ELBİRLİĞİ MÜLKİYETİNİN SONA ERMESİ
Mülkiyet hakkı, bireylerin malvarlıkları üzerindeki en temel haklardan biridir. Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen çeşitli mülkiyet türleri arasında yer alan elbirliği mülkiyeti, özellikle miras hukuku bağlamında öne çıkan, paylara ayrılmamış ortak mülkiyet türüdür. Elbirliği mülkiyetinde ortaklar, malın tamamına birlikte sahip olup, ferdi payları hukuken belirlenmemiştir. Bu durum, bazı avantajlar sağlamakla birlikte, uygulamada çeşitli uyuşmazlıklara da yol açabilmektedir. Özellikle elbirliği mülkiyetinin sona ermesi süreci, gerek teknik gerekse hukuki açıdan dikkatle yürütülmesi gereken bir konudur.
Bu makalede, elbirliği mülkiyetinin hukuki niteliği, sona erme yolları, uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri ayrıntılı olarak incelenecektir. Anahtar kavramlar arasında “elbirliği mülkiyeti”, “paylı mülkiyete geçiş”, “miras ortaklığı”, “ortaklık ilişkisinin sona ermesi”, “izaleyi şüyu davası” ve “tasarruf yetkisi” yer almaktadır.
Elbirliği Mülkiyeti Nedir?
Tanım ve Hukuki Nitelik
Elbirliği mülkiyeti, birden fazla kişinin belirli bir mal üzerinde paylara ayrılmaksızın ortaklaşa mülkiyet hakkına sahip olmasıdır. Ortaklardan her biri malın tamamı üzerinde hak sahibidir; ancak bu hak, diğer ortakların rızası olmadan tek başına kullanılamaz. Elbirliği mülkiyeti, çoğunlukla kanuni bir düzenleme sonucu ortaya çıkar ve en yaygın örneği miras ortaklığıdır.
Paylı Mülkiyet ile Farkı
Elbirliği mülkiyeti ile paylı mülkiyet arasındaki temel fark, payların belirli olup olmamasıdır. Paylı mülkiyette her malik, belirli bir oranla malın sahibi olup, kendi payı üzerinde tasarrufta bulunabilir. Oysa elbirliği mülkiyetinde bu tür bireysel tasarruf mümkün değildir. Her türlü işlem, tüm ortakların oybirliği ile gerçekleştirilmelidir.
Elbirliği Mülkiyetinin Sona Erme Nedenleri
1. Ortakların Anlaşması ile Sona Erme
Elbirliği mülkiyetin en basit sona erme şekli, ortakların anlaşmasıdır. Ortaklar, söz konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyet ilişkisini sonlandırmak üzere karşılıklı olarak uzlaşabilirler. Bu anlaşma ile:
-
Mal paylı mülkiyete dönüştürülebilir,
-
Tam bir ferdi mülkiyet kurulabilir,
-
Mal satılarak bedeli paylaşılabilir.
Bu tür durumlarda, işlem genellikle tapu müdürlüğünde resmi olarak kayıt altına alınır.
2. Mahkeme Kararıyla Sona Erme (İzaleyi Şüyu)
Ortaklar arasında anlaşma sağlanamazsa, her bir ortak mahkemeye başvurarak elbirliği mülkiyetin sona erdirilmesini talep edebilir. Uygulamada bu dava türüne izaleyi şüyu veya ortaklığın giderilmesi davası denir.
Mahkeme, taşınmazın niteliğine göre ya aynen taksim (bölerek paylaşma) ya da satış yoluyla paylaşma kararı verir. Bu dava sonucunda elbirliği mülkiyet sona erer ve mal, paylı mülkiyete geçer veya nakde çevrilerek bölüştürülür.
3. Paylı Mülkiyete Geçiş
Bazı durumlarda elbirliği mülkiyet, doğrudan paylı mülkiyete dönüştürülerek sona erdirilir. Bu genellikle ortaklar arasında yapılan resmi bir anlaşma ile mümkündür. Taraflar, malın paylarının oranını belirler ve bu oranlar tapuya tescil ettirilir.
