Şirketler Topluluğunda Hâkim Şirketin Bağlı Şirketlere Karşı Sorumluluğu

1. Giriş

Modern ticaret hayatında, şirketlerin tek başına faaliyet göstermesi yerine şirketler topluluğu çatısı altında örgütlenmeleri oldukça yaygındır. Türk Ticaret Kanunu’nun 195-210. maddeleri, şirketler topluluğunu ve bu kapsamda hâkim şirket – bağlı şirket ilişkisini düzenler.

Şirketler topluluğu yapısında, hâkim şirket çoğu zaman bağlı şirketler üzerinde stratejik ve operasyonel kontrol sahibidir. Ancak bu kontrol yetkisi, kötüye kullanıldığında bağlı şirketin ve onun azınlık pay sahipleri ile alacaklılarının zararına yol açabilir. Bu nedenle TTK, hâkim şirketin sorumluluğunu özel hükümlerle düzenlemiştir.

2. Hukuki Çerçeve: Şirketler Topluluğu

2.1. Hâkim Şirket – Bağlı Şirket Tanımı (TTK m. 195)

Hâkim şirket: Bir başka şirketin sermayesinin çoğunluğuna, oy hakkının çoğunluğuna veya yönetim organında karar alma üstünlüğüne sahip olan şirket.
Bağlı şirket: Üzerinde hâkimiyet kurulan şirket.

2.2. Hâkimiyet Türleri

Doğrudan hâkimiyet: Pay çoğunluğu veya yönetim organı çoğunluğunu belirleme yetkisi.
Dolaylı hâkimiyet: Başka şirketler üzerinden kontrol sağlanması.
Sözleşmesel hâkimiyet: Yönetim sözleşmesi ile sağlanan kontrol.

3. Hâkim Şirketin Sorumluluğu

3.1. Genel İlkeler

TTK m. 202, hâkim şirketin bağlı şirketi:

Kendi yararına zararına yol açacak şekilde yönlendirmesini,
Kâr fırsatlarını engellemesini veya zarar verici işlemler yaptırmasını yasaklar.

Eğer hâkim şirket bu şekilde hareket ederse:

Zararın o faaliyet yılı içinde telafi edilmesi veya
Bağlı şirkete eşdeğer bir hak verilmesi zorunludur.

3.2. Telafi Edilmeyen Zararın Sonuçları

Telafi edilmemiş zarar söz konusu ise:

Bağlı şirketin azınlık pay sahipleri,
Bağlı şirketin alacaklıları
TTK m. 202/2 uyarınca hâkim şirkete karşı tazminat davası açabilir.

4. Azınlık Pay Sahiplerinin Hakları

Azınlık pay sahipleri, hâkim şirketin bağlı şirket aleyhine yaptığı işlemler nedeniyle:

Tazminat talep edebilir.
Zarara yol açan işlemin iptalini isteyebilir.
Özel denetçi atanmasını talep edebilir (TTK m. 207).

5. Alacaklıların Korunması

Bağlı şirketin alacaklıları, şirketin malvarlığında azalmaya yol açan hâkim şirket müdahaleleri nedeniyle doğrudan dava hakkına sahiptir.
Yargıtay uygulamasında, hâkim şirketin borç doğurucu işlemleri yönlendirmesi ve bağlı şirketin iflasa sürüklenmesi durumunda alacaklı lehine tazminata hükmedilmektedir.

6. Yargıtay Kararlarından Örnekler

Yargıtay 11. HD, 2019/1844 E., 2020/3129 K. – Hâkim şirketin, bağlı şirketin malvarlığını kendi lehine devrettirmesi hâlinde TTK m. 202 kapsamında tazminat sorumluluğu.
Yargıtay 11. HD, 2017/2458 E., 2018/4206 K. – Bağlı şirketin zararına kredi teminatı verilmesi işlemi nedeniyle hâkim şirketin sorumluluğu.
Yargıtay 11. HD, 2015/8467 E., 2016/7640 K. – Telafi edilmeyen zararların doğrudan tazmin edilmesi gerektiği.

7. Avrupa Birliği (AB) Karşılaştırması

AB’de şirketler topluluğu hukukunda hâkim şirket sorumluluğu, genellikle “group liability” prensibiyle düzenlenir.

Almanya’da AktG §311: Hâkim şirket, bağlı şirket zararlarını telafi etmezse doğrudan sorumlu olur.
Fransa’da “abus de biens sociaux” kavramı: Şirket malvarlığının topluluk yararına kötüye kullanılması suçtur.
AB Kurumsal Yönetim İlkeleri: Azınlık pay sahipleri ve alacaklıların korunması için şeffaf raporlama yükümlülüğü.

8. Stratejik Öneriler

Şirketler Topluluğu Sözleşmeleri açık ve denetlenebilir olmalı.
Bağlı şirketlerde bağımsız yönetim kurulu üyeleri atanmalı.
Hâkim şirketin yönlendirme kararları yazılı tutanaklarla belgelenmeli.
Zarara yol açabilecek işlemler öncesinde hukuki risk analizi yapılmalı.
Telafi yükümlülüğü, mali tablolarla şeffaf şekilde gösterilmeli.

9. Sonuç

TTK, şirketler topluluğunda hâkim şirketin yetkilerini sınırlandırarak bağlı şirketlerin, azınlık pay sahiplerinin ve alacaklıların korunmasını hedefler.
Hâkim şirketin kontrol yetkisini kötüye kullanması hâlinde, tazminat ve iptal davaları gibi yaptırımlar devreye girer. Uygulamada, bu davaların başarıya ulaşabilmesi için zararın ispatı, telafi edilmediğinin ortaya konulması ve hâkim şirketin yönlendirici rolünün belgelenmesi kritik önemdedir.

Single Blog Title