İltica Nedir?

Göç hareketlerinin yoğunlaştığı günümüzde, en çok tartışılan hukuki kavramlardan biri ilticadır. Savaş, siyasi baskı, din, dil, ırk veya cinsel kimlik nedeniyle zulme uğrayan kişiler, başka bir devletten korunma talebinde bulunabilmektedir.

İltica hakkı, uluslararası hukukta insan hakları ve mülteci hukuku çerçevesinde güvence altına alınmıştır. Ancak iltica süreci, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çok karmaşık kurallara tabidir.

Bu makalede ilticanın tanımı, hukuki dayanakları, başvuru süreci, mülteci statüsü, Türkiye ve Avrupa’daki uygulamalar, AİHM kararları, haklar ve yükümlülükler ile pratik sorunlar ayrıntılı olarak incelenecektir.

İlticanın Tanımı

İltica, zulüm görme riski altında olan kişilerin, yabancı bir devlete başvurarak o devletten koruma talep etmesidir.

İltica ile İlgili Kavramlar

• Mülteci: Uluslararası sözleşmelere göre iltica hakkı tanınan kişi.

• Sığınmacı: İltica başvurusu yapan ancak henüz kabul edilmeyen kişi.

• Geçici koruma: Savaş ve kitlesel göçlerde verilen toplu koruma statüsü.

İlticanın Hukuki Dayanakları

1. Uluslararası Hukuk

• 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü: Mülteci statüsünü ve iltica hakkını tanımlar.

• İşkenceye Karşı Sözleşme (1984): İşkence riski olan yere geri gönderme yasağı.

• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) m.3: İşkence ve kötü muamele yasağı.

• BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (m.14): Herkesin zulüm halinde başka ülkelere sığınma hakkı vardır.

• 2. Avrupa Birliği Hukuku

  • AB Ortak İltica Sistemi (CEAS)

  • Dublin Tüzüğü: İltica başvurusunu hangi ülkenin inceleyeceğini belirler.

  • AB İltica Usulleri Direktifi

  3. Türk Hukuku

  • 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK)

  • Geçici Koruma Yönetmeliği (Suriyeliler için)

  • Anayasa m.16 ve m.17: Yabancıların statüsü ve kişi haklarının korunması.

  ---

  İltica Başvuru Süreci

  1. Başvuru

  • Sığınmacı, bulunduğu ülkenin göç idaresi veya yetkili kurumuna başvurur.

  • Kimlik bilgileri, zulüm iddiaları ve deliller sunulur.

  2. Mülakat

  • Yetkililer, başvurucuyu mülakata alır.

  • Zulüm iddialarının tutarlılığı ve güvenilirliği değerlendirilir.

  3. İnceleme ve Karar

  • Başvurunun kabulü halinde kişi mülteci statüsü kazanır.

  • Red halinde ise itiraz yolları açıktır.

  4. İtiraz Süreci

  • Ulusal idare mahkemeleri.

  • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) başvurusu.

  ---

  Mülteci Statüsü ve Haklar

  İltica başvurusu kabul edilen kişiler şu haklara sahiptir:

  • Oturum hakkı

  • Çalışma izni

  • Eğitim hakkı

  • Sağlık hizmetlerinden yararlanma

  • Aile birleşimi

  • Yargı yoluna başvurma hakkı

  ---

  Türkiye’de İltica

  Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi’ni coğrafi sınırlama ile kabul etmiştir.

  Bu ne anlama gelir?

  • Türkiye, yalnızca Avrupa’dan gelenlere mülteci statüsü tanır.

  • Avrupa dışından gelenler “şartlı mülteci” veya “ikincil koruma” statüsünde değerlendirilir.

  • Suriyeliler için özel bir düzenleme olan geçici koruma uygulanmaktadır.

  Göç İdaresi Başkanlığı

  Türkiye’de iltica başvuruları, Göç İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülür.

