Deniz Ticareti Hukukunda Navlun ve Diğer Alacakları Talep Hakkının Muhatabı

Deniz ticareti hukukunda taşıyanın en temel hakkı, üstlendiği taşıma hizmeti karşılığında navlun alacağını ve diğer yan alacaklarını talep etmektir. Ancak uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlardan biri, bu alacakların kimden talep edileceği, yani alacak hakkının muhatabının kim olduğudur.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası denizcilik düzenlemeleri ve Yargıtay kararları, navlun ve diğer alacakların kime yöneltilebileceğini farklı ihtimaller üzerinden düzenlemiştir.

---

1. Navlun ve Diğer Alacaklar Kavramı

a) Navlun

• Taşıyanın, yükü varış limanına götürme borcunun karşılığı olarak aldığı ücrettir.
• TTK m. 1138 vd. navlun sözleşmesini düzenler.

b) Diğer Alacaklar

• Demuraj (sürastarya) ücreti: Yükleme veya boşaltmada taşıtanın gecikmesinden doğan ücret.
• Yan masraflar: Liman giderleri, depolama, gümrük harçları.
• Genel avarya katkısı: Seferin kurtarılması için yapılan fedakârlıkların paylaştırılması.
• Tazminat alacakları: Taşıtanın yükümlülüklerini ihlali sebebiyle taşıyanın uğradığı zararlar.

---

2. Navlun ve Diğer Alacakların Muhatabı

a) Taşıtan (Charterer)

• Asıl muhatap taşıtandır.
• Navlun sözleşmesini imzalayan kişi, navlun ve diğer alacaklardan sorumludur.
• Yükün gönderilen veya üçüncü kişilere devredilmesi, taşıtanın sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

b) Gönderilen (Consignee)

• Yük varış limanında gönderilene teslim edilir.
• Gönderilen, yükü teslim almak istediğinde, navlun ve diğer ödenmemiş alacaklardan sorumludur.
• Bu sorumluluk, konişmento üzerindeki kayıtlarla güçlendirilir.

c) Konişmento Hamili

• Konişmento, taşıma senedi ve kıymetli evraktır.
• Konişmento hamilinin yük üzerinde tasarruf hakkı olduğu için, navlun ve ek alacakların ödenmesi de ona yüklenebilir.
• Ancak taşıtanın borçlarından bağımsız olarak konişmento hamiline yönelinmesi, konişmento hükümlerine bağlıdır.

d) Yükle İlgili Diğer Kişiler

• Yükün fiilen teslimini üstlenen veya konişmentoyu devralan kişiler de, TTK hükümleri çerçevesinde navlun borcunun muhatabı olabilir.

---

3. TTK Hükümlerine Göre Muhatap

TTK m. 1201 – 1203 hükümleri, taşıyanın alacaklarını kime yöneltebileceğini düzenler:

• Taşıtan: Asıl borçlu.
• Gönderilen: Yükü teslim almak isterse, ödenmemiş navlun ve masraflardan sorumlu olur.
• Konişmento Hamili: Yük üzerindeki hakkı nedeniyle alacakların muhatabı olabilir.

---

4. Yargıtay Kararlarında Muhatap

Yargıtay içtihatlarında şu esaslar öne çıkmıştır:

• Asıl Sorumlu Taşıtan: Yük varış limanında gönderilene devredilse dahi, taşıtanın navlun borcu devam eder.
• Gönderilenin Sorumluluğu: Gönderilen, yükü teslim almak için navlunu ödemek zorundadır.
• Konişmento Hamili: Konişmento üzerinde “navlun ödenmiştir” kaydı yoksa hamil, taşıyanın alacaklarının muhatabıdır.

---

5. Hapis Hakkı

Taşıyan, navlun ve diğer alacaklarını güvence altına almak için yük üzerinde hapis hakkı kullanabilir.

• Hapis hakkının muhatabı, yükü teslim almak isteyen kişidir.
• Bu kişi taşıtan da olabilir, gönderilen de, konişmento hamili de.

---

6. Sigorta Boyutu

Navlun ve diğer alacakların muhatabının sorumlulukları, sigorta ile de bağlantılıdır:

• Yük Sigortası: Taşıtan tarafından yaptırılır ve navlun kayıplarını dolaylı olarak etkileyebilir.
• Navlun Sigortası: Taşıyanın alacaklarını güvence altına alır.
• P&I Kulüpleri: Taşıyanın üçüncü kişilere karşı sorumluluklarını kapsar.

---

7. Uygulamadaki Önemi

Muhatabın belirlenmesi, deniz ticaretinde en çok uyuşmazlık çıkan alanlardan biridir.

• Konteyner taşımacılığında konişmento hamili,
• Dökme yük taşımacılığında gönderilen,
• Çarter sözleşmelerinde ise taşıtan,
  çoğu zaman alacağın muhatabı olmaktadır.

Bu nedenle taşıyanın, sözleşme düzenlerken muhatabı açıkça belirlemesi, riskleri azaltacaktır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda navlun ve diğer alacakların talep hakkının muhatabı, somut olaya göre değişmekle birlikte;

• Asıl borçlu taşıtandır.
• Yükü teslim almak isteyen gönderilen, ödenmemiş navlundan sorumlu olur.
• Konişmento hamilinin de navlun alacaklarının muhatabı olabileceği kabul edilmektedir.
• Taşıyan, hapis hakkını kullanarak alacaklarını teminat altına alabilir.
• Yargıtay kararları, taşıtanın sorumluluğunu geniş yorumlamakta, gönderilen ve konişmento hamilinin sorumluluğunu ise teslim alma iradesine bağlamaktadır.

Sonuç olarak, navlun ve diğer alacakların muhatabının belirlenmesi, deniz ticaretinde alacakların tahsili ve ticari istikrarın korunması açısından kritik öneme sahiptir.