Elektronik Çek (E-Çek) Sistemine Geçiş ve Hukuki Sorunlar
Elektronik Çek (E-Çek) Sistemine Geçiş ve Hukuki Sorunlar
1. Giriş
Kambiyo senetleri, ticari hayatın vazgeçilmez ödeme ve kredi araçları arasında yer almaktadır. Çek ise özellikle Türkiye’de ticari hayatta en yaygın kullanılan kıymetli evraklardan biridir. Ancak çeklerin fiziki olarak düzenlenmesi ve tedavül etmesi, hem sahtecilik hem de karşılıksız çek risklerini artırmaktadır. Bu nedenle, son yıllarda elektronik çek (e-çek) sistemine geçiş gündeme gelmiş, dijitalleşmenin ticaret hukukuna yansıyan en önemli boyutlarından biri olmuştur.
E-çek, fiziki çekin elektronik ortamda düzenlenmesi, iletilmesi ve ödenmesini sağlayan bir sistemdir. Bu sistem, çekin geleneksel işlevlerini korurken, elektronik imza, kayıtlı elektronik posta (KEP) ve güvenli bilgi sistemleri sayesinde daha güvenli ve hızlı işlem yapılmasını hedefler.
2. E-Çek Kavramı ve Hukuki Dayanak
2.1. E-Çek Nedir?
E-çek, Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen klasik çekin, elektronik imza ve güvenli elektronik sistemler kullanılarak dijital ortamda düzenlenmiş hâlidir. Çek, fiziki olarak matbu kâğıt üzerinde değil, elektronik ortamda oluşturulur ve bankacılık sistemi aracılığıyla hamiline ulaştırılır.
2.2. Hukuki Dayanak
- TTK m. 780 ve devamı → Çekin zorunlu unsurları düzenlenmiştir.
- 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu → Güvenli elektronik imza, el ile atılan imza ile aynı hukuki sonucu doğurur.
- 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri Kanunu → Elektronik ödeme araçlarının hukuki çerçevesini belirler.
- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) düzenlemeleri → Elektronik çek sisteminin teknik altyapısına yön verir.
2.3. Uygulamadaki Pilot Çalışmalar
Türkiye’de BDDK ve TÜBİTAK iş birliğiyle e-çek sistemine yönelik çalışmalar yapılmış; bazı bankalar pilot uygulamalar geliştirmiştir. Ancak sistem henüz tam anlamıyla hayata geçirilmemiştir.
3. E-Çek’in Avantajları
3.1. Güvenlik
- Fiziki sahtecilik riskini ortadan kaldırır.
- Elektronik imza sayesinde imzanın inkâr edilmesi mümkün değildir.
3.2. Hız ve Kolaylık
- Düzenleme, ciro ve ödeme elektronik ortamda yapılır.
- KEP üzerinden anında iletilebilir.
3.3. Maliyet ve Verimlilik
- Matbu çek defteri masrafları kalkar.
- Bankaların denetim yükü azalır.
3.4. İzlenebilirlik
- E-çek işlemleri dijital ortamda kaydedildiğinden geriye dönük denetim mümkündür.
- İbraz süreleri elektronik sistemle anında takip edilir.
4. E-Çek’in Hukuki Sorunları
4.1. Çekin Zorunlu Unsurları
TTK m. 780’de yer alan “çek” ibaresi, düzenleme tarihi, lehtar, imza gibi zorunlu unsurların elektronik ortamda nasıl gösterileceği tartışmalıdır.
4.2. Elektronik İmza Sorunları
Her ne kadar 5070 sayılı Kanun güvenli elektronik imzayı el yazısıyla eşdeğer kabul etse de, uygulamada elektronik imzanın güvenliği ve kimlik doğrulama sorunları gündeme gelmektedir.
4.3. Ciro ve Aval İşlemleri
- Fiziki çeklerde ciro ve aval imza ile yapılırken, e-çeklerde bunun elektronik imza ile nasıl uygulanacağı tartışmalıdır.
- Bankacılık sistemi üzerinden bu işlemlerin kayıt altına alınması zorunludur.
