MENA’da Bankacılık Hukuku ve İslami Finans Düzenlemeleri
1. Giriş
MENA (Middle East and North Africa – Orta Doğu ve Kuzey Afrika) bölgesi, dünya ekonomisinin en hızlı gelişen finans merkezlerinden biri haline gelmiştir. Özellikle enerji gelirleri, uluslararası ticaret yolları ve finansal serbest bölgeler sayesinde, MENA ülkeleri hem bölgesel hem de küresel yatırımcılar için cazip bir alan sunmaktadır.
Bu gelişim sürecinde bankacılık hukuku ve İslami finans düzenlemeleri, bölge ülkelerinin finansal yapılarını şekillendiren en önemli iki unsur olmuştur. Özellikle faiz yasağı (riba) ve risk paylaşımı esasına dayalı İslami bankacılık modelleri, MENA bölgesinde sadece yerli yatırımcıların değil, yabancı yatırımcıların da dikkatini çekmektedir.
Bu makalede, MENA ülkelerindeki bankacılık hukuku sistemleri, İslami finansın temel ilkeleri, ülke bazlı finansal düzenlemeler, yabancı yatırımcılar için fırsatlar ve riskler detaylı bir şekilde incelenecektir.
2. MENA’da Bankacılık Hukukunun Genel Çerçevesi
2.1 Bölgesel Özellikler
-
Çoğu MENA ülkesi, karma finans sistemi uygulamaktadır: Hem klasik bankacılık hem de İslami finans kurumları birlikte faaliyet gösterir.
-
Dubai, Abu Dhabi, Doha ve Bahreyn gibi merkezler, uluslararası bankacılık hub’ları olarak öne çıkar.
-
Çoğu ülkede Merkez Bankası veya bağımsız finans düzenleyici kurumlar faaliyet göstermektedir.
2.2 Hukuki Dayanaklar
-
Bankacılık faaliyetleri genellikle Merkez Bankası Kanunları ve Finansal Denetim Yasaları ile düzenlenir.
-
İslami finans kurumlarının işleyişi, Şeriat Denetim Kurulları tarafından gözetilir.
-
Yabancı yatırımcılar için serbest bölgeler ve özel finans merkezleri ayrı hukuk sistemlerine tabidir.
3. İslami Finansın Temel İlkeleri
3.1 Riba (Faiz Yasağı)
İslami finansın en temel prensibi, faiz (riba) yasağıdır. Bankalar faiz yerine kâr paylaşımı, ticaret, kira veya yatırım ortaklığı modelleri kullanır.
3.2 Gharar (Aşırı Belirsizlik Yasağı)
Sözleşmelerde aşırı risk ve belirsizlik yasaktır. Bu nedenle tüm işlemler şeffaf şekilde kayıt altına alınır.
3.3 Risk Paylaşımı
İslami finans sisteminde taraflar ortak risk üstlenir, tek taraflı garanti söz konusu değildir.
3.4 Sukuk (İslami Tahvil)
Geleneksel tahviller yerine varlığa dayalı menkul kıymetler ihraç edilir. Sukuk, MENA’da ve küresel piyasalarda yoğun ilgi görmektedir.
3.5 Katılım Bankacılığı Ürünleri
-
Murabaha: Maliyet + kâr marjı ile satış.
-
Mudaraba: Sermaye-skill ortaklığı.
-
Muşaraka: Ortak yatırım.
-
İcara: Kira sözleşmeleri.
4. Ülke Bazlı Bankacılık ve Finans Düzenlemeleri
4.1 Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)
-
Dubai International Financial Centre (DIFC) ve Abu Dhabi Global Market (ADGM), İngiliz ortak hukuk sistemine dayalı özel düzenlemeler sunar.
-
BAE Merkez Bankası, finans kurumlarını denetler.
-
Dubai, sukuk ihracında küresel liderdir.
4.2 Katar
-
Qatar Financial Centre (QFC), yabancı yatırımcılar için özel ayrıcalıklar sunar.
-
Katar, özellikle enerji projelerinin finansmanında sukuk ve mudaraba modellerini kullanır.
-
Katar Merkez Bankası (QCB), İslami bankacılık standartlarını sıkı biçimde denetler.
