Sosyal Medyada Hakaret ve İfade Özgürlüğü Arasındaki Ayrım: Türk Hukuku, Uluslararası Düzenlemeler ve Güncel İçtihatlar Işığında Bir İnceleme

---

1. Giriş: Dijital Dünyada İfade Özgürlüğü ve Hakaret Sorunsalı

21. yüzyılın en önemli toplumsal dönüşümlerinden biri, iletişim araçlarının dijitalleşmesidir. Sosyal medya platformları, bireylerin düşüncelerini, eleştirilerini ve duygularını kolaylıkla paylaşabildiği alanlar haline gelmiştir. Ancak bu özgürlük, beraberinde ciddi hukuki sorunları da getirmiştir. Özellikle ifade özgürlüğü ile hakaret arasındaki ince çizgi, sosyal medya paylaşımlarında sıkça tartışma konusu olmaktadır.

Bir paylaşımın hangi noktada ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirileceği, hangi noktada hakaret suçu oluşturacağı, hem Türk hukuku hem de uluslararası hukuk bağlamında önemli bir meseledir. Zira demokratik bir toplumda ifade özgürlüğü vazgeçilmez bir haktır; ancak aynı zamanda kişilerin şeref ve haysiyet hakları da korunmalıdır.

Bu makalede, sosyal medyada hakaret ve ifade özgürlüğü arasındaki fark; Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Borçlar Kanunu (TBK), Anayasa, 5651 sayılı Kanun (Sosyal Medya Kanunu), AİHS, AİHM içtihatları ve karşılaştırmalı hukuk perspektifleri üzerinden ayrıntılı olarak incelenecektir.

---

2. Hukuki Kavramlar: Hakaret, İfade Özgürlüğü ve Eleştiri Hakkı

2.1. Hakaret Kavramı (TCK m. 125 vd.)

Türk Ceza Kanunu m. 125’e göre hakaret, “bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek somut bir fiil veya olgu isnat etmek ya da sövmek suretiyle kişinin onuruna saldırmak” olarak tanımlanır.

• Fail: Sosyal medya kullanıcısı olabilir.

• Mağdur: Gerçek kişi olabileceği gibi, kamu görevlileri veya tüzel kişilerin organları da olabilir.

• Unsurlar:

  • İsnadın veya sövmenin gerçekleşmesi,

  • Mağdurun onur ve şerefini zedeleyici nitelikte olması,

  • Kasten işlenmesi.

📌 Sosyal medya üzerinden hakaretin “alenen” işlenmesi söz konusudur; bu durumda ceza artırılır (TCK m. 125/4).

---

2.2. İfade Özgürlüğü (AY m. 26 – AİHS m. 10)

• Anayasa m. 26: “Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla açıklama ve yayma hakkına sahiptir.”

• AİHS m. 10: İfade özgürlüğü, demokratik toplumun temel taşlarından biridir.

Ancak bu özgürlük sınırsız değildir. Kamu düzeni, başkalarının şöhret ve haklarının korunması, milli güvenlik gibi sebeplerle sınırlandırılabilir.

---

2.3. Eleştiri Hakkı ile Hakaretin Ayrımı

• Eleştiri: Kamu yararı gözeten, ölçülü, kişisel saldırı içermeyen değerlendirmeler.

• Hakaret: Kişinin şeref ve haysiyetini zedeleyen, küçültücü, aşağılayıcı ifadeler.

📌 Örnek: Bir siyasetçiye “politikaları başarısız” demek eleştiridir; “yalancı” demek hakarettir.

2. Hakaret Suçu ve TCK’daki Düzenlemeler

2.1. Hakaret Suçu (TCK m. 125)

Madde metni özet:
Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden ya da sövmek suretiyle kişinin onuruna saldıran kişi, hakaret suçunu işlemiş olur.

• Basit şekli: 3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası.

• Alenen işlenmesi (sosyal medya): Ceza altıda bir oranında artırılır (m. 125/4).

• Mağdurun kamu görevlisi olması: Görevinden dolayı hakarete uğramışsa ceza artırılır (m. 125/3).

📌 Uygulama Örneği:
Twitter’da bir kişiye “şerefsiz” yazmak hakaret suçunu oluşturur. Paylaşım alenen yapıldığı için ceza artırımlı uygulanır.

---

2.2. İsnadın İspatı (TCK m. 127)

Eğer fail, isnat ettiği olgunun doğru olduğunu ispatlarsa hakaret suçu oluşmaz.

• Kamu yararını ilgilendiren konularda ispat serbesttir.

• Özel hayatla ilgili konularda ispat yalnızca mağdurun rızasıyla mümkündür.

📌 Örnek: Bir belediye başkanına “ihalede usulsüzlük yaptı” iddiası isnat edilirse, bu iddia belgelerle ispatlanırsa hakaret suçu oluşmaz.

