Karşılıksız Çek Suçu – Hukuki Dayanak, Cezalar ve Uygulama

Giriş

Ticari hayatta çek, en yaygın kullanılan ödeme araçlarından biridir. Ancak çekin karşılıksız çıkması, hem alacaklının mağduriyetine hem de çek düzenleyenin ciddi hukuki sorumluluklarla karşılaşmasına neden olur.
Türk hukukunda karşılıksız çek düzenlemek özel olarak 5941 sayılı Çek Kanunu ile düzenlenmiş ve cezai yaptırıma bağlanmıştır.

---

1. Hukuki Dayanak

Karşılıksız çek suçu, 5941 sayılı Çek Kanunu m.5’te düzenlenmiştir.
Kanun; çekin kanuni unsurlarına, ibraz süresine, karşılığının bulunmaması hâlinde uygulanacak yaptırımlara ve yargılama usulüne ilişkin ayrıntılı hükümler içerir.

---

2. Karşılıksız Çek Suçunun Unsurları

2.1 Çek Düzenlenmiş Olmalı

• Çek, Türk Ticaret Kanunu’na uygun olarak düzenlenmiş olmalıdır.

2.2 Bankaya İbraz

• Çek, kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmelidir.

• İbraz süresi; düzenlendiği yer ile ödeme yeri aynı ise 10 gün, farklı yerlerde ise 1 ay, farklı ülkelerde ise 3 aydır.

2.3 Karşılığının Bulunmaması

• Bankada çek bedelinin kısmen veya tamamen karşılığı bulunmuyorsa, banka çekin arka yüzüne “karşılıksızdır” şerhi düşer.

2.4 Kast Unsuru

• Çek düzenleyen, çekin karşılıksız olduğunu bilerek hareket etmiş olmalıdır.

---

3. Yaptırımlar

3.1 Adli Para Cezası

• Karşılıksız çek düzenleyen hakkında, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı kadar adli para cezası verilir.

• Adli para cezası ödenmezse hapis cezasına çevrilebilir.

3.2 Çek Düzenleme ve Kullanma Yasağı

• Mahkeme, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verir.

• Bu yasak, gerçek kişiler için doğrudan, şirket yetkilileri için ise temsil ettikleri şirket adına geçerlidir.

3.3 Yargılama Usulü

• Karşılıksız çek suçları icra ceza mahkemelerinde görülür.

• Şikayet süresi, ibraz tarihinden itibaren 3 ay ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten itibaren 1 yıldır.

---

4. Yargıtay Karar Örnekleri

• Yargıtay 19. CD, 2019/3562 E., 2020/2176 K.
  Çekin kanuni ibraz süresi dışında ibraz edilmesi hâlinde karşılıksız çek suçunun oluşmayacağına hükmedilmiştir.

• Yargıtay 19. CD, 2017/4826 E., 2018/2934 K.
  Karşılıksız çek suçunda, çek hesabı sahibi gerçek kişi ile birlikte yetkili temsilcilerin de sorumluluğu bulunmaktadır.

---

5. Karşılıksız Çek Suçunda Etkin Pişmanlık

• Çek bedelinin dava sürecinde veya kesinleşmeden önce tamamen ödenmesi hâlinde ceza verilmez.

• Çek bedeli kısmen ödenirse, ödenen miktar cezada indirim sebebidir.

---

6. Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar

• İbraz süresine riayet edilmezse suç oluşmaz.

• Banka “karşılıksızdır” şerhini atmadan şikayet hakkı doğmaz.

• Çek fotokopisi veya sureti ile değil, aslı ile ibraz yapılmalıdır.

---

7. Sonuç

Karşılıksız çek suçu, hem ticari güveni koruma hem de ekonomik düzeni sağlama amacı taşır.
Çek düzenleyen kişiler, çek bedelini ödeyemeyecek durumda ise çek düzenlemekten kaçınmalı; aksi hâlde ciddi cezai ve hukuki yaptırımlarla karşılaşabileceklerini bilmelidir.