4.4. İbraz ve Ödeme Süreci
- TTK’da çekin ibraz süreleri düzenlenmiştir. Ancak e-çek sisteminde elektronik ibrazın başlangıç anı nasıl belirlenecektir?
- Bankaların elektronik ortamda karşılıksız çek şerhini nasıl koyacağı netleşmemiştir.
4.5. Yetkisiz Kullanım Riski
Dijital sistemler, siber saldırılar ve kimlik hırsızlığı riskini de beraberinde getirir.
5. Yargıtay’ın Yaklaşımı
E-çek sistemi Türkiye’de tam anlamıyla uygulamaya geçmediği için doğrudan Yargıtay kararları bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay’ın:
- elektronik imzanın geçerliliği,
- KEP’in delil niteliği,
- dijital belgelerin hukuki geçerliliği konularındaki kararları, e-çek için de yol gösterici olacaktır.
📌 Örneğin, Yargıtay HGK, 2016/1126 K.: Elektronik imza ile düzenlenen belgelerin hukuki geçerliliği kabul edilmiştir. Bu karar, e-çeklerin de hukuken geçerli olacağına işaret etmektedir.
6. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
E-çekin, TTK’da öngörülen şekli unsurların tamamını taşıması gerektiği; elektronik imza ile düzenlenen çekin kanuni çerçevede ancak açık yasal düzenleme ile mümkün olacağı savunulur.
Esnek Görüş
Elektronik imza ve KEP sisteminin güvenilirliği dikkate alındığında, e-çeklerin mevcut mevzuat çerçevesinde geçerli olduğu kabul edilmelidir.
7. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Mevzuat eksikliği: TTK’da e-çek kavramı açıkça düzenlenmemiştir.
- Teknolojik altyapı: Bankaların ve tacirlerin güvenli sistemlere erişiminde sorunlar vardır.
- Kullanıcı bilinci: Çoğu tacir, e-çekin işleyişi konusunda bilgi sahibi değildir.
- Uluslararası geçerlilik: E-çeklerin diğer ülkelerde tanınması sorunludur.
8. Çözüm Önerileri
- Yasal Düzenleme
TTK’da e-çek kavramı açıkça tanımlanmalı, zorunlu unsurlar elektronik ortamda netleştirilmelidir. - Bankacılık Sistemi
Bankalar arasında ortak bir e-çek platformu oluşturulmalı; tüm işlemler merkezi bir sistemde kayıt altına alınmalıdır. - Güvenlik Önlemleri
Elektronik imza, çift faktörlü doğrulama ve blockchain teknolojileri kullanılarak güvenlik artırılmalıdır. - Eğitim ve Bilgilendirme
Tacirler, muhasebeciler ve hukukçular için eğitim programları düzenlenmelidir. - Uluslararası Uyum
E-çek sisteminin uluslararası ödeme sistemleriyle uyumlu hale getirilmesi gereklidir.
9. Sonuç
Elektronik çek (e-çek), ticaret hukukunun dijital dönüşüm sürecindeki en önemli adımlardan biridir. Geleneksel çekin tüm işlevlerini koruyan, ancak elektronik imza ve güvenli sistemlerle daha güvenli hâle gelen e-çek, ticari hayatta önemli avantajlar sağlayacaktır.
Bununla birlikte, TTK’da açık düzenleme eksikliği, elektronik imzanın pratikteki sorunları, ciro ve aval işlemlerinin nasıl yürütüleceği, ibraz sürelerinin belirlenmesi ve siber güvenlik riskleri ciddi hukuki sorunlar doğurmaktadır.
Sonuç itibariyle, e-çek sistemine geçişin başarıyla uygulanabilmesi için hem mevzuatın güncellenmesi hem de bankacılık altyapısının güçlendirilmesi şarttır. Türkiye’de e-çek sisteminin tam anlamıyla uygulanması, ticari güvenliği artıracak ve kıymetli evrak hukukunda yeni bir dönemin kapısını aralayacaktır.
About Post Author
