ve İflas Hukukunda
İflas masasındaki alacakların devredilmesi.
✅ Devlet ve Kamu Kurumlarında
Vergi alacaklarının yapılandırılması ya da üçüncü kişilere devri.
8. Yargıtay Kararları Işığında Alacağın Temliki
Yargıtay içtihatları, alacağın temliki konusunda birçok temel noktayı vurgulamaktadır:
-
Yargıtay 13. HD, 2019/1523 E. – 2020/3789 K.
“Temlik edilen alacağın fer’i hakları da temlik alana geçer. Ancak borçlu, temlikten haberdar edilmeden yapılan ödemelerde sorumlu tutulamaz.”
-
Yargıtay 19. HD, 2020/4512 E. – 2021/1378 K.
“Çifte temlik halinde, borçluya daha önce bildirilen temlik geçerli sayılır.”
Bu içtihatlar, uygulamada temlikin şekil şartı, bildirim ve hakların devri konularında yol göstericidir.
9. Alacağın Temliki İle İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
-
Temlik sözleşmesi yazılı yapılmalıdır.
-
Borçluya resmi şekilde bildirim yapılmalıdır (Noter, taahhütlü mektup vb.).
-
Temlik edilen alacakla birlikte rehin, faiz ve kefalet gibi fer’i haklar da devredilir.
-
Temlikin ivazlı veya ivazsız olması vergisel sonuçlar doğurabilir.
-
Alacağın temliki, özellikle alacak satışı yapılan platformlarda ve fintech uygulamalarında dijital olarak da gerçekleştirilebilmektedir.
Sonuç
Alacağın temliki, borçlar hukukunun en önemli kurumlarından biri olup, alacaklının haklarını devredebilmesini sağlayan etkili bir araçtır. Gerek ticari hayatta gerekse bireysel borç ilişkilerinde, taraflara esneklik sağlar. Ancak bu işlemin usulüne uygun yapılması, hak kayıplarını önlemek açısından büyük önem taşır.
Yazılı sözleşme yapılması, borçlunun bilgilendirilmesi ve tarafların sorumluluklarının net şekilde belirlenmesi, olası uyuşmazlıkların önüne geçecektir. Gerek teorik bilgi gerekse uygulama açısından alacağın temliki, hukukçular için temel bir konudur ve her hukukçunun bu konuda donanımlı olması gerekir.
Hukuk Fakültesi öğrencisi Feride Sıla HELVACI
About Post Author
