Tarihi Eser Kaçakçılığı Suçu
1. Giriş
Türkiye, uygarlıkların beşiği olarak kabul edilen coğrafyada yer almakta ve sahip olduğu arkeolojik zenginlikler nedeniyle sürekli olarak tarihi eser kaçakçılığı tehdidi ile karşı karşıya kalmaktadır. Tarihi eser kaçakçılığı yalnızca ekonomik kayıp değil, aynı zamanda toplumun ortak mirasının gasp edilmesi anlamına gelir. Bu nedenle, mevzuat ve yargı kararları bu suça karşı oldukça hassastır.
2. Hukuki Çerçeve
2.1. Türk Ceza Kanunu (TCK)
TCK’da doğrudan “tarihi eser kaçakçılığı” kavramı yer almasa da, mala zarar verme, hırsızlık, örgütlü suçlar gibi hükümlerle bağlantılıdır. Özellikle TCK m.220 (örgütlü suçlar) uygulamada önemlidir.
2.2. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
Bu kanun, tarihi eser kaçakçılığına dair özel düzenlemeleri barındırır:
-
Madde 23: İzinsiz kazı yapanlara 2-5 yıl hapis.
-
Madde 32: Bulunan eseri müzeye teslim etmeyenlere 6 aydan 3 yıla kadar hapis.
-
Madde 64: Eseri yurtdışına çıkaranlara 5-12 yıl hapis + 5.000 güne kadar adli para cezası.
2.3. Uluslararası Düzenlemeler
-
UNESCO 1970 Sözleşmesi (Türkiye taraf): Eserlerin iadesi mekanizmasını düzenler.
-
UNIDROIT 1995 Sözleşmesi: Kültürel varlıkların yasa dışı ticaretini engeller.
-
AB Mevzuatı: Türkiye’nin uyum sağladığı birçok direktif, sınır aşan suçlarla mücadelede rol oynar.
3. Suçun Unsurları
3.1. Fail
-
Herkes bu suçun faili olabilir.
-
Ancak örgütlü defineciler, profesyonel kaçakçılar ve uluslararası koleksiyoncular en sık karşılaşılan failler arasındadır.
3.2. Fiil
-
İzinsiz kazı (en yaygın şekli),
-
Bulundurma ve saklama,
-
Satış ve satın alma,
-
Yurtdışına çıkarma (en ağır hali).
3.3. Manevi Unsur
-
Suç kastla işlenir.
-
Failin tarihi eser olduğunu bilmesi gerekir.
-
Ancak Yargıtay’a göre, herkesin fark edebileceği özellikteki eserlerde kast karinesi vardır (örneğin antik sikke, heykel).
4. Cezaların Ağırlaştırıcı Halleri
-
Örgütlü işlenme: TCK m.220 ile birlikte uygulandığında ceza artar.
-
Eserin yüksek değeri: Yargıtay, nadir ve paha biçilemez eserlerde cezayı artırıcı neden kabul etmektedir.
-
Hayat ve mal varlığına tehlike doğurması: Kaçak kazılar sırasında göçük veya çevreye zarar verme durumunda ayrıca suç oluşur.
5. Yargıtay Kararları
Karar 1 – Yargıtay 11. Ceza Dairesi, 2015/9876 K.
Sanığın aracında Bizans dönemine ait sikkeler bulunmuştur. Sanık “bunların koleksiyon parası olduğunu” savunmuştur. Yargıtay, tarihi eser olduğunu anlayacak durumda olması gerektiği gerekçesiyle cezayı onamıştır.
Karar 2 – Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2017/4231 K.
Sanıklar sit alanında izinsiz kazı yaparken yakalanmıştır. Yerel mahkeme “eser çıkmadığı için suç oluşmaz” diyerek beraat vermiştir. Yargıtay ise “suçun oluşması için eserin bulunması gerekmez, izinsiz kazı yeterlidir” diyerek kararı bozmuştur.
Karar 3 – Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2019/522 K.
Sanıkların 50 adet sikke ve heykelciği yurtdışına çıkarma girişiminde bulunmaları nedeniyle beraat kararını bozmuştur. Bilirkişi raporunun yeterliliği ve eserin tarihi niteliği üzerinde durmuş, yurtdışına çıkarma teşebbüsünü suçun tamamlanmış hali gibi değerlendirmiştir.
Karar 4 – Yargıtay 11. Ceza Dairesi, 2021/4123 K.
Sanıkların evinde yapılan aramada Osmanlı dönemine ait el yazması Kur’an-ı Kerim bulunmuştur. Sanık “dedemden kalma hatıra” savunması yapmıştır. Yargıtay, “bildirim yükümlülüğü yerine getirilmediği için suç oluşmuştur” diyerek cezayı onamıştır.
6. Uygulamadaki Sorunlar
-
Bilirkişi raporları: Eserin tarihi eser olup olmadığının belirlenmesi uzman görüşüne dayanır. Farklı bilirkişiler çelişkili rapor verebilir.
-
Kastın ispatı: Failin “eser olduğunu bilmiyordum” savunması sıkça ileri sürülür.
-
Koleksiyonculuk – kaçakçılık ayrımı: İzinli koleksiyonculuk ile kaçak bulundurma arasında çizgi bulanıklaşabilmektedir.
-
Uluslararası iade davaları: Türkiye’den kaçırılan eserlerin geri alınması (ör. Elmalı sikkeleri, Boğazköy tabletleri) onlarca yıl sürebilmektedir.
7. Savunma Stratejileri
-
Bilirkişi raporlarına itiraz: Eserin tarihi nitelikte olmadığının ispatı.
-
Kastın yokluğu: Sanığın bilgisizliği, miras yoluyla bulundurma gibi haller.
-
Usule aykırılıklar: Hukuka aykırı arama ve el koyma işlemleri.
-
Değer tespiti: Eserin değeri düşükse cezada indirim talep edilebilir.
8. Uluslararası Boyut
Türkiye, UNESCO ve INTERPOL aracılığıyla dünyanın en çok iade talebinde bulunan ülkelerinden biridir. Örneğin; Lidya Hazinesi ve Karun Hazineleri yıllar süren hukuk mücadeleleri sonunda ülkemize geri getirilmiştir.
9. Sonuç
Tarihi eser kaçakçılığı, kültürel mirasın korunması bakımından en ciddi suçlardan biridir. Yargıtay kararları, özellikle izinsiz kazının tek başına suç oluşturması, kast karinesi ve uluslararası boyut konularında önemli içtihatlar geliştirmiştir.
Avukatlar açısından, savunmada en çok başvurulan noktalar bilirkişi raporları, kastın yokluğu ve usule aykırılıklar olmaktadır. Ancak genel eğilim, toplumsal menfaatin korunması yönünde ağır yaptırımların uygulanmasıdır.
About Post Author
