Karşılıksız Çek Suçu ve Cezai Yaptırımlar
Karşılıksız Çek Suçu ve Cezai Yaptırımlar
1. Giriş
Çek, ticari hayatta güvenin sağlanması için kullanılan en önemli kıymetli evraklardan biridir. Ancak çekin işlevini yerine getirebilmesi, düzenleyen kişinin hesabında yeterli karşılığın bulunmasına bağlıdır. Aksi halde karşılıksız çek sorunu ortaya çıkar.
Karşılıksız çek düzenlenmesi, yalnızca özel hukuk bakımından değil, aynı zamanda ceza hukuku bakımından da yaptırıma bağlanmıştır. Bu husus, hem alacaklıyı korumak hem de çekin ticari güvenilirliğini sağlamak amacı taşır.
2. Karşılıksız Çek Kavramı
Karşılıksız çek, ibraz süresi içinde bankaya sunulan bir çekin, hesapta yeterli karşılık bulunmadığı için ödenmemesi durumudur.
Burada üç unsur önemlidir:
- Çekin kanuna uygun düzenlenmiş olması,
- Bankaya süresi içinde ibraz edilmesi,
- Çekin karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması.
Bu durumda banka, çekin arkasına “karşılıksızdır” şerhini düşmek zorundadır.
3. Hukuki Dayanak
3.1. Türk Ticaret Kanunu
TTK m. 795 ve devamı hükümleri, çekin ibrazı ve ödenmesine ilişkin düzenlemeler getirir. Çekte karşılık bulundurma yükümlülüğü, çekin ödeme aracı niteliğinin bir gereğidir.
3.2. 5941 Sayılı Çek Kanunu
Karşılıksız çek suçunun asıl düzenlemesi, 5941 sayılı Çek Kanunu’nda yer almaktadır. Bu kanunun 5. maddesi, karşılıksız çek düzenleyenlere uygulanacak cezai yaptırımları belirlemiştir.
3.3. Türk Ceza Kanunu ile İlişki
Karşılıksız çek suçu, doğrudan TCK’da düzenlenmemiştir. Ancak resmi belgede sahtecilik veya dolandırıcılık suçları ile birlikte gündeme gelebilir.
4. Karşılıksız Çek Suçunun Unsurları
4.1. Maddi Unsurlar
- Çek düzenlenmiş olmalı,
- Bankaya ibraz edilmiş olmalı,
- Hesapta yeterli karşılık bulunmamalı.
4.2. Manevi Unsur
Karşılıksız çek suçu kasten işlenebilen bir suçtur. Düzenleyenin, hesabında yeterli karşılık bulunmadığını bilerek çek düzenlemesi gerekir.
4.3. Hukuka Aykırılık
Çek düzenleme yasağına rağmen çek düzenlenmesi veya kasten karşılıksız çek verilmesi hukuka aykırılık unsurunu oluşturur.
5. Cezai Yaptırımlar
5.1. Adli Para Cezası
5941 sayılı Kanun’un 5. maddesi uyarınca karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında:
- Çek bedelinin karşılıksız kalan kısmı kadar,
- Her bir çek yaprağı için ayrı ayrı,
- Adli para cezası verilir.
Adli para cezası, çek bedelinden az olamaz ve her durumda çek düzenleme yasağı ile birlikte uygulanır.
5.2. Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Suçun en önemli yaptırımlarından biri de, fail hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirilmesidir. Bu yasak, mahkeme kararı ile uygulanır ve belirli bir süre devam eder.
5.3. Hapis Cezası İhtimali
Adli para cezasının ödenmemesi halinde bu ceza, hapis cezasına çevrilebilir. Böylece karşılıksız çek düzenleyen kişi fiilen özgürlüğünden mahrum bırakılabilir.
6. Zamanaşımı ve Dava Süreci
- Karşılıksız çek suçunda dava zamanaşımı süresi 8 yıldır.
- Çekin ibrazından sonra alacaklı, bankadan “karşılıksızdır” şerhi alarak savcılığa başvurabilir.
- Ceza davası, Asliye Ceza Mahkemesi’nde görülür.
7. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 19. CD, 2016/10245 E., 2018/5674 K.: “Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında, adli para cezası ile birlikte çek düzenleme yasağı da uygulanmalıdır.”
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: “Çek ödeme aracı olup, karşılıksız çek düzenlenmesi ticari güveni sarsar.”
- Yargıtay HGK, 2014/19-542 E., 2016/1251 K.: “Karşılıksız çek suçu taksirle işlenemez; failin kastı aranır.”
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
8.1. Vadeli Çek Sorunu
Her ne kadar kanunen çek vadeli düzenlenemese de, uygulamada ileri tarihli çekler kullanılmaktadır. Bu durum, ibraz tarihinin yanlış anlaşılmasına ve karşılıksızlık halinde sorumlulukların tartışılmasına yol açmaktadır.
8.2. Kısmi Karşılık Sorunu
Çek hesabında bedelin bir kısmı bulunuyorsa, banka bu kısmı ödemekle yükümlüdür. Ancak uygulamada alacaklıların çoğu, kısmi ödemeyi kabul etmemekte ve tamamını talep etmektedir.
8.3. İcra ve Ceza Süreçlerinin Paralelliği
Karşılıksız çek nedeniyle hem icra takibi hem de ceza davası açılabilmektedir. Bu iki sürecin birbiriyle uyumsuz yürütülmesi mağduriyetlere yol açmaktadır.
8.4. İyi Niyetli Üçüncü Kişiler
Karşılıksız çıkan çeklerin ciro yoluyla devredilmiş olması halinde, iyi niyetli hamil de mağdur olmaktadır. Bu durum ticari hayatın güvenini ciddi biçimde zedeler.
9. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Karşılıksız çekin cezalandırılması, ticari güvenin korunması için zorunludur. Aksi halde çekin ödeme aracı olma niteliği zedelenir.
Esnek Görüş
Çeklerin cezai yaptırımlarla değil, özel hukuk yollarıyla (icra, tazminat) korunması gerektiğini savunan görüş de vardır. Bu görüşe göre çek suçları, özgürlük hakkı bakımından orantısız yaptırımlara yol açmaktadır.
10. Çözüm Önerileri
- Eğitim: Çek düzenleyenlerin bilgilendirilmesi, karşılıksız çek oranını düşürür.
- Elektronik Çek Sistemi: Dijital çek uygulaması ile karşılıksızlık riski azalır.
- Bankaların Rolü: Bankalara daha etkin kontrol yükümlülüğü getirilmeli.
- Alternatif Yaptırımlar: Ceza yerine tazminat ve ekonomik yaptırımlar ön plana çıkarılmalı.
11. Sonuç
Karşılıksız çek suçu, ticari hayatın güvenliği açısından ciddi bir önem taşır. 5941 sayılı Çek Kanunu, bu suç için adli para cezası ve çek düzenleme yasağı öngörmüştür. Ayrıca ödeme yapılmazsa hapis cezası ihtimali de gündeme gelir.
Yargıtay uygulamaları, karşılıksız çek suçunu ticari hayatın güvenliği açısından titizlikle değerlendirmektedir. Her ne kadar bu konuda cezai yaptırımların ağır olduğu eleştirileri bulunsa da, ticari güveni sağlamak açısından karşılıksız çek suçunun önemi büyüktür.
Sonuç olarak, karşılıksız çek düzenlenmesi yalnızca bireysel bir alacak sorunu değil, aynı zamanda ticari düzenin istikrarı bakımından da bir kamu düzeni sorunudur.
About Post Author