---

2.3. Mağdurun Belirlenmesi (TCK m. 126)

Hakaretin yöneltildiği kişinin kim olduğunun belli olması gerekir. Sosyal medyada isim verilmeden, ima yoluyla da hakaret mümkün olabilir.

📌 Yargıtay Kararı: İma yoluyla yapılan ve hedefi toplum tarafından anlaşılabilen ifadeler hakaret suçunu oluşturur.

---

2.4. Zincirleme Hakaret (TCK m. 43)

Bir sosyal medya paylaşımı tekrar edilirse veya aynı kişiye yönelik birden fazla paylaşım yapılırsa zincirleme suç hükümleri uygulanır.

• Tek fiil sayılır, ancak ceza artırılır.

📌 Örnek: Bir kullanıcı aynı kişiye yönelik hakaret içerikli tweetleri birkaç gün üst üste paylaşırsa zincirleme suç hükümleri devreye girer.

---

2.5. Hakaretin Cezasızlık Halleri (TCK m. 128)

İddia ve savunma dokunulmazlığı çerçevesinde yapılan ifadeler hakaret suçunu oluşturmaz.

📌 Örnek: Bir avukatın dava dilekçesinde karşı taraf hakkında kullandığı sert ifadeler, hakaret suçu oluşturmaz.

---

3. Sosyal Medyada Hakaretin Nitelikli Halleri

3.1. Kamu Görevlisine Hakaret (TCK m. 125/3-a)

Görevinden dolayı bir kamu görevlisine hakaret edilirse ceza artırılır.
📌 Örnek: Polis memuruna görev sırasında sosyal medya üzerinden küfür edilmesi.

3.2. Dini Değerleri Aşağılama (TCK m. 216 ve 218)

Bir inancı aşağılama niteliğinde sosyal medya paylaşımı hakaretle birlikte nefret suçu kapsamında da değerlendirilir.

3.3. Hakaretin Basın ve Yayın Yoluyla İşlenmesi (TCK m. 125/4)

Sosyal medya, aleniyet unsurunu güçlendirdiği için hakaretin nitelikli hali sayılır.

---

4. Hakaret Suçunda Yargı Kararları

4.1. Anayasa Mahkemesi Kararları

• AYM, kamuya mal olmuş kişiler hakkında yapılan ağır eleştirilerin ifade özgürlüğü kapsamında olduğunu belirtmiştir.

• Ancak doğrudan küfür niteliğindeki ifadeler hakaret sayılmıştır.

---

5. Hakaret Suçu ve İfade Özgürlüğü Dengesi

Ceza hukuku, bireylerin onurunu korumak için hakaret suçunu düzenlemiştir. Ancak ifade özgürlüğü, demokratik toplumların temel değerlerinden biridir. Bu nedenle şu ölçütler dikkate alınır:

1. İfadenin kamu yararına katkısı var mı?

2. İfade kişisel saldırı mı, yoksa eleştiri mi?

3. İfade hangi bağlamda ve hangi mecra üzerinden yapılmış?

📌 Örnek: “Belediye başkanı yolsuzluk yapıyor” → ispatlanabilirse ifade özgürlüğü; ispatlanamazsa hakaret.

---

6. Sosyal Medyada Hakaretin Hukuki Sonuçları

6.1. Ceza Hukuku Sonuçları

• Hapis cezası veya adli para cezası.

• Aleniyet nedeniyle cezanın artırılması.

• Zincirleme suç hükümleri.

6.2. Medeni Hukuk Sonuçları

• TBK m. 58 uyarınca manevi tazminat.

• İçeriğin kaldırılması ve erişimin engellenmesi.

6.3. İdari Sonuçlar

• 5651 sayılı Kanun kapsamında içerik kaldırma.

• Sosyal ağ sağlayıcısı üzerinden şikayet.

---

7. Uluslararası Hukuk Perspektifi

• AİHS m. 10: İfade özgürlüğü korunur; ancak başkalarının şöhret ve haklarının korunması için sınırlanabilir.

• AİHM:

  • Lingens/Avusturya: Politikacılara yönelik eleştiriler daha geniş korunur.

  • Delfi/Estonya: İnternet siteleri kullanıcıların hakaretlerinden sorumlu tutulabilir.

---

8. Çözüm Önerileri

• Hakaret ve ifade özgürlüğü ayrımında AİHM ölçütleri esas alınmalı.

• Sosyal medya kullanıcılarına yönelik dijital vatandaşlık eğitimi verilmeli.

• Hakaret suçunda uzlaştırma mekanizmaları daha etkin kullanılmalı.

---

9. Sonuç

• TCK m. 125 vd. hakaret suçunu düzenlerken, ifade özgürlüğünü sınırlamamaya özen göstermektedir.

• Sosyal medyada yapılan paylaşımlarda, eleştiri hakkı ile hakaret arasındaki fark çok daha hassas hale gelmektedir.

• Ceza hukuku, kişilerin onurunu korumayı amaçlarken, demokratik toplum düzeni de ifade özgürlüğünü korumak zorundadır.