DENKLEŞTİRME İLE TENKİS ARASINDAKİ FARKLAR VE UYGULAMADAKİ KARIŞIKLIKLAR

Giriş

Miras hukukunda en çok tartışılan kavramlardan ikisi denkleştirme (iade/dengeleme yükümlülüğü) ve tenkis (saklı payın korunması için azaltma) kurumlarıdır. Her ikisi de mirasçılar arasında hakkaniyeti ve eşitliği sağlama amacı taşır. Ancak, hukuki dayanakları, uygulanma şartları ve sonuçları bakımından birbirlerinden farklıdır.

Uygulamada, özellikle dava süreçlerinde mirasçılar tarafından sıklıkla karıştırılan bu iki kavram, Yargıtay içtihatlarında da ayrıntılı şekilde tartışılmıştır. Bu makalede, denkleştirme ile tenkis arasındaki temel farklar, uygulamadaki sorunlar ve yüksek yargının konuya yaklaşımı ele alınacaktır.

Denkleştirme Nedir?

Denkleştirme, Türk Medeni Kanunu m.669 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir.

• Miras bırakanın sağlığında altsoya yaptığı sağlararası kazandırmalar miras paylaşımında hesaba katılır.

• Amaç, mirasçılar arasında eşitliği sağlamak ve daha önce yapılan bağışların mirastan pay alma hakkını etkilemesini engellemektir.

• Denkleştirme yalnızca yasal mirasçılar arasında uygulanır.

Örneğin; miras bırakan bir çocuğuna ev, diğerine para vermişse, miras paylaşımı sırasında bu kazandırmalar denkleştirmeye tabi tutulur.

Tenkis Nedir?

Tenkis ise Türk Medeni Kanunu m.560 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir.

• Amaç, saklı paylı mirasçıların haklarını korumaktır.

• Miras bırakan, yaptığı tasarruflarla (vasiyet, bağış, hibe vb.) saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal etmişse, bu tasarruf tenkis davası yoluyla azaltılır.

• Tenkis, yalnızca saklı paylı mirasçılar tarafından talep edilebilir.

Örneğin; miras bırakan malvarlığının tamamını üçüncü bir kişiye vasiyet etmişse, saklı paylı mirasçılar tenkis davası açarak kendi haklarını koruyabilir.

Denkleştirme ile Tenkis Arasındaki Temel Farklar

1. Amaç Farkı

   • Denkleştirme, mirasçılar arasında eşitliği sağlamayı amaçlar.

   • Tenkis, saklı payların korunmasını amaçlar.

2. Uygulama Alanı

   • Denkleştirme, sağlararası kazandırmalarla ilgilidir.

   • Tenkis, ölüme bağlı tasarruflar veya sağlararası tasarruflarla saklı payın ihlal edilmesi durumunda devreye girer.

3. Hak Sahipleri

   • Denkleştirme, tüm yasal mirasçılar arasında geçerlidir.

   • Tenkis, sadece saklı paylı mirasçılar tarafından ileri sürülebilir.

4. Hukuki Dayanak

   • Denkleştirme: TMK m.669 vd.

   • Tenkis: TMK m.560 vd.

5. Sonuçları

   • Denkleştirmede miras payı hesaplanırken kazandırmalar hesaba katılır.

   • Tenkiste ise saklı payı aşan tasarruflar iptal edilir veya azaltılır.

Uygulamada Karşılaşılan Karışıklıklar

1. Denkleştirme mi Tenkis mi?

En çok yaşanan sorun, tarafların yanlış dava açmasıdır. Örneğin; bir mirasçı, kendisine yapılan bağışların saklı payı ihlal ettiğini düşünerek tenkis davası açarken, aslında durum denkleştirme davasına uygun olabilir.

2. İspat Güçlüğü

Denkleştirmede, kazandırmanın ne zaman ve hangi amaçla yapıldığı önemlidir. Tenkiste ise saklı payın ihlal edilip edilmediğinin hesaplanması gerekir. Bu nedenle bilirkişi raporları çoğu zaman çelişkili sonuçlar doğurur.

3. Muafiyet Sorunu

Miras bırakan, denkleştirmeye tabi kazandırmayı açıkça muaf tutabilir. Ancak bu beyanın net olmaması, mirasçılar arasında yeni ihtilaflara yol açmaktadır.

4. Zamanaşımı

Tenkis davaları 1 yıllık hak düşürücü süreye, denkleştirme davaları ise genel zamanaşımı sürelerine tabidir. Uygulamada bu süreler sıklıkla karıştırılır.

Yargıtay Kararlarında Denkleştirme ve Tenkis

Yargıtay, birçok kararında denkleştirme ve tenkisi birbirinden ayırmıştır.

• Yargıtay 1. HD, 2015/3456 E., 2017/5829 K.:
  “Miras bırakanın altsoya yaptığı kazandırmalar, aksi belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir. Saklı payın ihlali söz konusu olduğunda ise tenkis hükümleri uygulanır.”

• Yargıtay 14. HD, 2014/1234 E., 2016/4567 K.:
  “Tenkis davası, saklı payı ihlal edilen mirasçılar tarafından açılabilir. Yasal mirasçılar arasında eşitlik amacı taşıyan denkleştirme ile karıştırılmamalıdır.”

• Yargıtay HGK, 2009/7-345 E., 2009/456 K.:
  “Bir kazandırmanın hem denkleştirme hem de tenkis kapsamında değerlendirilebileceği hallerde, öncelik saklı payın korunmasına verilir.”

Karşılaştırmalı Tablo

Sonuç

Denkleştirme ile tenkis, miras hukukunun temel taşlarından olup, her ikisi de mirasçıların haklarının korunmasına hizmet eder. Ancak amaçları, dayanakları ve uygulanma şekilleri bakımından farklıdır.

Uygulamada en sık yapılan hata, bu iki kurumun birbirine karıştırılmasıdır. Yanlış dava türü seçilmesi, sürelerin kaçırılması veya muafiyet iradesinin yanlış yorumlanması, mirasçıların hak kaybına yol açabilir.

Yargıtay içtihatları, bu konuda yol gösterici olsa da; avukatların ve mirasçıların dikkatli hareket etmesi, özellikle dava açmadan önce “denkleştirme mi, tenkis mi?” sorusuna doğru cevap vermesi büyük önem ta