Bu geçişin avantajı, her ortağın kendi payı üzerinde bağımsız tasarruf yetkisine sahip olmasıdır. Böylece ortaklık ilişkisi zayıflar ve bireysel mülkiyet öne çıkar.
4. Miras Paylaşımı
Miras hukukunda, miras bırakanın vefatıyla birlikte mirasçılar, terekeye elbirliği mülkiyeti ile sahip olurlar. Bu durumda elbirliği mülkiyeti, miras paylaşımı ile sona erer. Mirasçılar arasında payların belirlenmesi ve malların taksimi, elbirliği mülkiyetin son bulmasına neden olur.
Paylaşım, şu yollarla yapılabilir:
-
Anlaşma ile paylaşım,
-
Noter veya sulh hukuk mahkemesi gözetiminde resmî taksim,
-
Paylaşım davası açılarak mahkeme aracılığıyla paylaşım.
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
Ortakların Uzlaşamaması
Elbirliği mülkiyetin sona ermesindeki en büyük engel, ortaklar arasında uzlaşma sağlanamamasıdır. Özellikle miras yoluyla sahip olunan taşınmazlarda ortaklar farklı şehirlerde, hatta ülkelerde yaşayabilir. Bu da karar alma süreçlerini zorlaştırır.
Tapu ve Tescil İşlemleri
Elbirliği mülkiyet sona erdiğinde, yeni durumun tapuya tescil edilmesi gerekir. Bu tescil işlemi yapılmazsa, eski mülkiyet şekli resmî olarak devam ediyor görünür. Bu durum, ileride malın satışı, ipotek edilmesi veya devri sırasında ciddi sorunlara yol açar.
Payların Belirlenmesi ve Değerleme
Eğer mal paylaşılacaksa, öncelikle payların oranı ve malın toplam değeri belirlenmelidir. Özellikle taşınmazlar söz konusu olduğunda, değerleme işlemleri bilirkişi aracılığıyla yapılır. Tarafların bu değerlere itiraz etmeleri durumunda dava süreci uzayabilir.
Satışa Direnen Ortak
Elbirliği mülkiyeti olan taşınmazın satılabilmesi için tüm ortakların oybirliği gerekir. Ancak ortaklardan biri satışa karşı çıkarsa, diğerlerinin işlem yapması mümkün olmaz. Bu durumda tek çözüm yolu, izaleyi şüyu davası açmaktır.
Elbirliği Mülkiyetin Sona Ermesinin Hukuki Sonuçları
-
Tasarruf Yetkisi: Elbirliği mülkiyet sona erdiğinde her ortak, kendi payı üzerinde bağımsız tasarruf hakkı kazanır.
-
Malın Hukuki Statüsünün Değişimi: Taşınmazlar için tapu siciline işlenmesi gereken bu değişiklik, malikiyet türünü resmî olarak paylı hale getirir.
-
Vergisel Sonuçlar: Sona erme işlemleri sırasında, özellikle satış ve devirlerde tapu harcı ve vergi yükümlülükleri doğabilir.
-
Ortaklık İlişkisinin Bitmesi: Elbirliği mülkiyetin sona ermesiyle birlikte ortaklık hukuki olarak da son bulur. Herkes kendi malının sahibi haline gelir.
Elbirliği Mülkiyetin Sona Ermesinde Önerilen Stratejiler
1. Uzlaşma Yollarının Önceliklendirilmesi
Taraflar arasında diyalog kanallarının açık tutulması ve bir uzlaşma zemininde buluşulması, en az maliyetli ve en hızlı çözümdür.
2. Arabuluculuk Mekanizması
Elbirliği mülkiyetin sona ermesine ilişkin uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuk uygulamasının getirilmesi, mahkeme yükünü hafifletir ve taraflar arasında uzlaşı sağlama şansını artırır.
3. Dijital Tapu Uygulamaları
Tapu işlemlerinin dijital ortama aktarılması, özellikle farklı şehir veya ülkelerde bulunan ortaklar için kolaylık sağlar. E-devlet entegrasyonu bu noktada önemli bir adım olabilir.
4. Bilgilendirme ve Hukuki Danışmanlık
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Feride Sıla HELVACI
