Deniz Ticareti Hukukunda Tescil ve Terkin

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası ekonominin en önemli taşıyıcı unsurlarından biridir. Gemiler, sadece mal taşımacılığında değil; aynı zamanda ülkeler arası stratejik, ekonomik ve ticari ilişkilerin devamlılığında da hayati bir role sahiptir. Bu nedenle gemilerin hukuki statülerinin net olarak belirlenmesi gerekir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemilerin tescili ve gerektiğinde sicilden terkin edilmesi hususlarını ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Tescil, geminin kimliğinin, malikinin ve üzerindeki aynî hakların resmi sicile kaydedilmesi iken; terkin, geminin sicilden silinmesi ve hukuki statüsünün sona erdirilmesidir.

---

1. Gemi Sicilinin Hukuki Niteliği

Gemi sicili, gemilerin kimliğini, malikini, bayrağını ve üzerindeki aynî hakları belirleyen resmi kayıttır.

• Aleniyet ilkesi: Sicil herkese açıktır, üçüncü kişiler sicildeki kayıtlara güvenebilir.
• Maliklik karinesi: Sicilde malik görünen kişi malik sayılır.
• Ayni hakların ileri sürülebilirliği: İpotek, intifa gibi haklar ancak sicile kaydedilirse üçüncü kişilere karşı geçerli olur.

Bu nedenle tescil ve terkin işlemleri yalnızca idari nitelikte değil, aynı zamanda hukuk güvenliğini sağlayan temel işlemlerdir.

---

2. Tescil Kavramı ve Önemi

2.1. Tescilin Tanımı

Tescil, geminin ve üzerindeki aynî hakların resmi sicile kaydedilmesi işlemidir.

2.2. Tescilin Amacı

• Gemiye hukuki kimlik kazandırmak,
• Malik ve hak sahiplerini belirlemek,
• Üçüncü kişilere karşı güven sağlamak,
• Ticari güvenliği tesis etmek.

2.3. Tescil Zorunluluğu

TTK m. 941’e göre:

• Tam boyu 18 metreden büyük gemilerin sicile kaydı zorunludur.
• Daha küçük gemilerde ise tescil isteğe bağlıdır.

---

3. Tescil İşlemleri

3.1. Başvuru

Malik veya yetkili temsilcisi sicil müdürlüğüne yazılı olarak başvurur.

3.2. Belgeler

• İnşa belgesi veya satış sözleşmesi,
• Teknik bilgiler (tonaj, boy, makine gücü),
• Mülkiyet ve kimlik belgeleri.

3.3. Sicile Kaydedilen Hususlar

• Geminin adı,
• Malik(ler)in kimliği,
• Bayrağı,
• Ayni haklar (ipotek, intifa, rehin),
• Yapı yeri ve tarihi.

3.4. Sonuç

• Gemi hukuki kişilik kazanır.
• Türk bayrağı çekme hakkı elde eder.
• Sicile güven ilkesi devreye girer.

---

4. Terkin Kavramı ve Önemi

4.1. Terkinin Tanımı

Terkin, geminin veya sicildeki belirli bir kaydın sicilden silinmesidir.

4.2. Terkin Sebepleri

1. Geminın yok olması: Batma, tamamen kullanılamaz hale gelme.
2. Gemi vasfını kaybetme: 18 metreden küçük bir araca dönüşme.
3. Bayrak değiştirme: Yabancı sicile geçiş.
4. Hakların sona ermesi: İpotek veya intifanın sona ermesi.
5. Malik talebi: Yasal şartlar çerçevesinde geminin kaydının silinmesi.

4.3. Terkin İşlemleri

• Sicil müdürlüğüne başvuru yapılır.
• Dayanak belgeler (ör. mahkeme kararı, satış belgesi) sunulur.
• Müdürlük, kaydı siler ve ilgili kurumlara bildirir.

---

5. Tescil ve Terkinin Hukuki Sonuçları

5.1. Tescilin Sonuçları

• Maliklik karinesi doğar.
• Haklar üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
• Gemi Türk bayrağı taşıyarak uluslararası alanda Türk hukukunun himayesine girer.

5.2. Terkinin Sonuçları

• Gemi hukuken yok sayılır veya Türk bayrağı çekme hakkını kaybeder.
• Üzerindeki ipotek, intifa gibi haklar da sona erer.
• Üçüncü kişiler, sicilden terkin edilmiş gemi üzerinde hak iddia edemez.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında Tescil ve Terkin

• Yargıtay 11. HD, 2014/6211 E., 2015/7462 K.: Sicile kaydedilmemiş gemi ipoteğinin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğine hükmetmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2016/713 E., 2017/3490 K.: Terkin edilmemiş ipotek kaydının, gerçekte sona erdiği ispatlansa dahi üçüncü kişilere karşı geçerliliğini sürdüreceği belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Sicilden terkin edilen geminin, artık Türk bayrağı çekme hakkı bulunmadığı vurgulanmıştır.

---

7. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama birliği bulunmaması.
• Elektronik sicil sisteminin yetersizliği.
• Terkin işlemlerinde bürokratik gecikmeler.
• Küçük teknelerin kayıt dışı kalması.

---

8. Çözüm Önerileri

• Elektronik sicil sistemi geliştirilerek hızlı ve şeffaf bir kayıt sağlanmalı.
• Uygulama birliği için standart kılavuzlar hazırlanmalı.
• Terkin prosedürleri basitleştirilmeli, mahkeme onayı gerektiren durumlar azaltılmalı.
• Denizcilik bilinci artırılarak küçük teknelerin de gönüllü tescili teşvik edilmeli.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda tescil ve terkin, yalnızca idari işlemler olmayıp, hukuki güvenliğin ve ticari şeffaflığın temel araçlarıdır.

• Tescil ile gemi hukuki kişilik kazanır, mülkiyet ve aynî haklar güvence altına alınır.
• Terkin ile gemi veya hak, hukuken sona erdirilir ve üçüncü kişilere karşı geçersiz hale gelir.
• Yargıtay kararları, tescil ve terkinin üçüncü kişiler bakımından bağlayıcı sonuçlar doğurduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, deniz ticaretinde güvenliğin sağlanabilmesi için tescil ve terkin işlemlerinin doğru, hızlı ve şeffaf biçimde yürütülmesi büyük önem taşımaktadır.