Coğrafi İşaret Tescili Olmayan Bir Ürün İçin Hukuki Koruma Mümkün mü?

1. Giriş

Coğrafi işaretler, belirli bir bölgeyle özdeşleşmiş, kalitesi veya ünü o bölgeye bağlı ürünleri korumak için kullanılan önemli fikri mülkiyet haklarıdır. Ancak Türkiye’de birçok ürün, tescil başvurusu yapılmadığı veya süreç tamamlanmadığı için hâlâ tescilsiz durumdadır. Bu noktada akla gelen temel soru şudur: Coğrafi işaret tescili olmayan bir ürün için hukuki koruma sağlanabilir mi?

Bu makalede, tescilsiz coğrafi işaretli ürünler için mevcut hukuki imkanlar, hangi kanunların devreye girdiği, hangi sınırlar içinde koruma sağlanabileceği ve örnek olaylar üzerinden uygulama incelenecektir.

2. Coğrafi İşaret Kavramı ve Önemi

2.1. Tanım

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na (SMK) göre, coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla belirli bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünleri ifade eder.

2.2. Türleri

Menşe adı: Tüm üretim aşamaları belirli coğrafi bölgede yapılan ürünler.
Mahreç işareti: Üretimin en az bir aşaması coğrafi bölgede yapılan, ancak bazı unsurları başka yerlerden temin edilebilen ürünler.

3. Tescilsiz Ürünlerde Hukuki Boşluk Sorunu

Tescil, coğrafi işaretin resmi koruma kalkanıdır. Tescilsiz ürünler için doğrudan SMK m.34-54 hükümlerine dayanarak koruma talep edilemez. Ancak bu, hiçbir hukuki koruma olmadığı anlamına gelmez.

4. Tescilsiz Ürünler İçin Hukuki Koruma İmkanları

4.1. Haksız Rekabet Hükümleri (TTK m.54-55)

Türk Ticaret Kanunu, yanıltıcı tanıtım ve tüketiciyi aldatıcı beyanları yasaklar. Tescilsiz bir ürünün adını kullanarak haksız rekabet yaratmak, dava konusu olabilir.

Örnek: “K” köyünde üretilen peynirin adı tescilli değil, ancak o köyün peyniri özel bir üretim yöntemiyle ün kazanmış. Başka bir üretici bu ismi kullanarak piyasaya ürün sürerse, haksız rekabet hükümleri devreye girebilir.

4.2. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)

Aldatıcı ticari uygulamalar TKHK m.61 kapsamında yasaktır. Ürün, gerçekte ait olmadığı bir yöreye aitmiş gibi tanıtılıyorsa, idari para cezası uygulanabilir.

4.3. Marka Tescili ile Dolaylı Koruma

Ürün adının marka olarak tescili, coğrafi işaret tescili olmasa bile sınırlı bir koruma sağlar. Ancak marka, “coğrafi işaret gibi” kullanılmamalıdır; aksi takdirde tescil reddedilebilir.

4.4. Genel Hükümler ve İhtiyati Tedbir

Borçlar Kanunu ve Medeni Kanun hükümleri çerçevesinde, kişilik hakkına saldırı veya ticari itibarı zedeleme iddialarıyla dava açılabilir.

5. Hukuki Süreç

Delil Toplama
- Noter tespiti
- Ürün numunesi
- Reklam ve tanıtım materyalleri
İhtarname Gönderme
- Karşı tarafa, ürün isminin kullanılmasının durdurulması talep edilir.
Dava Açma
- Haksız rekabet davası
- Tazminat davası
- İhtiyati tedbir talebi
İdari Yaptırımlar
- Ticaret Bakanlığı ve Reklam Kurulu tarafından idari para cezaları uygulanabilir.

6. Örnek Olaylar

Olay 1 – Köy Balı

H.A., “Y Köyü Balı” adıyla bilinen ama tescilsiz olan bir balı yıllardır üretmektedir. B.D. isimli bir üretici, bu ismi ambalajında kullanarak farklı bölgelerden bal satmaya başlar. Tüketiciler şikâyet eder, H.A. haksız rekabet davası açar ve mahkeme, tüketiciyi yanıltma gerekçesiyle ismin kullanılmasını yasaklar.

Olay 2 – Tescilsiz Yerel Peynir

M.K., bölgesinde meşhur ama tescilsiz olan “Z Peyniri”ni üretmektedir. E.L., market zincirlerinde bu isimle ithal peynir satmaya başlar. M.K., TKHK ve TTK’ya dayanarak dava açar, ürünler toplatılır.

Olay 3 – Festival Ürünü

F.G., her yıl düzenlenen “X Festivali”nde satılan özel reçelin üreticisidir. Coğrafi işaret tescili olmamasına rağmen festival adıyla pazarlanan reçellerde haksız rekabet yapıldığı tespit edilir.

7. Avantajlar ve Sınırlamalar

Avantajlar

Haksız rekabet hükümleriyle hızlı tedbir alınabilir.
Tüketici mevzuatı ile idari yaptırımlar uygulanabilir.
Marka tescili ile sınırlı da olsa isim korunabilir.

Sınırlamalar

Koruma kapsamı coğrafi işaret tesciline göre daha dardır.
Tescilsiz ürünlerde ispat yükü daha ağırdır.
Uluslararası koruma sağlanamaz.

8. Önleyici Tedbirler

Ürün için coğrafi işaret başvurusu yapmak.
Tescil süreci tamamlanana kadar marka tescili ile geçici koruma sağlamak.
Üretici birlikleri kurarak ismin kontrolsüz kullanımını önlemek.
Tüketici bilgilendirme kampanyaları ile orijinal ürün farkındalığını artırmak.

9. Sonuç

Coğrafi işaret tescili olmayan bir ürün, doğrudan SMK kapsamında korunamaz. Ancak TTK, TKHK ve marka mevzuatı gibi farklı hukuki yollarla sınırlı koruma sağlamak mümkündür. En etkili çözüm, ürüne coğrafi işaret tescili almak ve böylece hem ulusal hem de uluslararası düzeyde güçlü bir koruma kalkanı sağlamaktır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut

Single Blog Title