  ---

  Avrupa’da İltica

  Dublin Sistemi

  • Bir kişi AB’nin hangi ülkesinde ilk giriş yaptıysa, iltica başvurusu o ülkede incelenir.

  • Bu nedenle Yunanistan veya İtalya’ya giriş yapan kişiler, Almanya gibi ülkelere geçse bile başvuruları geri gönderilebilir.

  AB’nin Ortak Politikası

  • Üye ülkeler arasında mülteci kabul yükümlülüğü eşit dağıtılmamaktadır.

  • Almanya, Fransa, Hollanda gibi ülkeler daha fazla başvuru almaktadır.

  ---

  İltica Başvurularının Red Nedenleri

  • Zulüm iddialarının inandırıcı bulunmaması.

  • Başvurucunun güvenli üçüncü ülkeden gelmesi.

  • Ciddi suç işlemiş olması.

  • Terör örgütleriyle bağlantı.

  • Sahte kimlik veya yanlış bilgi sunmak.

  ---

  İltica ve Deport (Sınır Dışı) İlişkisi

  • İltica başvurusu reddedilen kişiler deport edilebilir.

  • Ancak geri göndermeme ilkesi (non-refoulement) gereği, işkence veya ölüm riski olan ülkelere geri gönderilemezler.

  ---

  Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) İçtihatları

  • Soering / Birleşik Krallık (1989): İşkence riski olan ülkeye iade yasaktır.

  • Chahal / Birleşik Krallık (1996): Terör şüphelisi dahi olsa işkence riski olan ülkeye gönderilemez.

  • M.S.S. / Belçika ve Yunanistan (2011): Yunanistan’daki kötü koşullar nedeniyle Dublin iadesi ihlal sayıldı.

  • Hirsi Jamaa / İtalya (2012): Libya’ya toplu geri gönderme yasa dışı bulundu.

  ---

  İltica Hukukunda Sorunlar ve Eleştiriler

  1. Siyasi Araç Olarak Kullanım

     • Bazı devletler, iltica sistemini dış politikada baskı unsuru olarak kullanabilmektedir.

  2. Aşırı Bürokrasi

     • Başvurular yıllarca sürebilmekte, bu da sığınmacıları belirsizlik içinde bırakmaktadır.

  3. Sosyal Uyum Sorunları

     • Mültecilerin entegrasyonu birçok Avrupa ülkesinde tartışmalı bir konudur.

  4. Türkiye’nin Yükü

     • Türkiye, 4 milyondan fazla sığınmacıya ev sahipliği yapmakta ve bu durum ekonomik ve sosyal açıdan zorluklar doğurmaktadır.

  ---

  Sık Sorulan Sorular

  İltica başvurusu hangi ülkeye yapılır?
  Kişinin bulunduğu ülkenin göç idaresine yapılır.

  Başvuru süresince sınır dışı edilir miyim?
  Hayır. İltica süreci tamamlanana kadar sınır dışı edilemezsiniz.

  Türkiye’de Avrupa dışından gelenler mülteci olabilir mi?
  Hayır. Avrupa dışından gelenler “şartlı mülteci” statüsünde değerlendirilir.

  İltica başvurusu reddedilirse ne olur?
  Ulusal mahkemelere ve AİHM’e itiraz edilebilir.

  ---

  Sonuç

  İltica, uluslararası hukukun en temel insan hakları güvencelerinden biridir. Zulümden kaçan kişilerin korunması, hem uluslararası toplumun hem de devletlerin sorumluluğudur.

  Türkiye ve Avrupa’daki düzenlemeler, iltica hakkını tanımakta ancak uygulamada çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Cenevre Sözleşmesi, AİHS ve ulusal yasalar çerçevesinde iltica hakkı güvence altına alınmış olsa da, siyasi, ekonomik ve sosyal koşullar iltica süreçlerini etkilemektedir.

  Sonuç olarak, iltica hakkı yalnızca bireysel bir sığınma talebi değil, aynı zamanda insanlık vicdanını koruyan evrensel bir hukuk normudur.