Coğrafi İşaretli Ürünlerin İzinsiz Satışı Suç mu, Hangi Cezalar Uygulanır?
1. Giriş
Türkiye, zengin tarımsal ve kültürel mirasıyla pek çok coğrafi işaretli ürüne sahiptir. “Antep Baklavası”, “Aydın İnciri”, “Ezine Peyniri” gibi ürünler, belirli bir bölgeye özgü özellikleri nedeniyle coğrafi işaret tescili ile korunur. Ancak bazı işletmeler, bu ürünleri ya üretmeden ya da gerekli izinleri almadan, coğrafi işaretli isimle satışa sunmaktadır.
Bu durum yalnızca tüketiciyi yanıltmakla kalmaz, aynı zamanda Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında suç teşkil eder. Bu makalede, coğrafi işaretli ürünlerin izinsiz satışının hukuki niteliği, uygulanabilecek cezalar, pratikte karşılaşılan durumlar ve örnek olaylar ele alınacaktır.
2. Coğrafi İşaret Nedir?
Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla belirli bir yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş ürünleri tanımlayan işarettir.
Coğrafi işaretler ikiye ayrılır:
-
Menşe Adı: Ürünün tüm özelliklerinin coğrafi sınırlar içinde gerçekleştiği durum. (Örn: “Antep Baklavası”)
-
Mahreç İşareti: Ürünün belirgin bir özelliğinin coğrafi bölgeden kaynaklandığı, ancak bazı üretim aşamalarının başka yerde yapılabildiği durum.
6769 sayılı SMK’nın 34-54. maddeleri, coğrafi işaretlerin korunmasını düzenler.
3. Hukuki Koruma ve İzin Şartı
Coğrafi işaretli bir ürünün adı, yalnızca tescilli ürün şartnamesine uygun şekilde üreten ve tescil sahibi kurumdan/kuruluştan izin alan üretici veya satıcılar tarafından kullanılabilir.
İzinsiz kullanım halleri:
-
Ürün şartnameye uygun değilse,
-
Üretim bölgesi dışında üretilmişse,
-
Ürün tamamen farklı olmasına rağmen etikette coğrafi işaret adı yer alıyorsa,
-
Tüketiciyi yanıltacak şekilde ambalaj, reklam veya menüde kullanılıyorsa.
4. İhlalin Hukuki Niteliği
4.1. Marka Hakkına Tecavüz Benzeri Koruma
Coğrafi işaretler, marka gibi sınai mülkiyet hakkı olarak korunur. Ancak marka, tek bir kişiye/şirkete aitken; coğrafi işaret, belirli bir topluluğun veya bölgenin ortak malıdır. Bu nedenle izinsiz kullanım, coğrafi işaret hakkına tecavüz olarak değerlendirilir.
4.2. Haksız Rekabet
Türk Ticaret Kanunu m. 54 uyarınca, gerçeğe aykırı veya yanıltıcı beyanlarla tüketicinin yönlendirilmesi haksız rekabet oluşturur. “X Köyü Peyniri” ifadesi, ürün o köyde üretilmemişse, haksız rekabet sayılır.
4.3. Tüketicinin Korunması
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında, izinsiz ve yanıltıcı coğrafi işaret kullanımı, ayıplı mal satışı olarak da değerlendirilebilir.
5. Cezai Yaptırımlar
SMK m. 54’e göre:
-
Coğrafi işareti izinsiz kullanan kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis veya 20 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılabilir.
-
Ayrıca, ürünlerin toplatılması ve imhası kararı verilebilir.
-
Tekrarı halinde ceza artırılabilir.
Bu cezalar, yalnızca üreticiyi değil, izinsiz coğrafi işaretli ürünü satan market, restoran veya e-ticaret satıcılarını da kapsar.
6. Örnek Olaylar
Olay 1 – Sahte Antep Baklavası Satışı
M.Y., İstanbul’daki pastanesinde “Antep Baklavası” adı altında baklava satmaya başladı. Ancak baklavalar Gaziantep’te üretilmiyor, antep fıstığı yerine farklı fıstık türleri kullanılıyordu. Gaziantep Ticaret Odası şikâyeti üzerine, ürünlere el konuldu, M.Y.’ye hem hapis hem para cezası verildi.
Olay 2 – Yanıltıcı Peynir Etiketi
E.K., market zincirinde “Ezine Peyniri” adıyla peynir satıyordu. Ürünler Trakya bölgesi dışındaki bir fabrikada üretilmişti. Coğrafi işaret tescil sahibi kooperatif dava açtı, mahkeme ürünlerin toplatılmasına ve para cezasına hükmetti.
Olay 3 – E-Ticarette İhlal
S.L., internet üzerinden “Aydın İnciri” adıyla ürün satışı yaptı. Ancak ürün Aydın’da yetişmemişti. Tespit sonrası e-ticaret platformu satışı durdurdu, S.L. hakkında savcılık soruşturması başlatıldı.
7. İhlalin Tespiti ve Süreç
-
Tespit – Tescil sahibi kurum veya denetim organı, izinsiz kullanımı belirler.
-
Delil Toplama – Noter tespiti, ambalaj örnekleri, ekran görüntüleri alınır.
-
İhtarname – İhlalin durdurulması talep edilir.
-
Dava/Şikâyet – Hukuk mahkemesinde tazminat davası ve/veya savcılığa suç duyurusu yapılır.
-
Karar – Mahkeme durdurma, toplatma, imha ve tazminata hükmedebilir. Ceza mahkemesi hapis/para cezası verebilir.
8. Üretici ve Satıcılar İçin Hukuki Riskler
-
Ticari itibar kaybı
-
Lisans iptali (varsa)
-
Yüksek para cezaları
-
Hapis cezası riski
-
Stokların toplatılması ve imhası
-
Tazminat davaları
9. Hukuka Uygun Satış İçin Öneriler
-
Ürünün tescil şartnamesine uygun üretildiğinden emin olun.
-
Coğrafi işaret sahibi kurumdan resmi izin veya sertifika alın.
-
Etiket, reklam ve tanıtımda coğrafi işaret adını doğru ve dürüst şekilde kullanın.
-
Yanıltıcı görseller veya ifadelerden kaçının.
-
Tedarikçiden aldığınız ürünün gerçekten coğrafi işaretli olduğuna dair belge talep edin.
10. Sonuç
Coğrafi işaretli ürünlerin izinsiz satışı, yalnızca tüketicinin güvenini sarsmakla kalmaz, aynı zamanda SMK kapsamında suçtur ve ciddi cezai yaptırımlar doğurur. Üretici, satıcı ve aracıların bu konuda bilinçli davranması, hem kendi ticari itibarlarını hem de ülkenin kültürel değerlerini korumaları açısından kritik önemdedir. İzinsiz kullanım yerine, resmi izin ve sertifikasyon yoluna gitmek, uzun vadede hem yasal uyumu hem de marka değerini güçlendirecektir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