4.3 Suudi Arabistan
-
Vision 2030 kapsamında finansal sistem modernize edilmiştir.
-
Saudi Arabian Monetary Authority (SAMA) hem bankacılık hem de İslami finans düzenleyicisidir.
-
Suudi Arabistan’da tamamen faizsiz bankacılık hakimdir.
4.4 Bahreyn
-
Bahreyn, İslami finansın bölgesel merkezi olarak bilinir.
-
Bahrain Central Bank ve Bahrain Institute of Banking and Finance, İslami finans eğitimi ve düzenlemelerinde öncü rol oynar.
-
Çok sayıda uluslararası İslami banka Bahreyn’de merkezlenmiştir.
4.5 Mısır
-
Mısır, klasik bankacılık ile İslami finansı birleştiren hibrit bir sistem uygular.
-
Cairo finansal tahkim ve İslami finans alanında önemli bir merkezdir.
4.6 Fas ve Kuzey Afrika
-
Fas, 2017’de “katılım bankacılığı” sistemini yasallaştırmıştır.
-
Tunus, İslami finansın devlet projelerinde kullanılmasına olanak sağlar.
5. Yabancı Yatırımcılar İçin Bankacılık Hukuku
-
Yabancı yatırımcılar genellikle serbest bölgeler veya uluslararası finans merkezleri üzerinden işlem yapar.
-
Döviz transferleri, yerel merkez bankalarının kontrolü altındadır.
-
Çoğu MENA ülkesinde, kara para aklamayı önleme (AML) ve terörizmin finansmanı ile mücadele (CFT) düzenlemeleri mevcuttur.
-
Yatırımcıların sözleşmelerinde mutlaka tahkim şartı bulunmalıdır.
6. MASAK Benzeri Denetim ve Yükümlülükler
MENA ülkelerinde Türkiye’deki MASAK benzeri kurumlar bulunmaktadır:
-
BAE: UAE Financial Intelligence Unit (FIU)
-
Katar: Qatar Financial Information Unit
-
Suudi Arabistan: Saudi FIU
-
Bahreyn: Anti-Money Laundering Directorate
Bu kurumlar;
-
Bankalara müşteri tanı (KYC) yükümlülüğü getirir.
-
Şüpheli işlem bildirimlerini (STR) zorunlu kılar.
-
Uluslararası standartlara uyum (FATF) sağlar.
7. Kripto Para ve Fintech Düzenlemeleri
-
BAE ve Bahreyn, kripto para regülasyonlarında öncü konumdadır.
-
Suudi Arabistan daha temkinli bir yaklaşım izler.
-
Katar, kripto ticaretini sınırlandırmıştır.
-
Mısır, dini sebeplerle kriptoyu riskli görse de fintech yatırımları hızla artmaktadır.
8. Türk Yatırımcılar İçin Stratejik Tavsiyeler
-
Serbest bölgelerde şirket kurma ve bankacılık lisansı alma seçenekleri araştırılmalıdır.
-
Sukuk ihracı ve İslami fon yatırımları, Türk şirketleri için avantajlıdır.
-
Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları dikkate alınmalıdır.
-
Yerel ortaklarla sözleşmelerde hukuki güvence sağlanmalıdır.
9. Gelecek Perspektifi
-
Dubai, Londra ve Singapur ile rekabet eden bir finans merkezi olmayı hedefliyor.
-
Katar, Dünya Kupası sonrası finans ve yatırım alanında yeni reformlar yapıyor.
-
Suudi Arabistan, Vision 2030 ile finans sektöründe dış yatırımları daha da artıracak.
-
Bahreyn, fintech ve kripto para regülasyonlarını hızla geliştirmeye devam ediyor.
10. Sonuç
MENA bölgesi, bankacılık hukuku ve İslami finans düzenlemeleri açısından yatırımcılar için büyük fırsatlar sunmaktadır. Ancak, her ülkenin kendine özgü düzenlemeleri bulunduğundan, yatırımcıların yerel hukuk danışmanlığı alması, uluslararası tahkim mekanizmalarını kullanması ve finansal denetim yükümlülüklerine uyması zorunludur.
MENA’da yatırım yapan yabancı yatırımcılar için en önemli strateji, hukuki güvenlik ve finansal şeffaflık çerçevesinde hareket etmektir.
About Post Author
