Yakalanan Göçmenlerin Hakları ve Başvurabileceği Hukuki Yollar

1. Giriş

Göç olgusu, Türkiye’nin jeopolitik konumu nedeniyle en fazla karşılaşılan toplumsal ve hukuki meselelerden biridir. Yasa dışı yollarla ülkeye giren veya ülkeden çıkmaya çalışan göçmenler, kolluk kuvvetleri tarafından yakalandıklarında bir dizi hukuki prosedürle karşılaşmaktadır. Ancak yakalanma hali, göçmenlerin tüm temel haklarından mahrum bırakılması anlamına gelmez. Aksine, Anayasa, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK), uluslararası sözleşmeler ve yargı içtihatları göçmenlerin haklarını güvence altına alır.

2. Yakalanan Göçmenlerin Temel Hakları

2.1. Anayasa Kapsamında

Kişi özgürlüğü ve güvenliği (m.19) → Yakalanan göçmenin özgürlüğü ancak kanunla sınırlanabilir.
İşkence ve kötü muamele yasağı (m.17) → Göçmenlere fiziksel veya psikolojik kötü muamele yapılamaz.
Hak arama özgürlüğü (m.36) → İdari işlemlere ve sınır dışı kararına karşı dava açma hakkı vardır.

2.2. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Kapsamında

Hakların bildirilmesi (m.90): Yakalanan göçmene, anladığı dilde hakları anlatılmalıdır.
Müdafi isteme hakkı (m.150): Avukat tayini zorunludur, özellikle çocuklar ve savunmasız kişiler için ücretsiz müdafi atanır.
Yakalama ve gözaltı kararına itiraz (m.91/5): Göçmen, karara Sulh Ceza Hakimliği nezdinde itiraz edebilir.
Tercüman hakkı (m.202): Anadili Türkçe olmayan göçmenlere tercüman sağlanmak zorundadır.

2.3. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) Hakları

Uluslararası koruma başvurusu (m.65) → Zulüm riski bulunan göçmenler sığınma talep edebilir.
Geçici koruma başvurusu (m.91) → Savaş ve kitlesel göçlerden etkilenenler için.
Sınır dışı kararına karşı itiraz (m.53) → İdare Mahkemesi’ne dava açılabilir, yürütmenin durdurulması istenebilir.

2.4. Uluslararası Hukuk ve İnsan Hakları

AİHS m.3: İşkence yasağı → Göçmenler zulüm görecek ülkelere gönderilemez.
AİHS m.5: Özgürlük ve güvenlik hakkı → Hukuka aykırı gözaltı yasağı.
BM 1951 Cenevre Sözleşmesi: Mülteci haklarının korunması.
Non-refoulement (geri göndermeme ilkesi): Hayati tehlike altındaki ülkelere iade yasağı.

3. Başvurulabilecek Hukuki Yollar

3.1. İdari Başvurular

Göç İdaresi Başkanlığı’na başvuru → Uluslararası koruma veya geçici koruma talebi.
Sınır dışı kararına karşı 7 gün içinde İdare Mahkemesi’ne iptal davası → Göçmen, yürütmenin durdurulmasını talep edebilir.

3.2. Ceza Muhakemesi Yolları

Yakalama ve gözaltı kararına itiraz.
Tutuklamaya karşı üst mahkemeye başvuru.

3.3. Anayasa Mahkemesi (AYM) Bireysel Başvuru

Kötü muamele, özgürlük hakkı, adil yargılanma ihlali gerekçesiyle başvuru yapılabilir.
Örn: AYM, 2014 tarihli B.T. kararında, sınır dışı edilmesi halinde başvurucunun işkence göreceğini tespit ederek ihlal kararı vermiştir.

3.4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başvurusu

İç hukuk yolları tüketildikten sonra başvurulabilir.
Hirsi Jamaa/İtalya (2012) kararında, denizde yakalanıp geri gönderilen göçmenlerin AİHS m.3 ve m.13 haklarının ihlal edildiğine hükmedilmiştir.

4. Yargı İçtihatları

Yargıtay

Yargıtay 18. CD., 2019/11752 K. → Göçmenlerin hayatı tehlikeye atıldığında ceza üst sınırdan uygulanmalıdır.
Yargıtay 8. CD., 2020/4821 K. → Menfaat unsuru olmadan göçmenlerin taşınması halinde göçmen kaçakçılığı suçu oluşmaz.

Anayasa Mahkemesi

B.T. Kararı (2014) → Sınır dışı edilmesi halinde zulüm görecek kişinin haklarının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

M.S.S./Belçika ve Yunanistan (2011) → İnsan onuruna aykırı barınma koşulları AİHS m.3 ihlali sayılmıştır.
Hirsi Jamaa/İtalya (2012) → Denizde geri itilen göçmenlerin haklarının ihlal edildiği kararlaştırılmıştır.

5. Avukatların Stratejik Rolü

Hukuka aykırı yakalama ve gözaltı işlemlerine itiraz,
Sınır dışı kararına karşı yürütmeyi durdurma başvurusu,
Uluslararası koruma başvurusunun hızlı yapılması,
Tercüman atanmadığında adil yargılanma hakkı ihlali iddiası,
Anayasa Mahkemesi ve AİHM başvurularının hazırlanması.

6. Uygulamadaki Sorunlar

Tercüman eksikliği → Göçmenler çoğu zaman haklarını anlamadan beyan vermektedir.
Avukata erişim sorunu → Müdafi talebi çoğu kez kağıt üzerinde kalmaktadır.
Sınır dışı kararlarının hızlı uygulanması → Yargı denetimi devre dışı bırakılabilmektedir.
Kötü barınma koşulları → AİHM kararlarında sıkça ihlal nedeni olarak belirtilmektedir.

7. Uluslararası İlkeler

Non-refoulement → Mutlak bir ilkedir; hiçbir koşulda sınır dışı edilemez.
Çocukların üstün yararı (BM Çocuk Hakları Sözleşmesi) → Çocuk göçmenler hakkında tüm işlemlerde öncelikli olarak dikkate alınmalıdır.
İşkence yasağı → Mutlak nitelikte olup hiçbir istisnası yoktur.

Sonuç

Yakalanan göçmenler, Türk hukukunda, Anayasada ve uluslararası belgelerde korunan temel haklara sahiptir. Yakalanma halinde başvurabilecekleri hukuki yollar:

İdare mahkemesinde sınır dışı kararına itiraz,
Uluslararası koruma başvurusu,
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru,
AİHM başvurusu.

Avukatların rolü, göçmenlerin bu haklara erişimini sağlamak ve hukuka aykırı işlemleri bertaraf etmektir. Göçmenler, suçun mağduru konumunda olsalar dahi, insan hakları bağlamında korunması gereken öznelerdir.

göçmen kaçakçılığı yakalanma, göçmenlerin AİHM başvurusu, göçmenlerin anayasal hakları, göçmenlerin AYM başvurusu, göçmenlerin hukuki yolları, sınır dışı kararına itiraz, uluslararası koruma başvurusu, yakalanan göçmenlerin hakları

Single Blog Title