KARADAĞDA ENERJİ HUKUKU VE YABANCI YATIRIMLARIN DÜZENLENMESİ

Giriş: Enerji Hukukunun Karadağ İçin Stratejik Önemi

Karadağ (Montenegro), küçük yüzölçümüne rağmen Adriyatik kıyısındaki stratejik konumu, doğal enerji kaynakları ve AB üyelik süreci sayesinde yabancı yatırımcılar için cazip bir enerji pazarıdır.

Ülke, 2006’da bağımsızlığını kazandıktan sonra enerji sektörünü yeniden yapılandırmış, liberalleştirilmiş bir piyasa ve yatırımcı dostu hukuki çerçeve oluşturmuştur. Bugün Karadağ, hem yenilenebilir enerji yatırımları hem de enerji ticareti açısından Balkanlar’ın yükselen merkezlerinden biridir.

---

Karadağ Enerji Hukukunun Temel Kaynakları

Karadağ’da enerji sektörünü düzenleyen başlıca mevzuat şunlardır:

• Enerji Kanunu (Energy Law, 2010 ve 2016 değişiklikleriyle)

• Elektrik Piyasası Kanunu

• Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kanunu

• Enerji Düzenleme Ajansı (ERA) Yönetmelikleri

• Çevre Kanunu ve AB Uyum Mevzuatı

Temel İlkeler

1. Serbest Piyasa → Elektrik üretim ve dağıtımı özel sektöre açıktır.

2. Yatırımcı Koruması → Yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılarla aynı haklara sahiptir.

3. AB Uyumlu Düzenlemeler → Enerji hukuku AB standartlarına uyumlu hale getirilmiştir.

4. Çevresel Sürdürülebilirlik → Yenilenebilir enerji projeleri teşvik edilmektedir.

---

Karadağ’da Enerji Piyasası

Elektrik Üretimi

• Hidroelektrik santraller toplam üretimin %60–70’ini karşılamaktadır.

• Termik santrallerin payı azalmaktadır.

• Güneş ve rüzgar yatırımları hızla artmaktadır.

Enerji Dağıtımı

• Elektrik dağıtımı özel sektör lisanslarıyla yapılmaktadır.

• Yatırımcılar ERA’dan lisans almak zorundadır.

Enerji Ticareti

• Karadağ, bölgesel elektrik ticaretinde önemli bir transit noktadır.

• Sırbistan, Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Hırvatistan ile enterkonnekte hatları vardır.

---

Yabancı Yatırımcıların Enerji Alanındaki Hakları

1. Mülkiyet Hakkı

   • Yabancılar enerji tesislerine sahip olabilir.

2. Lisans Alma Hakkı

   • ERA tarafından verilen üretim ve dağıtım lisanslarına başvurabilirler.

3. Kâr Transferi Hakkı

   • Elde edilen gelir serbestçe yurtdışına transfer edilebilir.

4. Vergi Teşvikleri

   • Yenilenebilir enerji yatırımlarında vergi indirimleri uygulanmaktadır.

5. Uluslararası Tahkim Hakkı

   • Yatırımcı – devlet uyuşmazlıkları ICSID veya diğer tahkim merkezlerinde çözülebilir.

---

Enerji Yatırımlarında İzin ve Ruhsat Süreçleri

1. Başvuru → Enerji Düzenleme Ajansı’na yapılır.

2. ÇED Raporu → Çevresel Etki Değerlendirmesi zorunludur.

3. Lisanslandırma → Üretim, dağıtım veya ticaret lisansı verilir.

4. İnşaat ve İşletme Ruhsatı → Yerel belediyelerden alınır.

5. Faaliyete Başlama → ERA’nın denetimi altında gerçekleşir.

---

Yenilenebilir Enerji Yatırımları

Karadağ, AB Yeşil Mutabakatı çerçevesinde yenilenebilir enerjiye büyük önem vermektedir.

Hidroelektrik

• Küçük ve orta ölçekli HES projeleri teşvik edilmektedir.

• Uzun vadeli enerji alım garantisi verilmektedir.

Güneş Enerjisi

• Yüksek güneşlenme süresi avantaj sağlar.

• Çatı üstü güneş panelleri ve güneş çiftlikleri hızla yaygınlaşmaktadır.

Rüzgar Enerjisi

• Bar ve Ulcinj bölgelerinde rüzgar türbinleri kurulmaktadır.

• Yatırımcılara arazi tahsisi yapılabilmektedir.

---

Enerji Hukukunda Çevresel Düzenlemeler

• MARPOL ve Kyoto Protokolü standartlarına uyum zorunludur.

• Yatırımlarda çevresel sürdürülebilirlik ön plandadır.

• Çevre Kanunu’na göre projeler ÇED raporuna tabidir.

---

Yabancı Yatırımların Korunması

• BIT (İkili Yatırım Anlaşmaları): Türkiye dahil birçok ülkeyle yürürlüktedir.

• Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları: Yatırımcıların çifte vergi ödemesi engellenir.

• ICSID Üyeliği: Tahkim kararları Karadağ’da icra edilebilir.

---

Türkiye – Karadağ Enerji Hukuku Karşılaştırması

---

Somut Yatırım Senaryosu

Örnek: Bir Türk enerji şirketi Karadağ’da 50 MW güneş enerjisi santrali kurmak istiyor.

1. ERA’ya başvuru yapar.

2. ÇED raporunu hazırlar.

3. Belediye ruhsatını alır.

4. Lisans onaylanır ve yatırım başlar.

5. Elektrik üretimi başladıktan sonra devlet garantili alım anlaşmasıyla gelir elde eder.

---

Stratejik Öneriler

• Sözleşmelere tahkim şartı eklenmeli.

• ÇED süreçleri için yerel danışmanlarla çalışılmalı.

• AB fonları ve teşvik programları takip edilmeli.

• Enerji projelerinde kamu-özel ortaklıkları değerlendirilmeli.

---

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Yabancılar Karadağ’da enerji yatırımı yapabilir mi?
Evet, yerli yatırımcılarla aynı haklara sahiptirler.

2. Lisans süreci zor mu?
Hayır, ERA üzerinden düzenli bir süreçtir.

3. Yenilenebilir enerji projeleri teşvik ediliyor mu?
Evet, uzun vadeli alım garantisi vardır.

4. Vergi oranları nasıldır?
Kurumlar vergisi %9’dur.

5. Tahkim hakkı var mı?
Evet, ICSID üyeliği sayesinde mümkündür.

6. Türkiye ile anlaşmalar mevcut mu?
Evet, hem BIT hem çifte vergilendirme anlaşması vardır.

7. Enerji yatırımlarında arazi tahsisi yapılır mı?
Evet, özellikle rüzgar ve güneş projelerinde.

8. ÇED raporu zorunlu mu?
Evet, her enerji yatırımı için.

9. Kâr transferi serbest mi?
Evet, tamamen serbesttir.

10. Karadağ’ın enerji piyasası güvenli mi?
Evet, AB standartlarına uyumlu ve şeffaftır.

---

Sonuç: Karadağ’da Enerji Hukuku Yabancı Yatırımcıya Ne Sunuyor?

Karadağ, enerji sektöründe liberal piyasa yapısı, düşük vergiler, AB uyumlu düzenlemeler ve yatırımcı dostu teşvikler ile öne çıkmaktadır.

• Yenilenebilir enerji projeleri öncelikli olarak desteklenmektedir.

• Yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılarla eşit haklara sahiptir.

• ICSID ve BIT anlaşmaları sayesinde uluslararası koruma vardır.

• Vergi avantajları (%9 kurumlar vergisi) yatırımcıyı cezbetmektedir.

Sonuç olarak Karadağ, özellikle güneş, rüzgar ve hidroelektrik yatırımlarında yabancı yatırımcılar için Balkanlar’ın en güvenli ve karlı pazarlarından biridir.